3-MATKAP TEZGAHI KISIMLARI

a-Uç: Matkabın konik kısmıdır. Taşlama sonunda elde edilir.

b-Gövde: Matkabın helisel oluk bulunan kısmıdır.

c-Sap: Bağlayıcı araca giren kısmıdır.

d-Helisel Oluk: Oluklar, matkabın boşaltılmış kısımlarıdır. Bunlar talaşları dışarı atılmasına ve soğutucunun içeri girmesine yarar.

e-Dil: Matkabın konik sapının düzeltilmiş kısmıdır. Matkabın çıkarılmasını sağlar.

f-Ağızlar: Matkabın kesici ayrıtlarıdır.

g-Zırh: Helisel kanallar boyunca meydana getirilmiş dar bir yüzeydir. Matkabın çapını belirterek merkezlemesini sağlar.

h-Öz: İki helisel oluk arasında kalan dar kısımdır. Omurgadır.

ı-Ölü Merkez: Matkap iyi bilenmişse iki kesici ağzın kesiştiği noktadır.

4-MATKAP ÇEġĠTLERĠ

Dönen ve eksenel bir hareketle iki ağza sahip bir kesiciye iş parçası üzerinde silindirik boşluklar elde etmek üzere yapılan işleme delme, bu delikleri açan kesiciye de matkap adı verilir. Teknikte ve imalat atölyesinde en çok kullanılanları helisel matkaplarıdır. Çeşitleri :

Helisel matkaplar

Doğrusal oluklu matkaplar Düz (namlu) matkabı Yağ delikli matkaplar

Havşa veya yuva matkapları

a-Helisel Matkaplar:Teknikte en çok kullanılan bu matkaplar bir silindirik gövde ve üzerine açılmış iki helis oluk ile bir saptan ibarettir. Matkap sapları 10mm. çapa kadar silindirik daha büyük çaplarda ise konik yapılırlar. Helisel matkapların yapısı incelenirse şu adları alırlar:

Şekil 77 Matkap ucu ve geometrisi

b-Doğrusal Oluklu Matkaplar: Pirinç, bakır ve yumuşak metalleri delmek için kullanılan matkaplardır. Soğutucu olarak terebentin kullanıldığı zaman yumuşatılmamış çelikler ve font gereçler delinebilir.

Şekil 78 a) Helisel Oluklu Matkap, b) Punta Matkabı, c) Havşa Matkabı

c-Düz Namlulu Matkaplar: Derin veya uzun delikleri açmak için kullanılır. Talaşları dışarı çıkarmak için matkap sık sık dışarı çıkarılır. Düz matkaplar kolay ve çabuk yapılırlar.

Uçlarına punta açılarak sap kısmı istenilen şekilde silindirik olarak işlenir.

d-Yağ Delikli Matkaplar: Büyük çaptaki delik parçalar üzerine seri halde delikler açmak için matkapların gövdesine boydan boya helisel yağ delikleri açılarak kesici ağızların yağlanması sağlanır.

e-HavĢa veya Yuva Matkabı: Delinmiş deliklerin ağız kısımlarına havşa veya silindirik yuva açar. Bu matkaplar delik delmez. Punta matkapları da bu gruba girer.

5-MATKAP TEZGAHINDA YAPILAN ĠġLEMLER Matkap tezgahında yapılabilen bazı işlemler şunlardır.

a-Delme: Parçadan talaş kaldırarak dairesel delik elde etme işlemine delme denir.

Kullanılan kesici alete matkap denir.

b- Raybalama: Üzerinde birden çok kesici ağız bulunan bir raybalama aleti ile deliğin yüzeyini iyileştirme ve hassas yüzey elde etme işlemidir.

c- Delik büyütme: Yalnız bir kesici ucu bulunan ve ayarlanabilen bir kalemle deliği büyütme işlemidir.

d- Silindirik havşalama : Deliklerin başlangıç kısımlarına, vidaların başlangıç kısımlarını yuva olacak şekilde büyütmektir.

e-Konik havşalama: Bir deliğin ve vidaların başlangıç kısmını yuva olacak şekilde konik bir yüzey halinde büyütmektir.

f-Alın havşalama: Deliklerin etrafını somun veya cıvata başının düzgün oturması için eksene dik olacak şekilde düzeltmektir.

g-Kılavuz çekme: Kılavuz denilen aletle dişi vida açma işlemidir.

