1.Safahat
a) Safahat Birinci Kitap
İçinde 44 Manzume bulunduran eserin çoğu Meşrutiyet öncesi yazılmış olup, hepsi 1908’den sonra Sırat -ı Müstakim’de neşredilmiştir. Toplam 3.000 dize kadardır. Bazı şiirlerde kullanılan dil eskidir. Konularını toplumun acı çeken kesimlerinden , hürriyet, istibdat gibi siyasi olaylardan şairin Tanrı’ya karşı duygularından ve bu dünyaya karşı ödevlerden alır.
Birinci basımı, İstanbul’da Sırat -ı Müstakim Matbaasında 1911 yılında yapılmıştır, 272 sayfadır.
İkinci basımını Eşref Edip yapmıştır. Basım yeri ve tarihi belli değildir. 216 sayfadır.
Üçüncü basımı İstanbul’da Amedi Matbaası’nda 1928’de yapılmıştır. 192 sayfadır. Asar-ı İlmiyye Kütüphanesi yayınıdır.
Bundan sonraki basımları diğer ciltlerle birlikte yapılmıştır.
b) Safahat İkinci Kitap: Süleymaniye Kürsüsünde
İki kişinin söyleşilerini içeren bir başlangıçla Seyyah Abdürreşid İbrahim’in konuşturulduğu uzun bir bölümden oluşmaktadır. 1000 dizeden oluşan manzumeler, Sırat-ı Müstakim ve onun devamı olan Sebilürreşad’da 9 parça halinde 11 Ocak 1911 ile 29 Ağustos 1912 tarihleri arasında yayımlanmıştır. Akif’in İslamcılığının siyasi yanını yansıtan ilk metindir. Dil gayet yalındır.
Birinci basımı Sebilürreşad Kütüphanesi’nin birinci kitabı olarak İstanbul’da Ağustos-Eylül 1914’te yapılmıştır. 161 sayfadır.
Birinci basımı 1928’de İstanbul’da Gündoğdu Matbaası’nda yapılmıştır. 55 sayfadır. Dergideki neşri birinci basım kabul edilerek, kitap halindeki basımları 2’den itibaren numaralandırılmaya başlanmıştır.
c) Safahat Üç: Hakkın Sesleri
Toplumsal felaketler karşısında insanları uyarmak için Akif’in, Kur’an hükümlerine hadislere sarılışını göstermektedir. Toplam 500 dize tutan 10 parça manzumedir. Her birinin baş ta rafında ayet ya da hadisin Arapça yazıyla aslı ve bunun Türkçe’si yazılıdır. Manzumelerde Akif, particilik yapanlara, umutsuzluğa kapılanlara, milliyetçilere ve dinsizlere çatmaktadır.
Birinci basımı İstanbul’da Mayıs -Haziran 1913 Sebilürreşad Kütüphanesi’nin yedinci kitabı olarak, Selanik Matbaası’nda yapılmıştır. 64 sayfadır.
İkinci basımını Mart-Nisan 1918’de yapılmıştır. 48 sayfadır.
Üçüncü basımı İstanbul’da Gündoğdu Matbaası’nada, 1928’de yapılmıştır. 38 sayfadır.
Bundan sonraki basımları diğer ciltlerle birlikte yapılmıştır.
d) Safahat Dördüncü Kitap: Fatih Kürsüsünde
Yazılış biçimi ikinci kitaba benzer. İki arkadaşın Fatih yolundaki konuşmalarını içeren bir bölüm ile Fatih Camii Kürsüsü’ndeki vaizin konuşması olarak verilen uzunca metni içerir. 1.800 dizedir. Önce, 10 Temmuz 1913 ile 23 Temmuz 1913 tarihleri arasında, 28 parça halinde Sebilürreşad’da yayımlanmıştır. Toplumsal ve siyasal bir yergidir. Tembellik, gerilik ve Avrupa taklitçileri hedef alınmıştır. Milliyetçiliğe karşı ümmet birliği savunulmuştur.
Birinci basımı İstanbul’da Temmuz -Ağustos 1914’te Sebilürreşad Kütüphanesi’nin 23. kitabı olarak Tevsi -i Tıbaat Matbaası’nda yapılmıştır. 102 sayfadır. Aynı sene bir baskı daha yaptığı kayıtlıdır.
Üçüncü basımının tarihi bilinmemektedir
Dördüncü basımı, 1924’te Amedi Matbaası’nda yapılmıştır. Sebilürreşad Kütüphanesi yayınıdır, 88 sayfadır.
Bundan sonraki basımları diğer ciltlerle birlikte yapılmıştır.
e) Safahat Beşinci Kitap: Hatıralar
1913–1918 yılları arasında yazılmış on manzumeyi b arındırır. Bunların altısı Kur’an ve hadislere dayanılarak yazılmıştır. Tümü 1.600 dizedir. Şiirlerde toplumsal felaketler karşısında Allah’a yakarılmakta, İslamiyet’i anlamadığı ve geri kaldığı için
halk; İslam’ı bir yana attığı için Batıcı aydınlar suçla nmakta, Akif’in gezdiği yerlerdeki izlenimleri anlatılmaktadır.
