Maliye Bakanlığı

İç denetim sistemlerinin düzenlenmesi, izlenmesi, geliştirilmesi, uyumlaştırılması ve koordine edilmesi görevleri Maliye Bakanlığı İç Denetim Koordinasyon Kurulu’nun sorumluluğundadır.

2.4. Kamu Ġç Denetim Standartları ve Meslek Ahlak Kuralları

İç denetimin sağlıklı bir şekilde yürütülebilmesi ve ortamdan ortama, kişiden kişiye değişmemesi için belli ilkeler doğrultusunda yapılması ve bu amaçla da iç

denetim mesleğine yönelik denetim standartlarının ve meslek ahlak kurallarının belirlenmesi önem arz etmektedir.

İç denetçiler denetim faaliyetlerini belirlenen standart ve meslek ahlak kurallarına uygun yerine getirdikleri takdirde iç denetim faaliyeti gerek kurum içinde gerekse kurum dışında hem kalite açısından kabul görecek, hem de inanılırlığı artacaktır(Maliye Bakanlığı,2006a).

Ülkemizde Kamu İç Denetim Standartları ve Kamu İç Denetçileri Meslek Ahlak Kuralları, Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsünün (IIA) “Uluslararası İç Denetim Mesleki Uygulama Standartları” ve Meslek Ahlak Kuralları ile diğer uluslararası denetim standartları esas alınarak İDKK tarafından 2006 yılında belirlenmiştir. Uluslararası standartlardaki değişiklikler de göz önünde bulundurularak anılan Standartlar 2011 yılında güncellenmiştir.

5018 sayılı Kanunun 67 nci maddesi ve İç Denetçilerin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin 9 uncu maddesi gereğince iç denetçilerin bu standart ve kurallara uymaları zorunludur. Bunlarda açıklık bulunmayan durumlarda IIA’nın bu alandaki düzenlemeleri geçerlidir.

Kamu iç denetim standartları, nitelik standartları ve çalışma standartlarından oluşur. Nitelik standartları iç denetim faaliyeti ve iç denetçilerin sahip olması gereken özelliklere, çalışma standartları ise iç denetim faaliyetinin planlanması, yürütülmesi, raporlanması ve sonuçlarının izlenmesine yöneliktir.

Meslek ahlak kuralları, iç denetim mesleği ve uygulamasıyla ilgili ilkeler ile iç denetçilerden beklenen davranış tarzını tanımlayan davranış kurallarından oluşur. İç denetim meslek ahlak kuralları, iç denetçi tarafından mesleğe girişte okunup imzalanarak iç denetim birimi ile üst yöneticiye sunulur. Kamu iç denetçi sertifikasına sahip olan veya iç denetçi adayı olanlar için bu kuralların ihlali, İDKK’nın yönetmelik ve idari düzenlemelerine göre değerlendirilir ve sonuçlandırılır.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

3. BÜYÜKġEHĠR BELEDĠYELERĠNDE ĠÇ DENETĠM ALGILAMA VE UYGULAMALARININ DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

3.1. BüyükĢehir Belediyelerinin Yapısı ve ĠĢleyiĢi

Yerel yönetimler kavramı, yerinden yönetim ilkesine göre kurulan ve işleyen idari kuruluşları ve yönetim birimlerini anlatmak için kullanılmaktadır. Yerel yönetimler, yöre halkının ihtiyaçlarını etkin bir şekilde karşılamak üzere, yerel topluluğa kamu hizmeti sağlayan ve yerel halkın kendi seçtiği organlarca yönetilen, idari, siyasi ve toplumsal kurumlardır(Çevikbaş,1995:69).

Ülkemizde yerel yönetimler, il özel idareleri, belediyeler ve köyler olmak üzere üç ayrı yapıda oluşturulmuşlardır. Buna karşın, yerel yönetim kuruluşları olarak belediyeler ön plana çıkmaktadır. Çünkü belediyeler ülke nüfusunun yaklaşık %80’ine hizmet vermekte ve yerel kaynakların da önemli bir bölümünü kullanmaktadırlar. Büyüklük ve kuruluş yerine göre belediyeler, büyükşehir belediyeleri, il belediyeleri, ilçe belediyeleri, büyükşehir ilçe belediyeleri ve belde belediyeleri olarak adlandırılmaktadır.

Türk kamu yönetimi ve hukuk sistemi içinde yakın bir tarihsel geçmişe sahip olan büyükşehir belediyeleri, büyük yerleşim merkezlerinde özel yönetim biçimleri olarak kurulan yerel yönetim birimleridir(Derdiman, 2012:52).

