Meşrik-ı İrfan, Islah-ı Medâris gibi bir eğitim kurumunun fikirleri çerçevesinde yayın yaptığından, eğitimle ilgili haber ve makalelere sütunlarında bolca yer ayırmıştır. Önce de değinildiği gibi, Meşrik-ı İrfan’ın ilk sayısında gazetenin çıkış amacının açıklandığı makale eğitim sorununa yöneliktir. “Terakkiye Mani Nedir” başlıklı makalede, ilerlemenin önündeki en büyük engelin eğitimsizlik olduğu belirtilmektedir (Meşrik-ı İrfan, 19 Şubat 1324/1909, S.1).
121
Meşrik-ı İrfan’ın 27. sayısında Konya’da kurulan İttihat ve Terakki Mektebi ile ilgili haber görülür. Haberde İttihat ve Terakki’nin böyle bir teşebbüste bulunması sevinçle karşılanır. Sonrasında ise yine Konya’da bulanan Cenanyan Mektebi’nin yılsonunda biten imtihanları nedeniyle, öğrencilerin diploma töreni, haber olarak yayınlanır (Meşrik-ı İrfan, 8 Haziran 1325/1909, S.1).
Meşrik-ı İrfan 47. sayısında, Mecliste eğitime ayrılacak bütçe tartışmalarını yayınlar. Mecliste öğretmenlere, dört bin kuruşluk bir maaş bağlanması üzerinde durulmuş ve bu konuda yoğun tartışma yaşanmıştır. Mebusların bir kısmı bu maaşı çok bulmuş bir kısmı ise, maaşın daha yüksek olması gerektiğini belirtmiştir. Bu konuyla ilgili Mecliste söz olan Hadimli Mehmet Efendi, “ diyelimki aç kalalım da maarif için iktiza eden parayı verelim. Fakat maarif yine yalnız sözde kalacak ve bir mevcudiyet gösteremiyecek ise, bu babda altı para vermek doğru değildir, çoktur, haramdır. Eğer mektepler ıslah olacak, muktedir muallimler temin edilerek maarifte cidden bir terakki hasıl olacak ise altı milyon bile azdır. Çünkü helaldir. Nazır Bey Meclise karşı bu hususu da deruhte etmelidir. Bizi tatmin eylemelidir biz de istediği kadar para vermeliyiz” (Meşrik-ı İrfan, 17 Ağustos 1325/1909, S.47) demiştir.
Daha önceki bölümlerde belirtildiği üzere Meşrik-ı İrfan, eğitim konularında eleştirel bir tavırda takınmıştır. Gazete tarafından Konya’da eleştirilen eğitim kurumlarının başında, Sanayi Mektebi gelmektedir. Nitekim Meşrik-ı İrfan’ın 50. sayısında Sanayi Mektebi eleştirilir. Yetim ve öksüzleri sokaklardan kurtarmak adına açılan bu mektep, bugün varlığını sürdürecek durumda değildir. Sanayi Mektebinin sadece ismi görünmekte, içerik olarak fayda sağlayamadığı belirtilmektedir (Meşrik-ı İrfan, 27 Ağustos 1325/1909, S.50).
Beyşehirli Ahmet Kemal’in “Köylülerimiz Ne Halde” başlıklı makalesi de eğitim konusuna yöneliktir. Makalede köylerdeki öğretmen sayısının azlığı üzerinde durulur. Ayrıca şu anda köylerde bulunan öğretmenlerin, Meşrutiyet sistemine uygun eğitim ve öğretim icra etmeleri için, geliştirilmelerinin gerektiği belirtilmektedir (Meşrik-ı İrfan, 9 Teşrinsani 1325/1909, S.70). Yine Beyşehirli Ahmet Kemal tarafından yazılan “Tenevvür Dimağı, Tekamülat-ı İçtimaiye Cümlesindendir”
122
başlıklı makale de eğitim üzerinedir. Burada toplum için en öncelikli düşünülecek şeyin eğitim olduğu belirtilmektedir. Toplumun gelişimini sağlayan ruh, eğitimdir. Ruhsuz vücut olmayacağı gibi, eğitimsiz olan bir millet de sonsuza kadar yaşayamaz, denilmektedir. Makalede eğitimin ne denli önemli olduğu belirtildikten sonra, toplumda eğitimin safhaları üzerinde durulur. Okulların yanı sıra sosyal çevre ve aile tarafından verilen eğitimin önemi belirtilir (Meşrik-ı İrfan, 16 Teşrinsani 1325/1909, S.71). Meşrik-ı İrfan’da yayınlanan eğitim konulu makalelerin üzerinde dururken, çalışmanın önceki bölümlerinde ayrıntılı olarak üzerinde durulan bir makale de eğitime yöneliktir. Beyşehirli Ahmet Kemal tarafından yazılan “Mektepler Medreseler” başlıklı makalede, mektep ve medrese eğitiminin sentezlenmesinden bahsedilmektedir. Meşrik-ı İrfan’ın çıkışındaki fikirsel amaca yönelik görüşler bu makalede savunulur. Meşrik-ı İrfan, Islah-ı Medâris gibi bir eğitim kurumu bünyesinde çıkarılmış bir gazetedir. İşte bu makelede, bu kurumun görüşlerine parelel düşünceler görülür. Medreselerde de pozitif bilim okutulacak, mektep ve medrese arasında oluştrulumuş olan kesin ayrım ortadan kaldırılacaktır (Meşrik-ı İrfan, 24 Kanunevvel 1325/1909, S.80). Beyşehirli Ahmet Kemal tarafından yazılan diğer bir makalede “Hocalarımız Hariçte Tebliğ Ahkâm Edemiyor” başlığı altında, Medrese hocalarının yabancı dil öğrenmelerinin gerekliliği üzerinde durulur. Hocalar yabancı dil öğrenecek ve dinin gereklerini Osmanlı haricindeki ülkelerde anlatabileceklerdir (Meşrik-ı İrfan, 7 Kanunsani 1325/1909, S.84).
