MAKİNE SANAYİİNDE TEKNOLOJİ FAALİYETLERİ

Makine sanayiinde rekabet gücü büyük ölçüde teknoloji geliştirme kapasitesine bağımlı hale gelmiştir. Ülkelerde makine sanayileri firmalar, üniversiteler, kamu araştırma kurumları, özel araştırma enstitüleri gibi farklı kurumlarda araştırma, geliştirme, tasarım ve inovasyon faaliyetlerini yürütmektedir.

Makine sanayiinde doğrudan rekabet içinde olan firmalar araştırma geliştirme faaliyetlerini öncelikle kendi bünyelerinde gerçekleştirmektedir.

Bu çerçevede aşağıda önemli makine üreticisi ülkelerin firmalarının kendi bünyelerinde gerçekleştirdikleri AR-GE harcamaları sunulmaktadır. Ayrıca makine sanayii AR-AR-GE harcamalarının imalat sanayii genelindeki toplam AR-GE harcamaları içindeki payları da verilmektedir. Türkiye’nin verileri de karşılaştırmalı olarak sunulmaktadır.

Makine sektöründe önemli ülkelerden Japon AR-GE harcamalarında ilk sırayı almaktadır. 2015 yılında Japonya’da makine sanayiinde yer alan firmaların AR-GE harcaması 12,0 milyar dolar olmuştur. Diğer önemli ülke Almanya AR-GE harcamalarında ikinci sırayı almaktadır. 2015 yılında Almanya’da makine sanayiinde yer alan firmalar kendi bünyelerinde 5,74 milyar Euro tutarında AR-GE harcaması gerçekleştirmiştir. AR-GE harcamalarının imalat sanayii içindeki payı yüzde 8,1’dir.

Diğer önemli üretici ülkelerden Kore’de 2015 yılında AR-GE harcamaları 3,4 milyar dolar, İtalya’da ise 1,52 milyar dolar olmuştur. Türkiye’de makine sanayii firmalarının 2015 yılındaki AR-GE harcamaları 143 milyon dolardır.

TABLO.110 MAKİNE SANAYİİNDEKİ FİRMALARIN AR-GE HARCAMALARI (MİLYON) VE İMALAT SANAYİİ İÇİNDE PAYLARI

2010 2011 2012 2013 2014 2015

ALMANYA HARCAMA 4.597 4.903 5.183 5.388 5.511 5.740

PAY % 7,5 7,6 7,6 8,0 7,9 8,1

İTALYA HARCAMA 1.063 1.268 1.295 1.372 1.440 1.516

PAY % 7,0 7,7 7,7 8,0 8,1 8,3

JAPONYA HARCAMA 9.537 10.014 10.004 11.557 11.683 12.040

PAY % 7,7 8,6 8,9 8,8 8,1 8,2

KORE HARCAMA 2.183 2.416 3.155 3.062 3.227 3.411

PAY % 7,3 6,4 7,3 6,7 6,4 6,3

ÇEK CUM HARCAMA 179 211 273 300 312 330

PAY % 8,2 8,5 10,9 10,9 10,2 10,4

TAYVAN HARCAMA 473 562 501 557 629 660

PAY % 2,9 3,1 2,8 2,8 3,0 3,0

TÜRKİYE HARCAMA 131 146 167 176 150 143

PAY% 9,4 9,5 9,1 8,7 7,7 7,5

KAYNAK: OECD, TECHNOLOGY STATISTICS DATABASE, 2017 Almanya, İtalya ve İspanya için Euro, diğer ülkeler için ABD doları

Makine sanayiinde teknolojik faaliyetlerin önemli bir çıktısı ve göstergesi patent ve faydalı model başvurularıdır.

Makine sanayiinde küresel ölçekte yapılan patent başvuruları sayıları her yıl önemli ölçüde artmaktadır. Bu da makine sanayiindeki AR-GE çalışmalarının arttığını ve çıktılarının da geliştiğini göstermektedir.