F-RAYBALAMA

Matkapla delinen deliklerin iç yüzeylerini düzgünleştirmek, istenilen ölçüye getirmek için kullanılan alete rayba denir. Deliği rayba ile işleyerek hassas bir yüzey kalitesi ile tam ölçüsüne getirme işlemine raybalama denir. Bu nedenle raybalanacak olan delik matkap ile biraz küçük delinir, sonra tam ölçüsüne raybalanır.

Şekil 79 Raybalama

Raybalar karbonlu veya alaşım çeliğinden, Makinede veya elde çekileceğine göre birbirinden farklı yapılır. El raybası buji denen bir tutamağın ortasındaki deliğe takılarak kullanılır. Raybanın baş kısmı dört köşedir. Bujinin ortasındaki delik bu dört köşe başa takılabilecek şekilde yapılmıştır. Raybanın kesici ağızları düz veya helisel oluklardan meydana getirilmiştir. Bunlar yapılışları bakımından soldan sağa doğru döndürülerek çalışırlar. Makine raybalarına gelince bunlar matkap, torna yahut revolver tezgâhlarına bağlanarak kullanılırlar.

Şekil 80 El raybası

Raybayı kendi çapından daha küçük bir deliğe kolayca sokabilmek için uç kısmı konik yapılmıştır. Buna başlangıç kesme ucu adı verilmiştir. Asıl kesme işlemini bu uç yapar.

Silindirik kısımdaki zırh yüzeyler raybaya klavuzluk eder. kesme uçlarının boyu deliğin cinsine ve malzemenin sertlik derecesine göre değişir. Başlangıç kesme uçlarının boyu, yumuşak malzeme için kısa yapılır. Boydan boya açılmış deliklerle sert olan malzemenin raybalanması için kesme ucu uzun yapılır.

Şekil 81 Raybanın kısımları ve geometrisi

1-RAYBA ÇEġĠTLERĠ a-Makine raybaları

Makine raybalarının konik ve düz uçlu olmak üzere iki tipi vardır. konik uçlu rayba sürtünüp sarmaması için hafif konik ve kademeli yapılır. kesme işini yalnız uçtaki ağızlar yapar. Oluklar talaşın dışarıya çıkmasını ve kesme sıvısının kesme bölgesine ulaşmasını sağlar. Düz uçlu raybaların konik uçlu raybalardan daha fazla kesici ağzı vardır. kesici ağız sırtları daha dar olup bütün boyda boşluk açısı mevcuttur.

Şekil 82 Makine raybası

b-Delikli raybalar

Bu tür raybalar makinelerde rayba çekme esnasında kullanılır. Delikler boydan boya gövde üzerindedir. Delikli olmasındaki amaç makinenin göndermiş olduğu soğutna sıvısını direk malzeme ve kesme yüzeyine iletmektir. Böylelikle hem kesme kalitesi artar hem de ısınma önlenir.

Şekil 83 Delikli rayba

c-El raybaları

El raybaları özellikle ince işleme ve bitirme raybası olarak kullanıldığından ağızları boydan boya düz taşlanır. Rayba sapının ucu buji kolunun takılması için dört köşe yapılır.

el raybası için 0,125 mm den fazla rayabalama payı bırakılmamalıdır.

Şekil 84 El raybası

d-Ayarlı raybalar

Raybaların en verimlisi ayarlı raybalardır. Ölçülerinin üstünde ve altında yeterli bir aralıkta istenilen çapa göre ayarlanabilirler.ayarlı raybalarda kesici ağızlar gövde üzerine açılmış konik yarıkjlar içinde bulunur. Kolay bilenmeleri, istenilen çapa ayarlanabilmeleri ve uzun ömürlü olmaları sebebiyle çok kullanışlıdırlar.