Birinci basımı 1917’de Nemci İstiklal Matbaası’da yapılmıştır. 78 sayfadır. İkinci basımını İstanbul’da Mart 1918’de Nemci İstiklal Matbaası’da yapılmıştır. 87 sayfadır.
Üçüncü basımı İstanbu l’da Gündoğdu Matbaası’nda yapılmıştır. 87 sayfadır. Kitabın sonraki basımları diğer ciltlerle birlikte yapılmıştır.
f) Safahat Altıncı Kitap: Asım
2500 dizelik tek parçadan meydana gelmektedir. Sebilürreşad’ın 18 Eylül 1919 tarihli nüshasından yayımına ba şlanmış 4 Aralık 1919’a kadar on parça, 1920 sonunda üç parça 12 Ağustos 1922’de bir parça, 24 Temmuz ve 21 Ağustos 1924’te de birer parçası yayımlanmış; ancak tümü dergide yayınlanmadan kitap haline getirilmiştir. Savaş vurguncuları, köylülerin durumu, ge çmişe bakış anlayışı, eğitim -öğretim, medrese, Türkçülük, Batıcılık, gençlik gibi birçok konu üzerinde durulmakla birlikte, Akif’in devrim görüşünü temel alır. Hocazade (Akif) ile Köse İmam arasındaki karşılıklı konuşmalar biçiminde geliştirilmiştir. Dili yalın ve akıcıdır.
Birinci basımı İstanbul’da Sebilürreşad Kütüphanesi yayını olarak Amedi Matbaası’nda 1924’te yapılmıştır. 132 sayfadır.
İkinci basımını İstanbul’da Gündoğdu Matbaası’nda 1928’de yapılmıştır. 139 sayfadır.
Bundan sonraki basımları, di ğer ciltlerle birlikte yapılmıştır.
g) Safahat Yedinci Kitap: Gölgeler
Akif’in 1918–1933 yılları arasında yayımlanmış manzumelerini içermektedir. Bunların toplamı, bir kısmı kıta olmak üzere 41’dir. 1918 –1922 yılları arasında yazılanlar, Sebilürreşad, Açı ksöz, Hâkimiyeti Milliye, Öğüt, Tevhidi Efkar gibi yayın organlarında, birkaçı da 1925’te kapandığı tarihe kadar Sebilürreşad’da yayımlanmıştır. Diğerleri kitabın ilk basımında yer almıştır. Mazumelerin üçü ayet yorumu olarak kaleme alınmıştır. Yazıldıkla rı dönemin Akif üzerindeki etkilerini yansıtmaktadırlar. 213 İlk basımı 1933’te Mısır’da Matbaat -üş Şebab’da yapılmıştır. 95 sayfadır. İkinci ve daha sonraki basımları, Safahat’ın toplu basımında yer alacaktır.
Toplu olarak Latin harfleri ile Safahat’ın ilk baskısı 1943 yılı sonlarına doğru yapılmıştır. Bu baskıyı merhum Mehmet Akif’in damadı Ömer Rıza Doğrul
213
Safahat’ın yedi kitabı hakkında verdiğimiz bilgiler Zeki Sarıhan’d an alınmıştır: Sarıhan, Mehmet Akif, 245– 247.
hazırlamıştır. Bu tarihten itibaren Safahat’ın birçok baskısı yapılmıştır. Ertuğrul Düzdağ’ın ise tenkitli olarak yayınladığı birçok baskı ve Safaha t çalışması mevcuttur.
2.Safahat Dışında Kalmış Şiirler
Akif’in 1908 öncesinde yazdığı ve safahat’ına almadığı şiirlerden Resimli Gazete’de yayınlananların çoğu Fazıl Gökçek tarafından Yedi İklim dergisinde yayımlanmıştır. (no. 72 –73, Mart-Nisan 1997)
1908 sonrasında Akif’in tamamını Sırat -ı Müstakim ve Sebilürreşad’da neşr ettiği ve Safahat’a almadığı manzumeleri 700 mısra tutan 17 şiirden ibarettir ve bunlardan en uzun olanı 248 mısralık olan “Hersekli Arif Hikmet” şiiridir. İstiklal Marşı da bunların arasındadır.
Bu dönemde yazılıp, Sırat -ı Müstakim ve Sebilürreşad’ın dışındaki dergi ve gazetelerde basılan veya yazılıp da defterlerde kalan ( Tebrik, İkinci Ariza, Şark’ın Yegane Dahi-i San’atine…gibi) manzumeler de henüz tam olarak tespit edilmiş değildir.
Akif’in Gölgeler’i çıkardığı 1933 sonrasında çok fazla bir şey yazmadığını biliyoruz. Ancak 1935’te herhangi bir vesile ile veya bazı resimlere yazdığı birkaç kıtası bilinmektedir. Bu son üç yıl içinde daha başka dostlarına yazdığı daha başka şiir ve kıtaların bulunması ihtimali kuvvetlidir.