Meşrik-ı İrfan’da Maarif Müdüriyetinden verilen ilanda, Konya Lisesinde ders vermek üzere öğretmen arandığı görülür. “Konya İdadisinde altı yüz kuruş maaşla, Cebir, Müsellesât (Trigonometri), İdadi Hendese (lise metematiği), Kozmografya dersleri bir cümle olarak münhal olduğundan talep olanlar şehr-i hal ruminin yirmi yedinci Perşembe günü bera-yı imtihan maarif idaresine müracaat eylemeleri lüzumu ilan olunur (Meşrik-ı İrfan, 25 Kanunsani 1325/1910, S.89).
“Anadolu’da Tagallüp (zorbalık) Kendi Kendie Zeval-pezir (sona erme) Olur mu?” başlıklı makalede Anadolu’da eğitimsizlik nedeniyle zorbalık, sefalet ve fakirligin devam ettiği ileri sürülmektedir. Anadolu’da hüküm süren cehalet milleti geri bırakmış ve bu konuda karamsar bir yapıya büründürmüştür. “Anadolu’yu bend-
123
i zincir fakir ve sefalet eden tagallüb cehaletten başka bir şey değildir. İşte Anadolu’nun fevk-el matlup tarik-i terakkide temşi (yerine koyma) edebilmesi için tağallübü refa (kaldırma) edip o tagallüb-i merfua yerine maarif, ilim ve marifet yerleştirilmelidir. Yoksa ne Anadolu kendi kendine cihet-i terakkiye meyil eder. Ne de tagallüp ortadan kalkar (Meşrik-ı İrfan, 10 Mayıs 1326/1910, S.118).
Meşrik-ı İrfan’da görülen sağlık haberleri ise daha çok ilan mahiyetindedir. İlanlarda, açılan eczane ve Konya’ya gelen doktorlar ile ilgili bilgi görülür. Amerika’da öğrenim gören Samuel Zangoçyan Efendi isimli doktor Konya’ya gelmiştir. Yine yanında Amerika Dallas Hastanesi doktorlarından Yussat ile birlikte Konya’da hasta kabul etmeye başlar. Doktor Samuel Zangoçyan kendi evinde zamanın son teknoloji aletlerinin bulundugu bir ameliyathane oluşturmuştur. “Memleketimizde de salgın bir surette mevcut olduğu nazar-ı teessüfle görülen fıtık, mesanede taş, göz ve sair her nevi illetleri fennin en son ihtirâât (icat) ve usulüne tevkifen ameliyat icra ederek gayet mesıret ve kolaylıkla tedaviye mübahşeret eylemişlerdir” (Meşrik-ı İrfan, 19 Mart 1325/1909, S.5) denilmektedir. Doktorun müracaat adresi olarak, Sirkatlı Hanı karşısındaki Osmanlı İngiliz Eczahanesi veya Doktor Samuel Zangoçyan’ın Ermeni Mahallesinde bulunan evi gösterilmiştir (Meşrik-ı İrfan, 19 Mart 1325/1909, S.5). Aynı ilan Meşrik-ı İrfan’ın bir sonraki sayısında tekrar yayınlanmıştır.
Meşrik-ı İrfan’ın 60. sayısında Eczane-i Sıhhat Hüseyin Hüsamettin başlıkıl bir ilan görülür. İlanda, Eczacı Hüsamettin Efendi’nin İstanbul’a giderek, oradan en yeni kimyevi madde ve aletleri tedarik ettiği belirtilir. Eczanede ucuz fiyata kristal camlı gözlük bulunmaktadır. Ayrıca en kaliteli balık yağları, maden suları, kasık yağları, koyun yağları, lastik çarıklar ve kauçuk eczanede satılmaktadır. Eczanenin geceleri dahi açık olduğu ayrıca belirtilmektedir (Meşrik-ı İrfan, 1 Teşrinevvel 1325/1909, S.60).
Meşrik-ı İrfan’ın 66. sayısında yine Eczacı Hüsamettin tarafından verilen ilan sağlıkla ilgilidir. İlanda Salih Bey kulak burun mütehassısı olarak belirtilir. Vefik Bey ise Göz hastalıkları mütehassısı ve fenni gözlük konusunda uzman olarak
124
gösterilmiştir. İlanda sözkonusu doktorların yaptıkları ameliyatlarla, hastalıklardan Konya’lıları kurtardıkları söylenmektedir (Meşrik-ı İrfan, 9 26 Teşrinevvel 1325/1909, S.66).
3.4. Meşrik-ı İrfan’da Ekonomi ve Sosyal Konularla İlgili Haber ve