Nüfusun ve ekonomik faaliyetlerin büyük şehirlerde birikmesi ve artan bölgesel farklılıklar, nüfusun kırsal alanlardan kentlere göçüne paralel olarak, şehirlerin yönetimi çok güçleşmiştir. Planlama ve imar, kentsel ulaşım, büyüyen kentsel yerleşmelerin altyapı ihtiyaçları ve çevrenin korunması, hızlı kentleşme ülkenin önemli sosyo-ekonomik sorunları haline gelmiştir.

1930 yılında yürürlüğe giren 1580 sayılı Belediye Kanununun sanayileşme ve kentleşme ile birlikte yapıları hızla değişen ve sorumlulukları giderek artan büyük yerleşim birimlerinin yönetiminde yetersiz kalması nedeniyle, 1982 Anayasasının 127/3 üncü maddesinin “Kanun, büyük yerleşim merkezleri için özel yönetim

biçimleri getirebilir.” hükmüne istinaden 1984 yılında çıkarılan 3030 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu ile klasik belediye yönetimi yanında, içinde birden fazla belediye bulunan, büyük yerleşim birimlerinde iki kademeli büyükşehir belediye sistemine geçilmiştir(Eryılmaz, 2008: 161-162).

3030 sayılı Kanun ile büyükşehir belediyesinin, sınırları içinde birden fazla ilçe bulunan şehirleri; ilçe belediyelerinin ise büyükşehir belediye sınırları içinde kalan ilçelerde kurulan belediyeleri ifade ettiği belirtilmiştir. Büyükşehir belediyesi uygulamasına tabi alanlardaki mahalli müşterek hizmetler, iki kademeli bir örgütlenme yapısıyla yerine getirilmektedir.

3030 sayılı Kanun ile Ankara, İstanbul ve İzmir’de iki kademeli belediye kurulmuştur. Buna göre, bir yerde büyükşehir belediyesi kurulması için, belediye sınırları içinde birden fazla ilçenin bulunması, eğer yoksa öncelikle merkezi idare tarafından en az iki ilçenin kurulması öngörülmüştür. 3030 sayılı Kanunda nüfus kriteri bulunmamaktadır. Daha sonra 1986 ve 1987 yıllarında, kanunla Adana, Bursa, Gaziantep ve Konya Büyükşehir Belediyeleri kurulmuştur. Merkez ilçeler yasada geçen ilçe belediyesi olarak kabul edilmiştir. Ayrıca ilçe sorununun aşılması için yapay ilçeler kurulmuştur. Sonraki düzenlemelerde, ekonomik nedenlere dayandırılarak, ilçe belediyeleri temelinde ve kanunla büyükşehir kurulması yönteminden vazgeçilmiştir. Kanun Hükmünde Kararname(KHK) ile büyükşehir kurulması yöntemi benimsenmiştir. 1993 yılında Mersin, Eskişehir, Diyarbakır, Antalya, Samsun, İzmit ve Erzurum kentleri büyükşehir belediyesi haline getirilmiştir. Burada merkez belediye sınırları içinde birden fazla ilçe bulunması koşulundan vazgeçilmiş, alt kademe denilen bir yapı ortaya çıkarılmıştır. Böylece bahsi geçen belediyelerde ilçeler oluşturulmayıp alt kademe belediyeleri kurulmuştur. 2000 yılında ise son olarak 593 sayılı KHK ile Sakarya İlinde Adapazarı Büyükşehir Belediyesi kurulmuştur. Burada ise hem ilçe hem de alt kademe belediyelerinin kurulması gibi karma bir yöntem benimsenmiştir(Aktaran: İzci ve Turan,2013:123).

Geçen zaman ve edinilen tecrübelerle büyükşehirlerin yönetiminde karşılaşılan çeşitli sorunların ortadan kaldırılması ve büyükşehirlerin daha yaşanabilir kentler haline getirilmesi için yapısı ve işleyişi konularında çeşitli yasal düzenlemeler

yapılmıştır. Büyükşehirlerle ilgili en önemli değişiklikler 10 Temmuz 2004 tarihinde TBMM’de kabul edilen 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu ile gerçekleştirilmiştir.

