MAXQDA Nitel Veri Analizi Programı

MAXQDA,76 metin ve çoklu ortam formundaki verileri sistematik olarak düzenleme, değerlendirme ve yorumlama yapma imkanı veren bir Nitel Veri Analizi yazılımıdır. Türkçe arayüzü bulunan program, alandaki öncülerdendir. İlk sürümü, 1989’da piyasaya sürülmüştür. Bilimsel disiplinlerden araştırmacıların ve araştırma enstitülerinin de tercihi olan MAXQDA, nicel verilerin araştırmaya dahil edilmesine de olanak sağlayarak karma yöntem çalışmalarında da kullanılabilmektedir (Köle, 2011: 48). MAXQDA, araştırmacının sistematik bir şekilde nitel testleri değerlendirmesi ve yorumlaması konusunda yardımcı olan bir programdır. Bunların yanı sıra teori geliştirmede ve kuramsal sonuçları test etmede de güçlü bir araçtır. Hiyerarşik bir kod sistemi kullanır. Kolaylıkla farklı tür notlar olarak yazılıp depolanabilir. Verilerin SPSS,

136 Excel gibi istatistiksel programlara aktarılması ya da Excel veya SPSS programlarından MAXQDA’ya aktarılması sorunsuz olarak yapılabilmektedir. Ayrıca SPSS ile yapılabilen frekansa ilişkin nicel değerlendirmeler de MAXQDA ile yapılabilmektedir. Ses, görüntü ve video kesitlerinin de depolanması ve kodlanması mümkündür. Almanya’daki Verbi Software tarafından piyasaya sürülmektedir (Coşgun İlgar ve İlgar, 2015: 62).

Sistematik, amaca yönelik ve güvenilir veri analizi maksatlı sözel veri analizinde bilgisayar destekli yöntemler tavsiye edilmektedir. Mülakat tekniğiyle sistematik ve amaca yönelik analizi güç olan yüksek miktarda nitel verilerin toplanması, Udo Kuckartz, tarafından “aşırı veri yüklemesi problemi” olarak adlandırılmaktadır. Kuckartz, problemin çözümü için Winmax ve MAXQDA gibi nitel veri analiz programları geliştirmiştir. Bu programlar, nitel verinin sistematik olarak değerlendirilebilmesini sağlamaktadır. Bunun dışında istatistiksel analiz sırasında sözel verilerden elde edilen kodlama ve ilgili metinlere hızlıca ulaşılabilmeyi de sağlamaktadır. Sayısallaştırmada kullanılan değişkenler, sözel verinin kodlar vasıtasıyla düzenlenmesi ile elde edilmektedir (Coşgun İlgar ve İlgar, 2015: 63).

MAXQDA, işlemleri daha hızlı ve daha kolay kılmaktadır. Geçerliliğe katkı sağlayan (Kuş, 2006) program sayesinde temel kodlar oluşturmak, kodları düzenlemek, verileri yorumlamak ve belirlenen kodları karşılaştırmak mümkün olmaktadır. Kodlama içeriklerine istenildiği zaman ve çok farklı biçimlerde erişme imkanı sağlanmaktadır (Türkileri, 2012: 39). Bu erişim imkanı, programın çok farklı gösterim fonksiyonlarının kullanılmasına olanak sağlamaktadır. Nitel veri analiz programları, büyük sözel veri setlerinin orijinaline uygun biçimde korunarak sistematik analizine olanak tanımaktadır (Coşgun İlgar ve İlgar, 2015: 63). Bu olanak ile ulaşılan verilerin paydaşların vurguladığı haliyle ele alınması, yansıtılması mümkün kılınmaktadır. Cevaplar sınıflandırılabileceği gibi paydaşlara ait kendi kelimeleri/cümleleri hali ile de verilebilmektedir.

Çalışmada, MAXQDA programının tercih edilmesinin nedeni çoklu medya dokümanlarını analiz edebilme yeteneği ile birlikte nicel veri analizinin frekanslara ilişkin bilgilerini de kolaylıkla sağlayabilmesidir. Nitel veri ile nicel verileri üzerinde kolaylıkla çalışma imkanı sunması, programın önemli özelliklerindendir. Mülakat yapılan paydaşların ses kaydı vermek istememesi, ses kayıtları üzerinden kodlama yapma şansını ortadan kaldırmıştır. Ancak mülakatlar esnasında dikkatlice alınan notlar

137 üzerinden de kodlamalar yapılabilmektedir. Çalışmanın kod haritaları bu yöntem kullanılarak oluşturulmak durumunda kalmıştır. Kodlama konusunda da farklı kaynaklar ve seçenekler sunması, programın güçlü olduğu alanlardır. Tercih edilmesinde bu zenginliklerinin de payı bulunmaktadır.