VI. BÖLÜM DÜNYA MAKİNE SANAYİİ VE GENEL EĞİLİMLER

TABLO.111 MAKİNE SANAYİİNDE TOPLAM PATENT BAŞVURULARINDA GELİŞMELER

MAKİNELER 2005 2010 2014

METAL İŞLEME VE TAKIM TEZGAHLARI 36.860 43.585 66.274

KALDIRMA TAŞIMA İSTİFLEME MAKİNELERİ 43.486 43.041 60.383

MOTOR POMPA TÜRBİN 41.533 48.745 62.339

TEKSTİL VE AMALAJ MAKİNELERİ 38.402 31.021 36.092

ÖZEL AMAÇLI DİĞER MAKİNELER 47.125 49.909 75.168

KAZANLAR VE ENDÜSTRİYEL ISITICILAR 24.446 29.677 38.354

KAYNAK: WORLD INTELLECTUAL PROPERTY ORGANIZATION, WORLD PATENT STATISTICS 2016

Makine Sanayiinde Önemli Ülkeler, Rekabet Güçleri ve Rekabet Koşulları

Makine sanayiinde rekabetin belirleyici çok sayıda önemli unsuru bulunmaktadır. Bu unsurlar faaliyet gösteren firmaların ölçekleri, yan sanayii üretiminin mevcudiyeti ve kalitesi, yaratılan katma değer, yabancı sermayenin varlığı ve etkinliği, mühendislik eğitimi ve sanayinin mühendislik becerisi, sanayide teknoloji birikimi ve yenilikçilik kapasitesi, kümelenme, araştırma-geliştirme faaliyetleri, ihracat finansmanı olanakları, yurtdışı tanıtım ve pazarlama destekleri ve olanakları, yatırım finansmanı ve nitelikli işgücünün varlığı ve markalaşmadır.

Rekabet gücünü belirleyen bu başlıca unsurlara ilave diğer unsurlar da eklenebilecektir. Ancak yukarıda sayılan başlıca unsurlar rekabet gücünün belirlenmesinde ağırlıklı rol oynamaktadır.

Bu unsurlar çerçevesinde seçilmiş ülkelerin makine sanayilerinin rekabet güçlerine ve yapılarına ilişkin karşılaştırmalı değerlendirmeler yapılmakta ve aşağıda sunulmaktadır. Karşılaştırma için seçilen ülkeler Almanya, İtalya, Çek Cumhuriyeti, Güney Kore, Japonya ve Çin’dir.

Bu ülkelerin makine sanayiinde rekabet güçleri rekabet unsurları itibariyle değerlendirilmektedir. Seçilmiş ülkelerde rekabet unsurları farklı yapılarda ve seviyelerde ortaya çıkmakta olup her ülke için belirleyici ve öne çıkan kritik rekabet unsurları bulunmaktadır.

Almanya’da çok yüksek teknoloji bikrimi ve yenilikçilik kapasitesi, ileri mühendislik eğitimi ve yüksek katma değer en önemli belirleyici unsurlardır.

İtalya’da endüstri kümelenmeleri ve bu kümelenmeler içinde yan sanayinin varlığı ile orta ölçekli esnek firmalar temel belirleyici unsurlardır.

Çek Cumhuriyetinde öne çıkan unsurlar çok yüksek mühendislik eğitimi ve becerisi, ileri teknoloji birikimi ile yabancı sermayeli firmaların varlığıdır.

Kore’de araştırma geliştirme faaliyetlerindeki yoğunluk, yüksek mühendislik eğitimi kalitesi ve mühendislik becerisi, ihracat finansman olanakları ve yurtdışı ticaret merkezleri belirleyici unsurlardır.

Japonya’da çok yüksek teknoloji birikimi ve yenilikçilik kapasitesi, markalaşma ve ihracat finansman olanakları ile firma ölçekleri belirleyicidir.

Çin’de ise temel belirleyici unsurlar düşük-orta katma değerli segmentte toplulaşma, göreceli ucuz işgücü, Asya Pasifik pazarından yan sanayii tedarik olanakları ile kamunun ihracat finansmanı ve pazarlama için sağladığı dolaylı destekler ve en önemlisi çok büyük firma ölçekleridir.