Kanunla getirilen en önemli yenilik büyükşehir belediyelerinin sınırlarının belirlenmesi konusunda olmuştur. İstanbul ve İzmit Büyükşehir Belediyelerinin sınırı il mülkî sınırı, diğer büyükşehir belediyelerinde ise, mevcut valilik binası merkez kabul edilmek ve il mülkî sınırları içinde kalmak şartıyla, nüfusu bir milyona kadar olan büyükşehirlerde yarıçapı yirmi kilometre, nüfusu bir milyondan iki milyona kadar olan büyükşehirlerde yarıçapı otuz kilometre, nüfusu iki milyondan fazla olan büyükşehirlerde yarıçapı elli kilometre olan dairenin sınırı büyükşehir belediyesinin sınırı olarak kabul edilmiştir.

5216 sayılı Kanunla, yeni kurulacak büyükşehir belediyelerine ilişkin ve 3030 sayılı Kanundan farklı olarak, belediye sınırları içindeki ve bu sınırlara en fazla 10.000 metre uzaklıktaki yerleşim birimlerinin son nüfus sayımına göre toplam nüfusu 750.000'den fazla olan il belediyelerinin, fizikî yerleşim durumları ve ekonomik gelişmişlik düzeyleri de dikkate alınarak, kanunla büyükşehir belediyesine dönüştürülebileceği hususu düzenlenmiştir.

5216 sayılı Kanunla; büyükşehir belediyesi, en az üç ilçe veya ilk kademe belediyesini kapsayan, bu belediyeler arasında koordinasyonu sağlayan, kanunlarla verilen görev ve sorumlulukları yerine getiren, yetkileri kullanan, idarî ve malî özerkliğe sahip ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişisi; ilçe belediyesi, büyükşehir belediyesi sınırları içinde kalan ilçe belediyesi; ilk kademe belediyesi, büyükşehir belediye sınırları içinde ilçe kurulmaksızın oluşturulan ve büyükşehir ilçe belediyeleriyle aynı yetki, imtiyaz ve sorumluluklara sahip belediye olarak tanımlanmıştır.

2008 yılında çıkarılan 5747 sayılı Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçerisinde İlçe Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile büyükşehir belediye sınırları içerisindeki ilk kademe belediyelerinin tüzel kişilikleri kaldırılmış ve ilçe belediyelerine dönüştürülmüştür. 2011 yılı itibariyle ülkemizde 16 Büyükşehir Belediyesi (Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır, Erzurum,

Eskişehir, Gaziantep, İstanbul, İzmir, Kayseri, Kocaeli, Konya, Mersin, Sakarya, Samsun) ve bu büyükşehirlerde 143 Büyükşehir İlçe Belediyesi bulunmaktadır.

Öte yandan 2012 yılının Aralık ayında çıkarılan 6360 sayılı “On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile büyükşehir sisteminde idari, mali, siyasi ve kamusal hizmetlerin sunumu bakımından önemli değişiklikler yapılmıştır. Daha sonra 6360 sayılı Kanunda değişiklik yapılarak Ordu ilinde de büyükşehir belediyesi ve bir ilçe kurulması hususu düzenlenmiştir. Bu düzenlemelerle on altı olan büyükşehir belediyesi sayısı on dört büyükşehir belediyesinin eklenmesiyle ilk yerel seçimde otuza çıkacaktır.

6360 sayılı Kanunla büyükşehir belediyelerinin sınırları il mülki sınırları olarak genişletilmiş ve bu kapsamda büyükşehir belediyelerine yeni görev ve yetkiler verilmiştir. Diğer önemli bir değişiklik bu otuz ilde il özel idareleri ilk yerel seçimlerle kapatılacaktır. Ayrıca Kanunda, toplam nüfusu yedi yüz elli binden fazla olan illerin il belediyelerinin kanunla büyükşehir belediyesine dönüştürülebileceği hüküm altına alınmış olup, illerin fizikî yerleşim durumları ve ekonomik gelişmişlik düzeylerine ilişkin kriter kaldırılmıştır(Sayan Özkal,t.y.:14).

Yerel yönetimlerin alacağı payların yeniden belirlenmesi ve yeni bölüşüm ilişkileri yasanın mali alana ilişkin düzenlemeleridir. Mülki sınırlar ile belediye sınırlarının örtüştürülmesi ile hizmet alanının genişlemesinin imar ve planlama hizmetleri başta olmak üzere büyükşehir belediyelerinin hizmet sunumuna ilişkin değişiklikler ise hizmet sunumuna ilişkin düzenlemelerdir. Dolayısıyla bu yeniden yapılanma süreci yerel yönetimlerin görev-yetki ve hizmet alanlarını değiştirmekte, hizmet üretilen mekânsal yapının yeniden belirlenmesi ile birlikte bu hizmeti sunan

kuruluşların yapısı da bu doğrultuda yeniden düzenlenmektedir (İzci ve Turan,2013:119-120).

