Meşrik-ı İrfan’da Donanma Yardımıyla İlgili Haber ve Makaleler

Donanma Cemiyetinin8 kuruluşundan yaklaşık iki ay sonra 13 Eylül 1909’da

Meşrik-ı İrfan’da, cemiyetle ilgili ilk makale yayınlanır. Bahri isimli yazarın

8 _{İttihat ve Terakki, donanmanın II. Abdülhamit döneminde atıl bırakıldığı düşüncesiyle, donanmayı} güçlendirmeye yönelik çalışma başlattı. Özellikle günün donanmasının 3 Temmuz 1909’da Sultan Mehmet Reşat’ın huzurunda gerçekleştirdiği resmigeçitte, savaş gemilerinin yetersiz olduğu görüldü. Konuyla ilgili gazetelerde sıkça yazılan yazılar, donanmaya halkın dikkatini çekme konusunda yarar sağladı. Sadece devletin imkânlarıyla donanmanın ıslahının mümkün olmadığı düşünülerek halktan destek alma yoluna gidildi. Nitekim İstanbul II. Belediye dairesi çalışanlarından bazıları, subay, tüccar, avukat, gazeteci ve gayri Müslim bir doktorunda aralarında bulunduğu bir grup, 19 Temmuz 1909’da Donanma-yı Osmanî Muavenet-i Millîye Cemiyeti’ni kurdu. Cemiyet Padışahın destek ve onayı alarak, kamuya yararlı dernekler arasında görülmüştür. Kurulan komisyonun hazırladığı nizamname, Cemiyet İdare Heyeti’nce de onaylanmıştır. Cemiyetin nizamnamesi hükümet tarafından 4 Kasım 1909’da onaylanmıştır. Nizamnanmeye göre cemiyetin, vilayet, kaza, live ve köylerde teşkilatlanması uygun görülmüştür. Cemiyete üye olanlardan oluşan Umum Meclisi, İdare Heyetini

115

makalesinde, donanmanın, Abdülhamit zamanında değil devleti, sultanı bile koruyacak durumda olmadığı belirtilir. Fakat Meşrutiyetle birlikte donanma, bu atıl durumdan kurtarılacaktır. Bunun için atılan ilk adım, İngiliz Donanmasından Amiral Gambol’un donanmanın başına getirilmesidir. Tabiî ki donanmanın güçlendirilmesi için maddi kaynak gereklidir. Bundan dolayı Osmanlı genelinde Donanma Yardım Cemiyetleri kurulmaktadır. Yardımda en büyük meblağ şimdiye kadar Edirne Vilayetinden yapılmıştır. Bahri isimli yazar makalesinde bu konuları aktardıktan sonra, bir gün önce Konya’da da Donanma Cemiyeti kurulduğunu sevinçle bildirerek, “İşte ey vatandaşlar! Bizler de el ele verip, vilayetimizin her mahallinde bu gibi cemiyetler küşad ile ianeye başlayalım. Ümit ederim ki vilayetimiz halkı sairlerinden daha ziyade ibraz-ı hamiyetle (Konya) namında bir zırhlının da iştirakine masraf meblağı tesviye eylerler” (Meşrik-ı İrfan, 31 Ağustos 1325/1909, S.51) demektedir.