Yapılan mülakatlarda paydaş görüşleri, mülakat formuna not edilmiştir. Elde edilen veriler, nitel araştırma programı olan MAXQDA ile değerlendirilmiştir. Nitel araştırmalar, biçimsel işaretler yerine anlam analizi yaparak kodlamaya dayanır (Gökçe, 2006: 63). Kodlama, anlamlı bölümlere (kelime, cümle, paragraf vb.) isim verilmesi yoluyla verilerin bölümlere ayrılması, incelenmesi, karşılaştırılması, kavramlaştırılması ve ilişkilendirilmesi sürecidir (Yıldırım ve Şimşek, 2006: 227). Mülakat verileri, kodlama yapabilmek için dikkatle değerlendirilmiştir. Yapılan mülakatlar neticesinde ulaşılan veriler üzerinden yapılan analizler ile etkin yönetimin önemli faktörlerinin Havza İlleri’nde ne oranda karşılık bulduğu, olumlu veya olumsuz olarak değerlendirmeleri Tek Vaka Model Haritası Grafikleri ile sunulmuştur. Grafiklerde ağlar arasında kullanılan bağlar üzerindeki yüzde (%) oranları, verilen cevapların, toplam cevap üzerinden yüzdelik paylarını belirtmektedir. Kodlara ilişkin frekans değerleri, anlaşılırlığı artırmak için kullanılmıştır.

MAXQDA programına ait Max Maps (Tek Vaka Modeli ve Kod-Teori Modeli), Alt Kodlar Frekansı, Sözcük Frekansı ve Kod-Matris Tarayıcı menüleri kullanılarak, yapılan analizlere ilişkin farklı gösterimler elde edilmiştir. Programın ilgili menülerine ait ara yüzler, EK-18, EK-19, EK-20, EK-21’de verilmiştir.

Literatürde MAXQDA Kullanılarak Yapılmış Örnek Çalışmalar

Nitel veri analizi konusunda özellikle son yıllarda yapılan çalışmalarda MAXQDA programının sıklıkla kullanıldığını görmek mümkündür. Program sağladığı kolaylık ve sahip olduğu fazlaca analiz ve gösterim teknikleri ile araştırmacıların öncelikli tercihleri arasında yer almaktadır. Literatürde MAXQDA programı kullanılarak yapılmış çalışmalara bakıldığında bu örnekler içerisinde de çoğunlukla Max Maps Menüsü altında yer alan Tek Vaka Modeli ve Kod-Teori Modeli grafik gösterimleri ile Alt Kodlar Frekansı, Sözcük Frekansı ve Kod-Matris Tarayıcı menülerinin kullanıldığı gözlemlenmiştir. Çalışmalarda ayrıca genel yaklaşım olarak, mülakat katılımcılarından alınan cevapların orijinal halleriyle çalışmalara taşındığı gözlenmiştir. Analiz aşamasında ise sıkça bu cevaplar içerisinde yer alan kavramlar

138 üzerinden yapılan sözcük frekansı ile aranan/istenen kavramlara ilişkin tanımlamalar ve kavramların ne sıklıkla kullanıldıkları yönünde çalışmalar yürütülmüştür.

Aşağıda, literatürde MAXQDA programı kullanılarak yapılmış bazı örnek çalışmalar; anahtar kelimeleri ile sunulmakta, MAXQDA kullanımı kısaca özetlenmektedir.

Güzel ve Meder tarafından hazırlanan “Toplumsallaşma ve Bireyselleşme Çelişkisinde ‘Öğrenci Evleri’” başlıklı çalışmada öğrencilerin yaşadıkları evlerdeki toplumsallaşma sürecinde karşılaştıkları sorunlara dikkat çekilmiştir. Çalışma, 8 öğrenciden oluşan gruba Likert tutum ölçeği nicel araştırma yöntemi ile birlikte odak grubu görüşmesi nitel araştırma yöntemi uygulanmıştır. Odak grubu görüşmesinden elde edilen verilerin bulgulara dönüştürülmesinde içerik analizi ve alt teori birlikte kullanılmıştır. Ayrıca, verilerin güvenilir ve geçerliliğini artırmak için hem en fazla hem de en az kullanılan kodların içinde geçtiği cümle/paragraf söylem analizi yapılmıştır (Güzel ve Meder, 2010: 93).

Anahtar Kelimeler: “Öğrenci Evleri; Aile Evi; Toplumsallaşma; Farklılaşma; Bireysel Yaşam Biçimi.”

Kerman, Lamba ve Tek tarafından hazırlanan “Türkiye Düzenli İlerleme Raporları’nın Kapasite Kavramı Açısından İncelenmesi” başlıklı çalışmada, Türkiye’ye yönelik ilerleme raporlarının analizi, nitel veri analizi yöntemiyle MAXQDA 11 programı kullanılarak yapılmıştır. Araştırmada, kapasite kavramının kullanım yoğunluğu, kullanım şekli bakımından olumlu/olumsuz ifadelerin frekansları, en sık tekrarlanan ifadelerin tespiti, sözcük frekansı kullanılarak MAXQDA 11 programı ile analiz edilerek sunulmuştur (Kerman vd., 2014: 33).

