MATERYAL

Doktora çalışmasında Batı Karadeniz Bölgesi’nde doğal olarak yetişen Yabani Kiraz (Cerasus avium (L.) Monench ağacı tercih edilmiştir.

2.1.1.Yabani Kiraz (Cerasus avium (L.) Monench) Literatür Bilgisi

Ülkemizde özellikle Kuzey Anadolu’da karışık yapraklı ormanlarda, örneğin Demirköy, Belgrad ormanı, Düzce-Akçakoca, Boyabat-Sinop dolaylarında meşe-kayın ormanlarında, Artvin’in yüksek kesimlerinde (1600 m.), Kütahya-İnönü arasında 900 m. yükseklikte doğal olarak bulunur. Geniş ekolojik ıskalalara sahip yabani kiraz (Cerasus

avium L.) Avrupa, Kuzey Afrika, Batı Asya ve dolayısıyla da ülkemizde doğal olarak

bulunan ve hızlı büyüyen yapraklı bir orman ağacı türüdür. Bu tür genelde Karadeniz Bölgesi’nin ‘Castanetum’ ve ‘Sıcak Fagetum’ zonlarında, orman kenarlarında ve nadiren de sık karışık ormanlarda fertler, küçük guruplar veya sıralar halinde bulunmaktadır. Düşük rakımlı sahaları tercih eden bu türün fertleri İngiltere’de nadiren 300-m’nin üzerine çıkar. Yabani kiraz ülkemizde nemli ve yarı nemli alanlarda yetişen, odunu çok değerli bir orman ağacı olup 1700 m’li yükseltilere kadar çıkabilmektedir (Eşen ve diğ. 2005).

Yabani kiraz diğer yapraklı türlere nazaran kısa ömürlü bir ağaç türüdür (70-80 yıl). Bu tür 60 yıl gibi bir süre içinde gövde çürümesine ya da rüzgar devirmesine hassas hale gelebilir. Bu nedenle yuvarlak odun üretimin söz konusu olduğu hallerde idare süresi dikkatli tespit edilmelidir. Yabani kirazın yıllık odun üretimi diğer yapraklı orman ağaçlarına kıyasla oldukça yüksek olup 6-10 m3

ha-1 arasında değişmektedir. Kaliteli gövde üretimine yönelik aralamalar kuvvetli ve devamlı (5-6 yılda bir) olmalı, kalan ağaçların tepeleri geniş bir mekan ve rekabetten uzak bir ortam verilmelidir. Bu şekildeki dinamik ve yoğun bir silvikültür programı çerçevesinde en fazla 60-70 yıl içersinde en az 50-60 cm çapında düzgün, dolgun, budaksız ve kaliteli ağaçlar üretilebilir.

Avrupa’da, kalitesi yüksek kereste üretimi için verimi düşük tarım alanlarında 50-70 yıllık bir idare süreli yabani kiraz ağaçlandırma sahalarının kurulması teşvik edilmektedir. Ekolojik ve ekonomik öneminden dolayı bu tür Avrupa Orman Genetik Kaynakları (EUFORGEN)’in ‘Değerli Yapraklılar (Noble Hardwoods)’ listesine alınmıştır. Bu nedenle, Avrupa’nın birçok ülkesinde yabani kiraz konusunda araştırmalar yapılmaktadır (Eşen ve diğ. 2005, Enjily ve Jones 2006). Ülkemizde de bu

amaçla araştırmalar yapılmakta olup, ayrıca Orman Bölge Müdürlükleri kanalı ile Yabani Kiraz (Cerasus avium (L.) Monench) dikim alanları oluşturulmaktadır (Anonim 2013d).

Yabanî Kiraz, yapraklı ormanlar içinde karışıma katılan en değerli türlerden birisi olup, özellikle Karadeniz Bölgemizde yapraklı tür dikimleri için önerilmektedir. Bu tür en iyi gelişmesini derin ve nemli balçıklı topraklar üzerinde yapar ve özellikle kireçtaşı üzerinde birikmiş derin topraklar ile düşük rakımlı arazilerin eğimli yamaçlarını tercih eder. Öncü bir ağaç türü olan yabani kiraz gençlik dönemi haricinde ışık isteği fazla olan bir orman ağacıdır. Kiraz gövdeleri oldukça kuvvetli bir uç baskınlığına sahip olup tepe düzgün ve tek bir uç dal üzerinde oturur ve gençlikteki boy büyümesi hızlıdır. 26-35 metreye kadar boylanabilen, geniş tepeli bir ağaçtır. Genç sürgünleri kalın ve çıplaktır. Yaprakları yumurtamsı, ters yumurtamsı veya eliptik biçimindedir, 16Х8 cm büyüklüğe ulaşabilir, orta damara göre simetriktir, kenarları basit dişli veya çift sıralı dişlidir. Önceleri alt yüzünde bulunan esmer renkli tüyler sonradan dökülür ve her iki yüzeyi de çıplaktır. Ancak damarların birleştiği yerdeki tüyler kalıcıdır. Yaprak sapı en fazla 5 cm kadardır, çiçek kurulu şemsiye tipindedir ve 2-3 çiçekten oluşur. Çiçekler beyaz renkli, 12-15 mm çapındadır. Çekirdekli sulu meyve küre biçiminde, kırmızıdan siyaha kadar varan renk tonlarındadır. Meyve cilalı gibi parlaktır, etli-sulu ve lezzetlidir; endokarpın dış yüzü pürüzsüzdür (Yaltırık ve Efe 1994).