Meşrik-ı İrfan’ın Konya Donanma Cemiyetinin kuruluşunu bildiren bu haberinden sonra, cemiyete ilginin olmadığı görülür. Hatta kurulan bu ilk cemiyet kısa bir süre sonra kapanmıştır. Bu nedenle, Meşrik-ı İrfan, Vali’ye açık mektup yayınlar: Diğer sancaklarda, illerde, ilçelerde hatta köylerde bile donanma cemiyetleri kurulurken, Konya bu işte niçin geri kalmaktadır? Meşrik-ı İrfan, “Karyelerde bile şanlı donanmamızın ıslahı ve takdiri için beynel- ahali cem-i ianeye çoktan başlamış ve bu sebepten toplanan iane mühim bir yeküne baliğ olmuştur. Acaba “vilayetimizde bu uğurda beş para bile toplanmadı.” demek bizim için şeyn seçecek, bu heyette yer alanlardan reis ve yardımcısı gizli oyla seçilecekti. Kurulan idare Heyeti, beş kişiden oluşacak ve doğrudan Umum Meclisi’ne bağlı olarak çalışacaktı. İstanbul’da kurulan bu dernek daha sonra Anadolu’da yayıldı. Anadolu’da vilayetlerde şubeleri açıldı. Derneğe öğrencilerin, tüccarların, askerlerin, esnafların yardımları görüldü. Derneğin yaygın hale gelmesinden sonra, Osmanlı Padişahı Sultan Reşat ta derneğe katkıda bulundu. Ayrıca Sultan tarafından, derneğe yardım yapanlara teşekkür mahiyetinde, “Donanma İane Madalyası” verilmesi kararlaştırıldı. Donanma Cemiyeti 1. Dünya Savaşından sonra, Bahriye Nezaretine dâhil oldu. 2 Nisan 1919 günü Donanma Cemiyet kapatıldı (Özçelik, 2000; Tunalı,2006).

116

(ayıp leke) değil midir? Vilayetimizde bu gibi esaslı bir cemiyet küşad edildi de ahalimiz rağbet mi etmedi? Hayır hayır buna hiçbir vakit ihtimal vermeyiz” (Meşrik-ı İrfan, 17 Eylül 1325/1909, S.56) diyerek eleştirisine devam eder.

Meşrik-ı İrfan bu eleştirisinden bir sayı sonra, eleştirilerinin sonunda, Konya Donanma Cemiyeti kurulduğu haberini aldıklarını ve sevinçle karşıladıklarını bildirir. Cemiyetin kurulduğunu bildiren Meşrik-ı İrfan’ın bu sefer eleştirilerinin hedefinde, Konya Ahalisi vardır. Meşrik-ı İrfan, “Cemiyet teşkil edildi. Pekâlâ. Ama daha para vermeye yanaşan yok. Bu böyle mi olacaktı?” diyerek, Konyalıları yardımda geri kalmamaları için uyarır (Meşrik-ı İrfan, 21 Eylül 1325/1909, S.57).

“Esselamün Köylü Kardeşlerim” başlıklı Burhanettin Rüştü’ye ait ilk sayfadan yayınlanan makalenin de konusu yardımdır. Fakat bu makalede yardımın ismi, Donanma Cemiyeti Yardımı olarak adlandırılmaz. Osmanlı’ya yardımdan bahsedilir. Yakında köylerde de açılmaya başlayacak bu yardım sandıklarına, köylülerin iştirak etmesi istenir (Meşrik-ı İrfan, 22 Teşrinevvel 1325/1909, S.65).

Başyazar Beyşehirli Ahmet Kemal de “Donanmaya Muhtacız” başlıklı makalesinde, Donanma Yardımına değinir. Yaklaşan Kurban Bayramında kesilen derilerin, Donanma Cemiyetine bağışlanmasını ister. Beyşehirli Ahmet Kemal, “İşte şimdi Hicaz İanesi yerine Donanma İanesi kaim oldu. Biz bu hususta ataklık ederde keseceğimiz kurbanın derilerini doğruca donanmamıza hediye edersek tabimi mühim bir meblağ vücuda getireceğimiz açıktır... Donanmamıza ait iane-i milliye hususunda muhterem Osmanlıların yekdiğerine rekabet edercesine himmet ve asar-ı vatanperveri ibraz ettiklerini görmek isteriz” (Meşrik-ı İrfan, 7 Kanunevvel 1325/1909, S.77) diyerek donanma yardımına Konyalıları teşvik etmektedir.

