MATERYAL

Araştırma materyalini 2016 yılında üç ilçeye yapılan periyodik arazi etüd çalışmaları neticesinde toplanan bitki örneklerinden oluşmaktadır. Mayıs- Temmuz ayları arasında belirli periyotlarla yapılan bir yıllık arazi çalışması sonucunda Centaurea balsamita bitkisinin çiçeklenme dönemi sonuna doğru Konya ilinin üç ilçesinde, kuzey, güney, doğu ve batı yönlerinde yol ve ekili tarla kenarlarında, tarla aralarında, nadas alanlarında ve kanal boylarında tabii olarak yetişen ve yoğun olarak görüldüğü alanlarda bitki topluluğunu temsil edebilen rastgele seçilen 5(beş) bitkiden bitki ile ilgili değerler alınmıştır.

Bitkilerin vejetasyon devreleri içerisinde çiçeklenme dönemine rastlayan Haziran ve Temmuz ayları arasında yapılan arazi gezi çalışmaları sonrasında toplanan bitkiler preslenmiş ve yaygın herbaryum tekniklerine göre kurutulmuştur. Kurutulan numuneler analizlere hazırlanmıştır. Araştırma alanındaki coğrafik ve genel bilgiler kaynaklarda verilen yöreye ait resmi kaynaklar ve internet sitelerinden alınmıştır.

Araştırma bölgesinin iklimi ile ilgili veriler Konya Meteoroloji Müdürlüğü’nden alınmış olup iklim özellikleri bölümünde verilmiştir.

Bitki örneklerinin alındığı alanlardaki toprak özeliklerine ait analizlerin yapılması için toprak örnekleri alınmış, alınan toprak numuneleri S.Ü. Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü laboratuvarında analiz edilmiştir. Analiz sonuçları ile ilgili değerler ve ilgili yorumlar toprak özellikleri bölümünde verilmiştir.

3.2.1. Çalışmada kullanılan Centaurea türü ve özellikleri

Ülkemizde yaygın olarak çok sayıda bitkinin yetiştiği (Clapham ve ark.1952, Wagenitz, 1975, Çetik, 1985, Güncan, 1985, Davis ve ark. 1988, Uygun ve ark. 1996, Uysal 2006, Toroğlu ve Çenet 2006), yetişen bu bitkiler içerisinde Astereacea familyasına ait

Centaurea cinsidir. Ülkemizde "Peygamber Çiçeği, Deligöz Dikeni, Çoban Kaldıran, Zerdali

Dikeni, Timur Dikeni, ve Gelin Düğmesi" gibi isimlerle bilinen Centarurea cinsine ait türlerin çoğunun ülkemizde 2000 metreye kadar yaygın yetiştiği (Kaya ve Aksakal 2005, Balabanlı ve ark. 2006, Uzun ve ark. 2010, Ulukuş Ve Tugay 2014), otsu ve çalı formunda geliştiği (Heywood 1978), tek yıllık, iki yıllık ve çok yıllıklarının olduğu (Tekeli ve ark. 2010,

Behçet ve ark. 2017, Anonim 2017b) ve endemik olduğu (Sarker ve ark. 1997, Erik ve Tarıkahya 2004, Kaya ve Aksakal 2005) ve İç Anadolu Bölgesinin bir çok endemik bitkinin doğal yayılış alanı olduğu Centaurea cinsinin de bu endemik bitkilerden birisi olduğu (Sezer, 2012, Kılıç ve ark. 2014) belirtilmektedir.

Ülkemizde tarla içi (Erciş ve ark. 1997, Demir ve ark.2001, Yıldırım ve Ekim 2003) ve yol kenarlarında (Anonim 2009) yetişen ve yabancı ot olarak tanımlanan bu cinslerden sadece 10 tanesinin tarımının yapıldığı (Sargın 2013) ve tohumlarında %56 oranında dormansi görülmesi (Karaca ve Güncan 2011) nedeniyle tarlalarda yabancı ot olarak kendiliğinden yetiştiği, sürekli çoğaldığı ve çeşitli amaçlarla (Balsam 2017) kullanıldığı birçok araştırıcı tarafından bildirilmektedir.

Peygamber Çiçeği olarak bilinen Centaurea'nın bazı türlerinin tıbbi amaçlarla(Arif ve ark.2004, Dülger ve ark. 1997, Dülger ve ark. 1999, Ertaş ve ark.2014, Özkan ve ark. 2016, Erdoğan ve ark. 2017), halı yünü boyamada ( Aksoy ve Gönüz, 2015) ve bal bitkisi olarak da kullanıldığını (Anonim 2017b) belirtilmektedir.