3.1.1. BüyükĢehir Belediye Yönetimi

Büyükşehir belediye yönetimi, bir başkan, ilçe belediye başkanları ve ilçe belediye meclislerinin en çok oy alan beşte bir üyesinden oluşan bir belediye meclisinden oluşmaktadır. Bunun dışında başkan adına onun sorumluluğu ve

talimatları altında hizmetleri yürütmekle görevli atanmış ve güçlü bir genel sekreter bulunmaktadır. Büyükşehir belediye encümeni ve yasa ile getirilen iki eşgüdüm birimi olan Altyapı Koordinasyon Kurulu ve Ulaşım Koordinasyon Kurulu da tamamen atamayla oluşturulmaktadır.

3.1.1.1.BüyükĢehir Belediye Meclisi

Büyükşehir belediye meclisi, büyükşehir belediyesinin karar organıdır ve belediye sınırları içinde kalan ilçe seçim çevreleri için tespit edilen belediye meclisleri üye sayısının her ilçe için beşte biri alınmak suretiyle bulunacak toplam sayı kadar üyeden oluşur. Büyükşehir belediye başkanı büyükşehir belediye meclisinin başkanı olup, büyükşehir içindeki diğer belediyelerin başkanları, büyükşehir belediye meclisinin doğal üyesidir.

Büyükşehir belediye meclisi, her ayın ikinci haftası önceden meclis tarafından belirlenen günde mutat toplantı yerinde toplanır. Bütçe görüşmesine rastlayan toplantı süresi en çok yirmi, diğer toplantıların süresi en çok beş gündür. Meclis kendi belirleyeceği bir ay tatil yapabilir. Büyükşehir belediye başkanı, acil durumlarda, lüzum görmesi halinde belediye meclisini bir yılda üç defadan fazla olmamak ve her toplantı bir birleşimi geçmemek üzere toplantıya çağırır.

Büyükşehir belediye başkanı, hukuka aykırı gördüğü belediye meclisi kararlarını, yedi gün içinde gerekçesini de belirterek yeniden görüşülmek üzere belediye meclisine iade edebilir. Yeniden görüşülmesi istenilmeyen kararlar ile yeniden görüşülmesi istenip de büyükşehir belediye meclisi üye tam sayısının salt çoğunluğuyla ısrar edilen kararlar kesinleşir. Büyükşehir belediye başkanı, meclisin ısrarı ile kesinleşen kararlar aleyhine idarî yargıya başvurabilir.

Büyükşehir belediye meclisi ve ilçe belediye meclisi kararları, kesinleştiği tarihten itibaren en geç yedi gün içinde mahallin en büyük mülkî idare amirine gönderilir. Mülkî idare amirine gönderilmeyen kararlar yürürlüğe girmez. Mülkî idare amiri hukuka aykırı gördüğü kararlar aleyhine idarî yargı mercilerine başvurabilir.

Büyükşehir belediye meclisi, üyeleri arasından seçilecek en az beş, en çok dokuz kişiden oluşan ihtisas komisyonları kurabilir. İhtisas komisyonları, her siyasî parti grubunun ve bağımsız üyelerin büyükşehir belediye meclisindeki üye sayısının meclis üye tam sayısına oranlanması suretiyle oluşur. İmar ve bayındırlık komisyonu, çevre ve sağlık komisyonu, plân ve bütçe komisyonu, eğitim, kültür, gençlik ve spor komisyonu ile ulaşım komisyonunun kurulması zorunludur. Komisyon raporları açıktır, çeşitli yollarla halka duyurulur ve isteyenlere büyükşehir belediye meclisi tarafından belirlenecek maliyet bedeli karşılığında verilir.

3.1.1.2.BüyükĢehir Belediye Encümeni

Büyükşehir belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur. Belediye başkanının katılamadığı toplantılarda, encümen toplantılarına genel sekreter başkanlık eder.

Büyükşehir belediye encümeni, büyükşehir belediyesinin görev alanıyla ilgili olarak 5393 sayılı Belediye Kanunu ve ilgili diğer Kanunların belediye encümenine verdiği yetki ve görevleri yerine getirir.