Şekil 85 Ayarlı rayba

e-Konik raybalar

Konik deliklerin raybalanmasında kullanılırlar. Kesici ağızlar düz veya helis şeklinde olabilir. Konik rayabalar; konik pim deliklerinin, mors kovanlarının ve konik bileziklerin yapılması gibi alanlarda sık kullanılır.

f-Sert metal uçlu raybalar

Büyük kuvvetlere dayanması gereken raybalar, sert maden uçlu olarak yapılırlar. Sert maden uçlar yüksek sıcaklıkta sertliklerini korurlar ve aşınmaya karşı dayanıklıdırlar. Bu nedenle, ölçülerini uzun zaman bozulmadan koruyabilirler, seri imalatta tercih edilirler.

2-Raybalamada dikkat edilece husular a-Elle raybalama

 Raybanın delik içerisinde yataklanabilmesi için delik derinliği en az rayaba çapı kadar olmalıdır.

 Mutlaka kesme yağı kullanılmalıdır.

 Rayba dik konumda tam eksende ağızlatılmalıdır.

 Rayba daima kesme yönünde döndürülmelidir.

 Kama kanallı deliklere helis oluklu raybalar salınmalıdır.

 Rayba az ve düzenli baskı ile ilerletilmelidir.

b-Makinde rayba çekme

 İş parçası ve rayba dikkatli bir şekilde makineye bağlanmalıdır.

 Raybanın devir sayısı deliği delmiş olan matkabın devir sayısına göre 1/3 oranında olmalıdır.

 Sert çeliklerde kesme hızı 5 m/dak „ ı geçmemelidir

 Raybalama esnasında mutlaka kesme sıvısı kullanılmalıdır.

3-Raybalamada uygun kesme yağı kullanılması

Kesme sıvıları kesmeyi kolaylaştırır. Kesme esnasında çıkan talaşı malzemeden uzaklaştırır. Isınmayı önler. Bu sebeplerden dolayı kesme yağı kullanılmalıdır.

Şekil 86 Raybalamada soğutma

4-Raybalamada otlamanın önlenmesi

Raybalama esnasında pürüzlü ve tırtıllı yüzey oluşmasına otlama denir.

Rayba kuvvetlice bastırılınca deliğin içerisine sıkışır ve ağızlar malzemeye dalar. Bu nedenle deliğin yüzeyinde rayba ağız sayısı kadar ağız yeri meydana gelir. Bu elverişsiz durumu gidermek için rayba gevşetilerek döndürülürse ağızlar eski yerine takılmayacağı için raybalama kolayca yapılır. aynı zamanda otlama önlenmiş olur.

G-PLANYA VE VARGEL TEZGAHLARI 1-PLANYALAMA

Planyada torna kalemine benzeyen tek uçlu kesici takımlar ile yapılır. Torna işleminin tersine planyada aralıklı kesme yapılabilir. Talaş, kesici taklımın ileri geri hareketi ile kaldırılır. Planyada kesici takım kafa denilen takım bağlama aparatına bağlanır. Kesici kalem menteşeli bir kafaya bağlanmıştır. Bu menteşe sayesinde kafa geri dönüş kursu sırasında dik bir düzlem içerisinde yukarı doğru kalkar.

Planyalama ve vargel tezgahlarında yapılan işlemler birbirinin aynı olduklarından, tezgah isimleri farklı olsa da bu işlem “planya etmek” şeklinde isimlendirilebilir.

Planya ile:

 Düzlemsel yüzeyler işlenebilir. Bu yüzeyler eğik ,basamaklı veya düz yüzeyler olabilir.

 V profilleri işlenir.

 Çeşitli kanallar işlenebilir.

 Eğrisel yüzeyler elde edilebilir.

 Kama kanalları açılabilir.

Tesviyecilikte düzgün yüzeyler elde etme de kullanılan planya tezgahları, gördükleri iş bakımından aynı olmalarına rağmen, kullanma alanı bakımından planya ve vargel tezgahı olarak, iki grubta incelenir.