22.09.2016 tarihinde yayımlanan Yem kataloğunun “yemlerin piyasaya arzı ve kullanımı hakkında yönetmelik” in 23 üncü maddesinin birinci fıkrasına dayanılarak ve Avrupa Birliği Komisyonu’nun 68/2013 Sayılı Yem Maddeleri Kataloğu Regulasyonu’na uyumlu olarak hazırlanan Yem Maddeleri Kataloğunda bir Centaurea türü olan "5.16.1 Peygamber çiçeği tohumu Centaurea cyanus L. tohumlarının" yem olarak kullanılacağı bildirilmektedir (Anonim, 2016). Bitkinin yabancı ot olarak birçok bölgede yoğun olarak yetiştiği ve hayvan yemi olarak kullanıldığı (Acar ve Güncan 2002, Ermetin ve Mülayim 2017) ve kullanılması gerektiğinden bahsedilmektedir. Konya ve Karaman'da evlerin damlarında izolasyon malzemesi olarak kullanıldığı da (Anonim, 2017a) bildirilmektedir.

Seydişehir ilçesinde 6 Centaurea türünün olduğu (Arslan ve ark. 2008), yeni türlerinin belirlendiği (Uysal ve ark. 2007, Demiralay ve Dural 2007) belirtilmektedir.

Centaurea cinsi yaygın ve kendiliğinden yetişen farklı türleri çeşitli amaçlarla kullanılmakta olan çok sayıda tür ihtiva etmektedir. Bunlardan birisi de araştırmamızda ele alınan Centaurea balsamita Lam. türüdür.

Centaurea balsamita Lam.’ın özellikleri

Bu çalışmada materyal olarak kullanılan Centaurea balsamita Lam. Çumra, Seydişehir ve Yalıhüyük ilçelerinden çiçeklenme dönemi olan Haziran-Temmuz aylarında ilçelerin farklı yönlerinden toplanmış olup bu türün özellikleri Çizelge 3.3. de belirtilmiştir.

Çizelge 3. 3. Centaurea balsamita’nın özellikleri (Anonim 2017j)

Ömür Tek yıllık

Yapı Ot

Hayat formu Terofit

Çiçeklenme 7-7

Habitat Step, nadas, tarla Yükseklik 650-1900 m Endemik Endemik değil Element İran-Turan Türkiye dağılımı D.Anadolu

Genel dağılımı Anti-Lübnan, Trans kafkasya, İran,Türkistan

Centaurea balsamita lam ’ın diğer cinsler gibi yabancı ot olarak bilinmekte (Gürsoy

ve ark. 20014) olduğu ve farklı amaçlarla kullanıldığı (Erdoğan ve ark. 2017) belirtilmektedir.

Centaurea balsamita Lam.:

Tek yıllıktır ve gövdesi erekttir, 30- 80 (120) cm boylanabilmektedir. üst kısımda birçok uzun kapitulat dallara sahiptir. Gövde ve dalları saman rengidir. Yaprakları skabros ve çok kısa tüyleri vardır. Tümü dentikulat olmakla beraber nadiren tabanda birkaç kaba diş ile daha az dentikulatda olabilir. Biraz oblongdur ve çiçeklenme zamanında solmakla beraber, orta ve üsttekiler derece derece küçülmektedir ve daha dardır. İnvolukrum 18-25 x 17-24 mmdir. Apendajlar filarilerin tabanlarının daha büyük parçalarında gizli olup, kartilaginostur, sarıdan açık kahve rengiye, daha basık, tringular ve nadiren dekurrenttir. Her yönde 8-12 adet düzenli tüylü derece derece daralır ve (2-)3-4 mm spinuldur. En içteki filariler genellikle dar ve ince olup genellikle kırmızımsı noktalıdır. Çiçekler sarı olup çok azı staminodlarla nadiren radianttır. Akenler 5-6 mm boyunda , pappus 4-5 mm ve skabrostan barbellata , içteki dizi 1 mmdir. Çiçeklenme 7. ayda olup step, ekilmemiş alanlarda bulunur, rakımı 650-1900 m (Yıldırım, 2008) olarak belirtilmektedir.

Şekil 3. 5. Centaurea balsamita’nın tablasından bir görüntü

Şekil 3. 6. Centaurea balsamita’ nın tohumlarından bir görüntü (org.)