3.1.1.3. BüyükĢehir Belediye BaĢkanı

Büyükşehir belediye başkanı, büyükşehir belediye idaresinin başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisidir. Başkan, ilgili kanunda gösterilen esas ve usullere göre büyükşehir belediyesi sınırları içindeki seçmenler tarafından doğrudan seçilir. Büyükşehir belediye başkan vekili, Belediye Kanunundaki usullere göre belirlenir. Ancak, büyükşehir kapsamındaki ilçe ve ilk kademe belediye başkanları büyükşehir belediye başkan vekili olamaz. Belediye Kanunundaki hükümler saklı kalmak kaydıyla büyükşehir belediye meclisinin feshine neden olan eylem ve işlemlere katılan büyükşehir, ilçe ve ilk kademe belediye başkanlarının görevlerine Danıştay kararıyla son verilir.

3.1.1.4. Genel Sekreter

Büyükşehir belediyesinde başkan yardımcısı bulunmaz. Hizmetlerin yürütülmesi belediye başkanı adına onun direktifi ve sorumluluğu altında mevzuat hükümlerine, belediyenin amaç ve politikalarına, stratejik plânına ve yıllık programlarına uygun olarak genel sekreter ve yardımcıları tarafından sağlanır.

Genel sekreter, belediye başkanının teklifi üzerine İçişleri Bakanı tarafından atanır. Hizmetlerin etkili ve verimli bir şekilde yürütülebilmesi için, genel sekretere yardımcı olmak üzere, nüfusu üç milyonun üzerindeki büyükşehir belediyelerinde en fazla beş, diğerlerinde en fazla üç genel sekreter yardımcısı atanabilir.

3.1.2. BüyükĢehir Belediyelerinin Görev, Yetki ve Sorumlulukları

Büyükşehir belediyesi ile ilçe belediyesi arasındaki görev ve yetki bölüşümüne ilişkin temel ilkeler 5216 sayılı Kanunla düzenlenmiştir. Buna göre, büyükşehir belediyesi büyükşehir sınırları içinde mahalli müşterek ihtiyaçların karşılanması bakımından oldukça geniş yetkilerle donatılmıştır. İlçe belediyelerine ise büyükşehire verilen görevlerin dışında kalan sınırlı sayıda görevler verilmiştir. 5216 sayılı Kanunda, büyükşehir belediyelerinin görevleri liste halinde tek tek yazılmış, sıralanan diğer görevlerin de bünyesindeki belediyeler tarafından kendi görev ve yetki alanlarında kullanılabileceği belirtilmiştir.

6360 sayılı Kanun ile 5216 sayılı Kanuna oranla ilçe belediyelerinin yetkileri kısmi olarak artırılmıştır. Büyükşehir belediyesinin rolü ise uyum ve koordinasyonun sağlanması ile birlikte daha merkeziyetçi bir yapının sağlanması yönündedir(İzci ve Turan,2013:134).

5216 sayılı Kanunun 7 nci maddesinde büyükşehir belediyelerinin görev, yetki ve sorumlulukları aşağıdaki şekilde sayılmıştır:

a) İlçe ve ilk kademe belediyelerinin görüşlerini alarak büyükşehir belediyesinin stratejik plânını, yıllık hedeflerini, yatırım programlarını ve bunlara uygun olarak bütçesini hazırlamak.

b) Çevre düzeni plânına uygun olmak kaydıyla, büyükşehir belediye ve mücavir alan sınırları içinde 1/5.000 ile 1/25.000 arasındaki her ölçekte nazım imar plânını yapmak, yaptırmak ve onaylayarak uygulamak; büyükşehir içindeki belediyelerin nazım plâna uygun olarak hazırlayacakları uygulama imar plânlarını, bu plânlarda yapılacak değişiklikleri, parselasyon plânlarını ve imar ıslah plânlarını aynen veya değiştirerek onaylamak ve uygulanmasını denetlemek; nazım imar plânının yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde uygulama imar plânlarını ve parselasyon plânlarını yapmayan ilçe ve ilk kademe belediyelerinin uygulama imar plânlarını ve parselasyon plânlarını yapmak veya yaptırmak.

c) Kanunlarla büyükşehir belediyesine verilmiş görev ve hizmetlerin gerektirdiği proje, yapım, bakım ve onarım işleriyle ilgili her ölçekteki imar plânlarını, parselasyon plânlarını ve her türlü imar uygulamasını yapmak ve ruhsatlandırmak, 20.7.1966 tarihli ve 775 sayılı Gecekondu Kanununda belediyelere verilen yetkileri kullanmak.