Daha sonra Meşrik-ı İrfan, Bozkır Kaymakamlığı’nın toplanan kurban derilerinin, Vilayetin emri doğrultusunda Donanma İane Cemiyetine bağışlanacağıyla ilgili telgrafı yayınlar. Bozkır Kaymakamı, kurban derilerinin donanma yardımına verilmemesi halinde, cezai uygulama yapılacağını bildirir.

117

Kaymakamı hakkında, “Meşrutiyete layık bir kaymakam olduğunu ne kadar” açık surette gösteriyor (Meşrik-ı İrfan, 17 Kanunevvel 1325 (1909), S.78). demektedir.

Meşrik-ı İrfan’da Konya Donanma-i Osmanî Muavenet-i Milliyesi idare heyetinin isimleri yayınlanır. Bu listeye göre: Cemiyetin Reis-i Evveli: Faziletli Hacı Osman Efendi, Reis-i Sani: Hadimizade Abdullah Remzi, Reis-i Sani: Tenekecizade Hacı Mehmet, Azalar: Ölmezzade Hacı Mehmet, Derviş Bekirzade Mehmet, Tenekecizade Hacı Osman, Demircizade Mehmet Rüştü, Vükela-i Davaiden Arapoğlu Kasti, Vükela-i Davaiden Okyanus, Katib-i Hususi: Derviş Bekirzade Mehmet ve azadan Okyanus, Muhasebeci: Defter-i Hakani Başkâtip Sabıkı Takiyeddin Efendi, Sandık Emini: Uluırmak Mahallesinden: Yalvaç Kazası Sandık Emini Sabıkı Osman Efendi’dir. Meşrik-ı İrfan yayınlanan bu liste sonrasında görüşünü belirtir: Bu kişileri böyle bir mukaddes görevi üslenmelerinden dolayı tebrik eder (Meşrik-ı İrfan, 11 Kanunsani 1325/1910, S.85).

Vilayette çalışmakta olan üst düzey memurlar, birer maaşlarını Donanma Cemiyetine bağışlar. Meşrik-ı İrfan bu listeyi ve bağış miktarını yayınladıktan sonra, yardım yapan memurları tebrik ederek, destekler (Meşrik-ı İrfan, 14 Kanunsani 1325/1910, S.86)

Osmanlı Sultanı 5. Mehmet Reşat Han, Donanma Cemiyetine iştirak eder.

Meşrik-ı İrfan bu iştirak haberini ve Sultan’ın cemiyete iştirakindeki nutku yayınlar. Sultan nutkunda, böyle bir cemiyetin kurulmasından memnuniyetini dile getirerek, “Milletimin hamiyetinden, Cemiyetin bu husustaki gayretinden pek memnun mahzuzum. Milletimle beraber bu ianeye iştirak eylemek üzere, bir maaşımı terk ediyorum” (Meşrik-ı İrfan, 28 Kanunsani 1325/1910, S.90) demektedir. Meşrik-ı İrfan, Sultana bu hareketinden dolayı şükranın belirtirken, Mehmet Han’ın, sultan olduğundan beri hep hayırlı işler yaptığını söylemektedir (Meşrik-ı İrfan, 28 Kanunsani 1325/1910, S.90).

Başyazar Beyşehirli Ahmet Kemal, donanma yardımı ile ilgili bir makale daha yayınlar. “Vilayetimiz Donanma Yardımında Neden Geri Kalıyor” başlıklı

118

makalede, Konyalıların, donanma yardımına yeterince ilgi göstermemesi eleştirilir. Donanma yardımı ile ilgili olarak şehirde bir toplanma olmuş, fakat halk bu toplanmanın ne için olduğunu bile anlamamıştır. Konyalıların donanma yardımına ilgisiz kalıyor olmalarından, Beyşehirli Ahmet Kemal, “ Muhterem ahali size de sesleniyorum. Artık kisvelerinizi açınız. Sair vilayet ahalisine bakarak onlardan ibret alarak, siz de himmetinizi, vatanperverliğinizi gösteriniz. Biz güzel bir örnek olmak için yakında gazetemiz namına fevkalade bir nüsha çıkaracağız. Binaenaleyh siz de iktidarınız kıymetinde bu uğurlu yolda himmet gösteriniz. Böyle bir vakitte, varlığınızı bildiriniz. Zira o sevgili vatanımız bizden himmet bekliyor” (Meşrik-ı İrfan, 1 Şubat 1325/1910, S.91) demektedir.