Diri odun 2,5-5,0 cm genişlikte, sarımsı kırmızımsı beyaz renkte, öz odun taze halde biraz daha koyu olup, sarımsı açık kırmızımsı kahverenginde ve gittikçe koyulaşır. Tekstür oldukça ince ve yeknesak, lifler düzgün, ince iğne çizikli, parlak ve çok dekoratiftir. Yıllık halka sınırları ve öz ışınları çıplak göz ile traheler lup altında görülebilir. Radyal kesitte öz ışını levhacıklarını çıplak göz ile görmek mümkündür (Bozkurt ve Erdin 1989).

Trahe dizilişi yarı halkalı düzende, tek tek, ikisi bir arada ve kümeler halinde, trahe çapı 60-80 μ, ilkbahar odununda mm2 de 200 adet, yıllık halka içerisinde ortalama mm2 de 90 adet, çoğunlukla koyu renkli öz odunu maddeleri ile doludur. Boyuna paranşimler genellikle mevcut değildir. Çok nadir olarak apotraheal dağınık şekilde bulunabilir. Öz ışınları heterojen, 30-40 (50) hücre yüksekliğinde, 1-5 hücre genişliğinde, mm’de 6-10 adet ve %17 oranında bulunur. Uzunlukları 800-1300 μ ve ortalama %47 oranında bulunan lifler, lif taheidleri ve vaskuler trahedlerden oluşur (Bozkurt ve Erdin 1989). Düzgün lifli materyali iyi işlenir. Çok mükemmel cila kabul eder, yapıştırılması, civilenmesi ve renklendirilmesi iyidir. Çarpılmaya eğilimi fazla olup, buna rağmen oldukça hızlı kurutulabilir. Kullanım yeri stabilitesi ortadır. Öz odunu güç emprenye edilir. Mobilya, lambri, dekoratif marangozluk işleri, müzik aletleri, tornacılık, oymacılık ve markiteri, son derece dekoratif kesme kaplama levhaları, kapılar ve duvar kaplamalarında kullanılır. Taze haldeyken buharlandığında kırmızımsı kahverengine dönüşerek mahuna benzer bir renk alır. Yabani kiraz ağacına fiziksel, mekanik ve teknolojik özellikler çizelge 2.1’de verilmiştir.

Çizelge 2.1. Yabani kiraz odununun fiziksel özellikler, mekanik ve teknolojik

özellikleri(Bozkurt ve Erdin 1989).

Özellik Sembol Değer Birim

Yoğunluk D0 0,55 gr /cm3

D12 0,60 gr /cm3

Hacim yoğunluk değeri Y 0,47 gr /cm3

Daralma miktarları Βt 8,7 % Βr 5,0 % Βv 14,1 % Basınç direnci σB 45 N/mm2 Çekme direnci σç // 98 N/mm2 Eğilme direnci σE 93 N/mm2

Elastikiyet modülü E-Mod 10787,3 N/mm2 Makaslama direnci σM 14,513 N/mm2

Şok direnci a 0,92 kN/cm

Brinell sertlik (┴) 31 N/mm2 Brinell sertlik ( // ) 51-59 N/mm2 2.1.2. Örnek Ağaçların Seçimi ve Deney Örneklerinin Hazırlanması

Doktora çalışmasında kullanılan Yabani Kiraz (Cerasus avium (L.) Monench ağaçları Düzce Orman İşletme Müdürlüğü Odayeri İşletme Şefliği sahasından alınmıştır. Odayeri İşletme Şefliği’nin 17 no’lu bölmesinden beş (5) adet Yabani Kiraz (Cerasus

Monench ağaçlarının alındığı 17 no’lu bölme kayın ve gürgen ağaçlarının hakim olduğu 800 metre rakım, %50-60 eğim ve kuzey bakı özelliklerine sahiptir.

Ağaçların seçiminde TS 4176/1984’e göre hareket edilmiş olup, herhangi bir doğal büyüme kusuru olmayan, alındıkları bölgeyi en iyi temsil edebilecek bireyler olmalarına dikkat edilmiştir. Seçilen ağaçlar dipten itibaren 1,30 m yükseklikten sonra 2 m’lik gövde kısımlarına ayrılmış ve her parça üzerinde gerekli işaretlemeler yapılmıştır. Doktora çalışmasında kullanılan Yabani Kiraz ağaçlarından biri Şekil 2.1 ve ağaçların kesimi takiben orman sahasında tomruklanmış hali Şekil 2.2’de görülmektedir.

Şekil 2.1. Yabani kiraz (Odayeri İşletme Şefliği-DÜZCE) (Aytin 2010).

Elde edilen 2 m’lik gövde kısımları Kereste Fabrikasına (Recep Sivrikaya-Düzce) götürülerek keskin kesiş yöntemi ile TS 2470/1976’e göre 60 mm kalınlığında kalaslar biçilmiştir. Tomruklardan kalas üretimi ve istifleme Şekil 2.3 ve Şekil 2.4’de verilmiştir.

Şekil 2.2. Doktora çalışmasında kullanılan yabani kiraz ağaçlardan orman sahasında

kesimi takiben alınan tomruklar (Aytin 2010).

Kalaslar tam otomatik yönetilen klasik kurutma fırınında ortalama %12 rutubete kadar kurutulmuş ve thermowood ısıl işlemi yapılana kadar 20±2°C ve %65±5 bağıl neme ayarlanabilen iklimlendirme odasında bekletilmiştir.

Şekil 2.3. Kalas üretimi (Aytin 2010). Şekil 2.4. Kalas istifleme(Aytin 2010). Isıl işlem öncesi kalaslar 5 (beş) gruba ayrıldı. Isıl işleme 4 (dört) grup ayrılırken, 1 (bir) grup kontrol örneklerinin (KÖ) hazırlanması için iklimlendirme odasında bekletilmiştir.