d) Büyükşehir belediyesi tarafından yapılan veya işletilen alanlardaki işyerlerine büyükşehir belediyesinin sorumluluğunda bulunan alanlarda işletilecek yerlere ruhsat vermek ve denetlemek.

e) Belediye Kanununun 68 ve 72 nci maddelerindeki yetkileri kullanmak. f) Büyükşehir ulaşım ana plânını yapmak veya yaptırmak ve uygulamak; ulaşım ve toplu taşıma hizmetlerini plânlamak ve koordinasyonu sağlamak; kara, deniz, su ve demiryolu üzerinde işletilen her türlü servis ve toplu taşıma araçları ile taksi sayılarını, bilet ücret ve tarifelerini, zaman ve güzergâhlarını belirlemek; durak yerleri ile karayolu, yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler üzerinde araç park yerlerini tespit etmek ve işletmek, işlettirmek veya kiraya vermek; kanunların belediyelere verdiği trafik düzenlemesinin gerektirdiği bütün işleri yürütmek.

g) Büyükşehir belediyesinin yetki alanındaki meydan, bulvar, cadde ve ana yolları yapmak, yaptırmak, bakım ve onarımını sağlamak, kentsel tasarım projelerine uygun olarak bu yerlere cephesi bulunan yapılara ilişkin yükümlülükler koymak; ilân ve reklam asılacak yerleri ve bunların şekil ve ebadını belirlemek; meydan,

bulvar, cadde, yol ve sokak ad ve numaraları ile bunlar üzerindeki binalara numara verilmesi işlerini gerçekleştirmek.

h) Coğrafî ve kent bilgi sistemlerini kurmak.

i) Sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak çevrenin, tarım alanlarının ve su havzalarının korunmasını sağlamak; ağaçlandırma yapmak; hafriyat toprağı, moloz, kum ve çakıl depolama alanlarını, odun ve kömür satış ve depolama sahalarını belirlemek, bunların taşınmasında çevre kirliliğine meydan vermeyecek tedbirler almak; büyükşehir katı atık yönetim plânını yapmak, yaptırmak; katı atıkların kaynakta toplanması ve aktarma istasyonuna kadar taşınması hariç katı atıkların ve hafriyatın yeniden değerlendirilmesi, depolanması ve bertaraf edilmesine ilişkin hizmetleri yerine getirmek, bu amaçla tesisler kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek; sanayi ve tıbbî atıklara ilişkin hizmetleri yürütmek, bunun için gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek; deniz araçlarının atıklarını toplamak, toplatmak, arıtmak ve bununla ilgili gerekli düzenlemeleri yapmak.

j) Gıda ile ilgili olanlar dâhil birinci sınıf gayrisıhhî müesseseleri ruhsatlandırmak ve denetlemek, yiyecek ve içecek maddelerinin tahlillerini yapmak üzere laboratuvarlar kurmak ve işletmek.

k) Büyükşehir belediyesinin yetkili olduğu veya işlettiği alanlarda zabıta hizmetlerini yerine getirmek.

l) Yolcu ve yük terminalleri, kapalı ve açık otoparklar yapmak, yaptırmak, işletmek, işlettirmek veya ruhsat vermek.

m) Büyükşehirin bütünlüğüne hizmet eden sosyal donatılar, bölge parkları, hayvanat bahçeleri, hayvan barınakları, kütüphane, müze, spor, dinlence, eğlence ve benzeri yerleri yapmak, yaptırmak, işletmek veya işlettirmek; gerektiğinde amatör spor kulüplerine malzeme vermek ve gerekli desteği sağlamak, amatör takımlar arasında spor müsabakaları düzenlemek, yurt içi ve yurt dışı müsabakalarda üstün başarı gösteren veya derece alan sporculara belediye meclis kararıyla ödül vermek.

n) Gerektiğinde sağlık, eğitim ve kültür hizmetleri için bina ve tesisler yapmak, kamu kurum ve kuruluşlarına ait bu hizmetlerle ilgili bina ve tesislerin her türlü bakımını, onarımını yapmak ve gerekli malzeme desteğini sağlamak.

o) Kültür ve tabiat varlıkları ile tarihî dokunun ve kent tarihi bakımından önem taşıyan mekânların ve işlevlerinin korunmasını sağlamak, bu amaçla bakım ve onarımını yapmak, korunması mümkün olmayanları aslına uygun olarak yeniden inşa etmek.

p) Büyükşehir içindeki toplu taşıma hizmetlerini yürütmek ve bu amaçla