Özel Bölüm

VI. BÖLÜM DÜNYA MAKİNE SANAYİİ VE GENEL EĞİLİMLER

126 • Makine İmalat Sanayii Dernekleri Federasyonu • Türkiye’nin Makinecileri

TABLO.112 SEÇİLMİŞ ÜLKELERDE MAKİNE SANAYİİ REKABET UNSURLARI REKABET UNSURLARIALMANYAİTALYAÇEK CUMHURİYETİKOREJAPONYAÇİN FİRMALARIN ÖLÇEK YAPISIORTA-BÜYÜK ÖLÇEKORTA ÖLÇEKKÜÇÜK-ORTA ÖLÇEKKÜÇÜK ORTA-BÜYÜK ÖLÇEKORTA-BÜYÜK ÖLÇEKBÜYÜK ÖLÇEK YAN SANAYİİ METAL ELEKTRİK-ELEKT. MEKANİK

YETERLİ YURTİÇİ ÜRETİM AB İÇ PAZARINDAN TEDARİK İÇERİDE KÜMELERDEN TEDARİK AB İÇ PAZARINDAN TEDARİK YURTİÇİ İHTİSAS TEDARİK AB İÇ PAZARINDAN TEDARİK YURTİÇİ ÜRETİM ASYA PASİFİK ENTEGRASYON YURTİÇİ ÜRETİM ASYA PASİFİK ENTEGRASYON

YURTİÇİ ÜRETİM ASYA PASİFİK TEDARİK NİTELİKLİ İŞGÜCÜYETERLİYETERLİYETERLİYETERLİYETERLİUCUZ İŞGÜCÜ KATMA DEĞERYÜKSEK KATMA DEĞERORTA YÜKSEK KATMA DEĞERORTA YÜKSEK KATMA DEĞERORTA YÜKSEK KATMA DEĞERYÜKSEK KATMA DEĞERDÜŞÜK ORTA KATMA DEĞER YABANCI/YERLİ SERMAYE AĞIRLIĞIYERLİ SERMAYEYERLİ SERMAYEYABANCI SERMAYEYERLİ SERMAYEYERLİ SERMAYEYABANCI SERMAYE MÜHENDİSLİK EĞİTİMİ, BECERİSİÇOK YÜKSEKYÜKSEKÇOK YÜKSEKYÜKSEKYÜKSEKORTA TEKNOLOJİ BİRİKİMİ YENİLİKÇİLİK KAPASİTESİÇOK YÜKSEKYÜKSEKYÜKSEKYÜKSEKÇOK YÜKSEKORTA KÜMELENMEENDÜSTRİ HAVZALARIENDÜSTRİ KÜMELERİİHTİSAS KÜMELERİ

ENDÜSTRİ BÖLGELERİ TEKNOLOJİ BÖLGELERİ

TOPLULAŞMATOPLULAŞMA AR-GE FAALİYETLERİFİRMALAR KAMU ARAŞ ENS ÜNİVERSİTELERFİRMALAR ÖZEL ARAŞ. ENS

FİRMALAR ÜNİVERSİTELER ÖZEL ARAŞ ENS KAMU ARAŞ ENS ÖZEL ARAŞ ENS FİRMALAR GÖREVLİ ÜNİVERSİTELER

FİRMALAR ÖZEL ARAŞ. ENSKAMU ARAŞ ENS ÜNİVERSİTELER İHRACAT FİNANSMANIALICI FİNANSMANI ALACAK SİGORTALARIALICI FİNANSMANI ALACAK SİGORTALARIÖZEL BANKA KREDİLERİALICI FİNANSMANI ALACAK SİGORTALARIALICI FİNANSMANI ALACAK SİGORTALARIKAMU BANKA KREDİLERİ YURTDIŞI TANITIM PAZARLAMATANITIM PAZARLAMA DESTEKLERİYURTDIŞI TİCARET MERKEZLERİTANITIM PAZARLAMA DESTEKLERİYURTDIŞI TİCARET MERKEZLERİYURTDIŞI TİCARET MERKEZLERİDOLAYLI KAMU DESTEKLERİ YATIRIM FİNANSMANIUZUN VADELİ KAMU ÖZEL BANKA KREDİLERİ

UZUN VADELİ ÖZEL BANKA KREDİLERİUZUN VADELİ ÖZEL BANKA KREDİLERİ UZUN VADELİ KAMU ÖZEL BANKA KREDİLERİ

UZUN VADELİ ÖZEL BANKA KREDİLERİUZUN VADELİ KAMU BANKA KREDİLERİ FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI, STANDARTLARYÜKSEKYÜKSEKYÜKSEKYÜKSEKYÜKSEKYÜKSEK MARKALAŞMAMEVCUTMEVCUTGELİŞİYORMEVCUTMEVCUTGELİŞİYOR