Anahtar Kelimeler: “Kamu Yönetimi; Kapasite; Kapasite Geliştirme; MAXQDA; Düzenli İlerleme Raporları.”

Yaşar ve Mert Şencan tarafından hazırlanan “Girişimciliğin Genç Girişimci Adayları Perspektifinden Değerlendirilmesi: SDÜ Girişimcilik Çalıştayı Örneği” başlıklı çalışma, gençlerin girişimcilik kavramını nasıl tanımladıkları ve girişimciliğin önünde gördükleri engelleri analiz etmek amacındadır. Bu amaçla 01.03.2014 tarihinde Süleyman Demirel Üniversitesi tarafından düzenlenen “Fikir ve Cesaretin Buluşma Noktası: Girişimcilerin Mutfağı” adlı çalıştaya başvuran öğrenciler üzerinde yürütülen araştırmada literatüre girişimcilik tanımlarıyla ilgili yeni bir bakış açısı kazandırılmıştır.

139 Ayrıca girişimci adayı gençlerin bakış açısıyla girişimciliğin önündeki engeller sıralanmıştır. Bu çalışmada da sözcük frekansı kullanılmıştır (Yaşar ve Mert Şencan, 2014: 177).

Anahtar Kelimeler: “Girişimcilik; Girişimciliğin Tanımları; Genç Girişimciler; Girişimciliğin Önündeki Engeller.”

Göçer tarafından hazırlanan “Öğretmen Adaylarının Türkçenin Kullanımına İlişkin Görüşleri: Fenomenolojik Bir Analiz” başlıklı çalışma, Türkçe öğretmeni adaylarının Türkçenin kullanımıyla ilgili güncel sorunları üzerine görüşlerini incelemek ve öne çıkan en önemli sorunları belirlemek amacındadır. Araştırmada nitel araştırma yaklaşımı çerçevesinde mülakat yöntemi kullanılmıştır. Eğitim Fakültesi’nde eğitimlerini sürdüren 72 Türkçe öğretmeni adayından oluşan bir çalışma grubu seçilmiştir. Çalışma, amaçlı ve kümeleme örnekleme yöntemleriyle oluşturulmuş bu grup üzerinden yürütülmüştür. Öğretmen adaylarından görüşme soruları ile elde edilen verilerin analizinde nitel araştırma veri analiz biçimlerinden içerik analizi tekniği kullanılmıştır (Göçer, 2014: 23).

Anahtar Kelimeler: “Türkçenin Güncel Sorunları; Dil Bilinci; Türkçenin Özensiz Kullanımı; Öğretmen Adayı.”

Lamba tarafından hazırlanan “Türkiye’de Yeni Kamu Yönetimi Anlayışının Yansımaları: Hükümet Programları Üzerinden Nitel Bir İnceleme” başlıklı çalışmada 1980’lerden başlayarak dünyada uygulama alanı genişleyen Yeni Kamu Yönetimi düşüncesinin Türkiye’deki yansımaları incelenmiştir. Hükümet programları üzerinden yapılan inceleme kapsamında yer alan 1979-1980 yıllarından itibaren hazırlanan tüm hükümet programlarında, Yeni Kamu Yönetimi düşüncesinin ilke ve unsurlarının ne sıklıkla yer bulduğu MAXQDA 11 programı yardımı ile tespit edilmiştir. Elde edilen bulgular ile hükümet programlarında en sık kullanılan kavramlar sıralanmış ve bu kavramların çoğunlukla ekonomik kavramlar olduğunu vurgulanmıştır. Çalışma sonucunda ise Yeni Kamu Yönetimi düşüncesinin ilke ve unsurlarına, hükümet programlarında da geniş yer verildiği söylenebilir (Lamba, 2015: 127).

Anahtar Kelimeler: “Kamu Yönetimi; Yeni Kamu Yönetimi; Hükümet Programı; Etkinlik; MAXQDA.”

Özbakır Umut, Topuz ve Nurtanış Velioğlu tarafından hazırlanan “Çöpten Geri Dönüşüme Giden Yolda Sürdürülebilir Tüketiciler” başlıklı çalışma, tüketicilerin çevre

140 koruma ve geri dönüşüm farkındalıkları ile bu konulardaki tutum ve davranış eğilimlerini incelemektedir. Geri dönüşüm bilincini artıracak önerilerde bulunmak amacına olan çalışma kapsamında Bolu ilinde eğitim ve gelir açısından iki uç noktada yer alan mahalleler örneklem olarak seçilmiştir. Öncelikle geri dönüştürülebilir atıklarının analizi yapılan mahallelerde daha sonra yaşayan katılımcılar ile derinlemesine mülakatlar yapılmıştır. Katılımcıların çevresel ve geri dönüşüm farkındalıklarına ve tutumlarına ilişkin veriler toplanmış ve MAXQDA programı ile analiz edilmiştir (Özbakır Umut vd., 2015: 263).

Anahtar Kelimeler: “Geri Dönüşüm; Çöp; Çevre Bilinci; Nitel Araştırma; MAXQDA© 11.”