Meşrik-ı İrfan’da, İstanbul Mülkiye Baytar Mektebinde öğrenci, Konyalı Mehmet Ziya tarafından gönderilen yazı yayınlanır. Mehmet Ziya, Konya’da, Cuma Namazını mütakip, Hürriyet Meydanında binlerce kişi tarafından donanma yardımı için mitin yapıldığını, İstanbul Gazetelerinden okuduğunu belirtir (Meşrik-ı İrfan, 8 Şubat 1325/1910, S.93). Görülüyor ki, o dönemde Konya’da donanma için büyük bir miting de düzenlenmiştir.

Meşrik-ı İrfan 99. sayısında “Haydi Yardım!” başlığıyla, Meşveret’ten alıntı bir manzumeyi ilk sayfada ilk sütundan yayınlar. Bu alıntı şiir halkı donanmaya yardıma çağıran bir manzumedir (Meşrik-ı İrfan, 1 Mart 1326/1910, S.99).

Başyazar Beyşehirli Ahmet Kemal’in, donanma yardımı üzerine Meşrik-ı İrfan’da bir makalesi daha görülür. “Donanma İanesi” başlıklı makalede, halkın donanma yardımına biraz daha hassasiyet göstermesi gerektiği üzerinde durulur. Hükümet bütçeden donanma için beş milyon lira ayırarak üzerine düşeni yapmıştır. Fakat donanmanın daha birçok milyona ihtiyacı vardır. Artık her şeyi hükümetten beklememek gerekli, halk üzerine düşeni yapmalıdır. Yazar bu konuda özellik Konyalıların yaptığı yardımın yeterli olmadığını düşünerek, “Her tarafta devam eden ve bir hareket-i milliye şeklini alan donanma ianesinde, muhterem Osmanlıların bu güne kadar ibraz ettikleri hamiyet, sahaifi-i tarihimizde pek kıymetli, pek şanlı bir mevkii ihraz edeceğini, düşündükçe… Vilayetimiz ahalisinin neden bu şereften

119

hissedar olmak istemediklerine bir türlü akıl erdiremiyorduk” (Meşrik-ı İrfan, 4 Mart 1326/1910, S.100) demektedir.

Meşrik-ı İrfan, Köylü gazetesinden “Girit İçin Donanma Yardımı” başlıklı bir sütunluk manzumeyi alıntı yaparak ilk sayfadan yayınlar. Donanmaya yardım edilir, güçlü bir donanma olursa, Girit’te şimdiye kadar yaşanan sıkıntılar son bulacaktır. Bundan dolayı halktan yardım etmesi istenir (Meşrik-ı İrfan, 15 Mart 1326/1910, S.103).