VI. BÖLÜM DÜNYA MAKİNE SANAYİİ VE GENEL EĞİLİMLER

TABLO.113 ALT ÜRÜN GRUPLARI İTİBAR YLE ÜLKELERİN DÜNYA İHRACATINDA SIRALAMALAR , 2015 ÇİNALMİTAABDKOREJAPFRAİNGİSVİÇMEKSSİNGHOLBELTAYVAVUS ENDÜSTRİYEL KLİMA VE SOĞUTMA176451092 METAL İŞLEME TAKIM TEZGAHLARI21548371069 VANALAR13429576108 YÜK KALDIRMA TAŞIMA İSTİFLEME1243105687 REAKTÖR KAZAN12564910 TEKSTİL MAKİNELERİ12465398107 KAĞIT BASIM MAKİNELERİ2134579610 HADDE VE DÖKÜM MAKİNELERİ132645109 POMPA VE KOMPRESÖR1243869710 İNŞAAT MADENCİLİK MAKİNELERİ23517410869 TÜRBİN TURBO JET64925317 AMBALAJ MAKİNELERİ3124786510 RULMANLAR126493578 KAUÇUK VE PLASTİK MAKİNELERİ1324 TARIM MAKİNELERİ413285769 GIDA MAKİNELERİ4132671085 DİĞER MAKİNELER41625310987 ENDÜSTRİYEL ISITICILAR31245769810 ENDÜSTRİYEL YIKAMA VE KURUTMA5123610789

VI. BÖLÜM DÜNYA MAKİNE SANAYİİ VE GENEL EĞİLİMLER

128 • Makine İmalat Sanayii Dernekleri Federasyonu • Türkiye’nin Makinecileri

TABLO.114 MAKİNE SANAYİİ ÜRÜNLERİ İHRACATINDA ÜRÜN DEĞERLERİ 2015 (DOLAR/TON) FASILAÜRÜNALMANYAÇİNİTALYAMEKSİKATAYVANÇEK CUMHG.KORETÜRKİYE 8402Buhar Kazanları, Kızgın Ku Kazanları11,03,410,811,56,07,17,13,4 8403Merkezi Isıtma Kazanları (84.02 hariç)15,26,910,32,58,03,310,68,7 8411Turbojetler,Turbopropellerler Gaz türbinleri292,594,5758,156,2171,4175,0 8413Pompalar ve Sıvı Elevatörleri29,96,715,723,410,128,417,58,6 8414Kompresörler20,55,514,510,77,214,412,86,7 8415Klima cihazları16,012,56,311,213,511,58,7 8421Santrifüjler28,016,98,213,914,99,3 8428

Asansörler, Yürüyen Merdivenler, Konveyörler

13,11, 68,911 ,013,88,711,64,7 8429

Buldozerler, Greyderler, Skreyperler, Ekskavatörler, Yol Silindirleri vb.

5,246,14,95,71,27,74,33,6 8437

Tohum, Hububat Temizleme, Ayıklama ve Öğütme Makineleri

16,29,16,311,525,84,4 8438Yiyecek ve İçecek Makine ve Cihazları38,225,416,813,115,323,411,6 8451

İplik, Kumaş Yıkama/Kurutma, Katlama/ Ütüleme Makineleri

14,514,611,19,78,67,65,6 8457

Metal İşlemeye Mahsus İşleme Merkezleri, Tek İstasyonlu Tezgahlar ve Çok İstasyonlu Transfer Tezgahları

28,010,424,316,49,013,113,217,2 8458Torna tezgahları22,720,835,610,614,313,27,3 8462Metalleri Dövme, Çekiçleme Tezgahları16,21, 610,93,66,89,37,74,4 8474

Toprak, Taş, Metal Cevheri vb. Ayıklama, Eleme, Tasnif, Ayırma, Yıkama, Kırma, Öğütme, Yoğurma, Kalıplama vb. Makineleri

11,17,98,77,45,37,03,8 8477Kauçuk&Plastik İşleme Makineleri27,418,98,611,812,310,9 8479Kendine Özgü Fonksiyonu Olan Makineler26,017,718,314,618,69,3 8480Kalıplar29,011,520,222,320,113,510,1 8481Vana ve Musluk38,69,219,317,715,419,518,69,1 8482Rulmanlar18,110,910,510,415,48,911,1 8483

Transmisyon Milleri, Kranklar; Yatak Kovanları ve Mil Yatakları; Dişliler ve Sistemleri;Vidalar;Dişli Kutuları Volan vb.