Meşrik-ı İfran’ın 105. sayısının büyük bir bölümü donanma yardımı haberleriyle doludur. “Donanma-i Milliye İanesi” başlıklı, başyazı da, Konya’da donanmaya hâlâ istenilen düzeyde yardım edilmediği üzerinde durulur. İzmir bu konuda örnek alınabilecek bir ildir. Donanma yardımında toplanan meblağ oldukça yüksektir. Donanmanın vatan için gerekliliğini tekrar tekrar anlatan makalede, Konyalılardan daha büyük yardımlar istemektedir (Meşrik-ı İrfan, 22 Mart 1326/1910, S.105). Bu makalenin hemen ardından ilk sayfada, Konya Lisesi ikinci sınıf gündüz talebesinden Mehmet Hulusi’nin, “Donanmaya Muavenet” başlıklı makalesi görülür. İngiltere gibi devletlerin güçlü olmasının arkasında, güçlü bir donanmalarının olması vardır. Makalede bu gibi nedenlerden dolayı donanmaya yardım etmenin önemi üzerinde durulur. Yine aynı sayıda Hukuk Mektebi Talebesi Kayserili Ahmet Zeki’nin, “Donanma sayesinde devletimiz şanlanacak, milletimiz canlanacaktır.” Başlıklı makalesi, donanma yardımı üzerinedir (Meşrik-ı İrfan, 22 Mart 1326/1910, S.105).

Konya Donanma Cemiyeti merkezinin taşındığı görülür. “Görülen lüzuma mebnî, Donanma-i Osmanî Muavenet-i Milliye Cemiyeti Konya Vilayeti Merkez Şubesi Dairesi için Abuoğlu Hacı Mustafa Efendinin çarşıda sarraflar civarında, vaka mağazasına bi-l-isticar (kirayla) dünkü gün, mezkûr mağazaya nakil edilmiş olmakla ilan keyfiyete ibtidar olunur” (Meşrik-ı İrfan, 1 Nisan 1326/1910, S.108).

Konya’da lise talebeleri biriktirdikleri harçlıklarından toplam, 1838 kuruş 20 paralık miktarı, Donanma Cemiyetine bağışlamışlardır. Meşrik-ı İrfan yardım yapan

120

öğrencilerin isimlerini tek tek yayınlar. Sonrasında yardımla ilgili kendi görüşünü belirtir. “Mektep İdadi Efendilerinin göstermiş oldukları hissiyat-ı vatanperveri derecesinde, müdür-i muma ileyhin himmet-i milliye ve gayret-i vataniyeleri şayan-i takdirdir… Yaşaşın vatanın hamiyetli yavruları.” (Meşrik-ı İrfan, 8 Nisan 1326/1910, S.110) denmektedir.

Konya Öğretmen Okulu Öğrencilerinin de, Donanma Cemiyetine yardımları

Meşrik-ı İrfan’da yayınlanır. Ayrıca Donanma-i Osmanî Muavenet-i Milliye Cemiyeti Konya Şubesinden bildirilen bir haberde, “iki ayağı topuklarından, iki eli de omuzlarından yok. Ve iki dizkapakları üzerine gezmekte ve fakr-ı hal ve zaruret tabîıye-i ilcâsıyla tesâill (dilenci) etmekte olan Ankaralı Ma’lûl (sakat) Hacı Mehmet Efendi bugün, Donanma-i Osmanî Muavenet-i Milliye Cemiyeti Merkez şubesine gelerek, sadaka talep edileceği zannedilmekte iken, “Kelâme-i âğazla, efendi bugün ben buraya neye geldim biliyor musun? Diyerek, hayır cevabını alınca, ben temkir ve bikes (kimsesiz) bir adam olduğum cihetle hasbel mecburiye işbu omzumdaki keşkül ile köşe başlarında dileniyorum. Ma-heza benim şu hali pür melalim millet-i necibemizin umumunu iştirake davet eden himmet ve vatan-i mukaddesimize karşı borcumuz olan yardım ve muavenete ve kuvve-i bahriyemizin tezyid ve takviyesine herkes haline göre iştirakı bir vecibe-i zimmet olduğunu meczumum olduğundan lütfen şu keşkülümde mevcut bulunan yüz paranın bir hizmet olmak üzere kabulunü rica ile beraber her ayda bir kuruş hayatım mutedâd ettikçe tediye etmek üzere kabulünü” (Meşrik-ı İrfan, 13 Mayıs 1326/1910, S.119) rica etmiştir. Donanma Cemiyetinin verdiği yardımı kendisine iade etmesine de karşı çıkmıştır.