14,09,610,413,08,35,84,7

VI. BÖLÜM DÜNYA MAKİNE SANAYİİ VE GENEL EĞİLİMLER

Türk Makine Sanayiinde Rekabet Koşulları

MAİB tarafından yaptırılan makine sanayii envanter çalışmasında firmaların uluslararası rekabet gücüne ilişkin değerlendirmeleri önemli bilgiler içermektedir. Buna göre sanayii firmalarının uluslararası rekabet gücünü etkileyen en önemli üç unsura ilişkin tespitleri aşağıda yer almaktadır. Firmalar en önemli ilk üç unsur olarak ürünün kalitesi ve performansını, üretim maliyetlerini ve zamanında üretim ve teslim olduğunu düşünmektedirler.

ŞEKİL.2 ULUSLARARASI REKABETTE EN ÖNEMLİ UNSURLAR

KAYNAK: MAİB, ESTİMA MAKİNE SANAYİİ ENVANTER ÇALIŞMASI 2017

Firmalar belirledikleri unsurlar itibariyle kendilerini dış rakipleri ile de karşılaştırmakta ve değerlendirmektedir. Buna göre Türk firmalarının dış rakiplerine göre en iyi olduklarını düşündükleri alan ürünün kullanım kolaylığı unsurudur. Teknoloji seviyesi ise en zayıf olunan unsurdur.

ŞEKİL.3 REKABET UNSURLARINDA TÜRK MAKİNE SANAYİİ FİRMALARININ DIŞ RAKİPLERİNE KARŞI KONUMU 2016

KAYNAK: MAİB, ESTİMA MAKİNE SANAYİİ ENVANTER ÇALIŞMASI 2017

Özel Bölüm

VI. BÖLÜM DÜNYA MAKİNE SANAYİİ VE GENEL EĞİLİMLER

130 • Makine İmalat Sanayii Dernekleri Federasyonu • Türkiye’nin Makinecileri

Rekabette önemli olan diğer unsurlara ilişkin olarak firmaların kendilerini dış rakipleri ile de karşılaştırmakta aşağıda sunulmaktadır. Buna göre Türk firmalarının dış rakiplerine göre en çok daha ileri olduklarını düşündükleri alan üretimde kullanılan makine ve teçhizatlardır. En çok aynı düzeyde olduklarını düşündükleri alan ise yine üretimde kullanılan makine ve teçhizatlar alanıdır. En çok rekabet edebilecek düzeyde olduklarını düşündükleri alanlar ise üretim ölçeği ile üretimde esneklik alanlarıdır. Fikri mülkiyet hakları ve pazarlama bilgisi ise en zayıf olunan alanlardır.

TABLO.115 REKABET UNSURLARINDA TÜRK MAKİNE SANAYİİ FİRMALARININ DIŞ RAKİPLERİNE KARŞI KONUMU 2016

REKABET UNSURLARI DÜNYADAKİ FİRMALARDAN

DAHA İLERİDE

DÜNYADAKİ ÖNDE GELEN FİRMALARLA AYNI DÜZEYDE

REKABET EDEBİLECEK

DÜZEYDE

KISMEN/ ÇOK YETERSİZ ÜRETİMDE KULLANILAN

MAKİNE VE TEÇHİZAT

(Sadece üreticilere) 6% 28% 47% 19%

ÜRETİM ÖLÇEĞİ

(Sadece üreticilere) 4% 22% 51% 23%

ÜRETİMDE ESNEKLİK

(Sadece üreticilere) 5% 21% 51% 23%

İŞGÜCÜNÜN NİTELİĞİ 4% 25% 49% 23%

TEKNOLOJİ KULLANIM

BECERİSİ 4% 20% 50% 26%

FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI 4% 19% 35% 43%

PAZARLAMA BİLGİSİ 4% 20% 38% 38%

KAYNAK: MAİB, ESTİMA MAKİNE SANAYİİ ENVANTER ÇALIŞMASI 2017

VI. BÖLÜM DÜNYA MAKİNE SANAYİİ VE GENEL EĞİLİMLER