Makale

SA NAT TA TA Rİ HÎ LİK VE EBE DÎ LİK

Bir sa nat ese ri, ya ra tıl dı ğı dev re gö re ve o dev rin has sa si ye ti ni, zev ki ni ve an la yı şı nı en iyi ifa de et ti ği için mi de ğer ka za nır? Yok sa o dev ri aşan, her za man için ta ze hat ta her za man ye ni gü zel-lik le ri keş fe di len ede bî de ğer le re mi sa hip tir? Baş ka ve da ha kes tir me bir de yim le, bir ese rin, bil-has sa bir şa he se rin de ğe ri “ta ri hî” mi dir, “ebe dî” mi?

Ba tı’da bu me se le çok mü na ka şa edil miş tir. Ge çen as rın bü yük Fran sız ta rih çi si ve fi lo zo fu Er nest Re nan (Ernst Rö ne) “İl min Ge le ce ği” ad lı meş hur ese rin de ta ri hî gö rü şü sa vu nur:

“Mut lak bir hay ran lık da ima sat hidir. Hiç kim se be nim ka dar Pas cal (Pas kal)’ın Dü şün ce ler ve Bos su et (Bos se)’nin Hi ta be ler’ine hay ran de ğil dir fa kat ben bun la ra XVII. as rın eser le ri ola rak hay-ra nım. Bun lar za ma nı mız da çık say dı pek az dik ka te de ğer di. Ha ki ki hay hay-ran lık ta ri hî dir.”

Bu na kar şı, yir min ci as rın ve ben ce dün ya nın en bü yük ro man cı sı Mar cel Pro ust (Mar sel Prost), kla si sizm hak kın da bir an ke te şu ce va bı ver miş ti:

“Ra ci ne (Ra sin)’in tra je di le rin de, Ma da me de Se ving ne (Ma dam dö Si ving)’in mek tup la rın da Bo ile au (Boyl)’da XVII. as rın far kı na var ma dı ğı gü zel lik le rin ta dı nı al mak biz ce müm kün dür.”

Bu fik re gö re, her ye ni asır, es ki eser ler de ye ni gü zel lik ler keş fe der. On la rın de ğer le ri mü el lif le-ri ni de de vir le le-ri ni de aş mak ta dır: “Ta le-ri hî” de ğil, “ebe dî”dir.

Bu gün ha yat ta olan lar ve di van şi iri nin di li ni ve maz mun la rı nı an la yan lar ara sın da onun hay ran-la rı pek çok tur. Bi ri de be nim. Fu zû lî’yi, Bâ kî’yi, Ga lib’i hat ta Sa adâ bâd şa iri Ne dîm’i yal nız de vir le-ri nin en gü zel ifa de le le-ri ol duk la rı için de ğil, hiç bir asır da tü ken me si ne im kân ol ma yan ve ta ze lik le le-ri ni her za man ko ru yan gü zel lik le ri için se ve rim. Sha kes pe are (Şekspir) de be nim için dört as rın üze rin-den at la yan ve için de bu lun du ğum ana ka dar ta ze li ği ni sak la yan bir “mo dern” mu har rir dir.

Es ki eser le rin, de vir le ri ni ifa de et mek ba kı mın dan ta ri hî bir de ğer le ri ol du ğu na şüp he yok tur.

Fa kat on lar sa de ce kül tür ta ri hi nin bir ve si ka sın dan iba ret de ğil dir ler. Öy le ol say dı on la rı ede bi yat ta rih çi le rin den baş ka kim se oku maz dı. Yüz ler ce yıl ev ve le ait şi ir le ri bu gün ede bi yat ta rih çi si ol ma-yan la rın da ez ber le miş ol ma la rı, bu eser le rin ta ri hî de ğer le ri ni son suz bir ge le ce ğe doğ ru aşan, “her dem ta ze” gü zel lik ler ta şı ma la rın dan dır.

Fa kat aca ba, Pro ust (Prost)’un de di ği gi bi her asır, ede bî eser ler de on la rın za ma nın da be ğe ni-len gü zel lik le rin den baş ka ye ni gü zel lik ler de keş fe di yor mu? Yok sa bu, her as rın ken di zevk ve ter - ci hi ne gö re ya rat tı ğı şüp he li ve in dî bir tef sir tar zı mı dır?

Es ki eser le ri her ye ni as rın es ki le rin den da ha iyi an la dı ğı ve tat tı ğı doğ ru ol mak lâ zım ge lir. Her ye ni as rın id rak se vi ye si da ha yük sek tir. Onun her es ki şa he ser de ye ni lik ler keş fet me si bi zi şöy le

bir ha ki ka te gö tü rü yor: Bir ese ri yal nız ya zan de ğil, oku yan da ya ra tır. Ye ni ve üs tün bir ha yal ve te lak ki se vi ye sin de oku nan eser onun tü ken mez im kân la rı nı ger çek leş ti rir ve ona ye ni de ğer ler ka zan dı rır. Birçok bü yük mu har rir in öl dük ten son ra ve asır dan as ra da ha çok be ğe nil me le ri git tik çe da ha ye ni ve üs tün tef sir im kân la rı na ka vuş ma la rın dan dır. Bir Fran sız ro man cı sı nın ha tı rım dan çık-ma yan bir sö zü var dır. “Yir mi bin se ne son ra okun çık-ma ya ca ğı mı bil sey dim ka le mi eli me al çık-maz dım.”

Ger çek sa nat çı “ebe dî”nin söz cü sü dür.

Pe ya mi SA FA Sa nat-Ede bi yat-Ten kit

1. Pe ya mi Sa fa, ma ka le sin de han gi ko nu hak kın da bil gi ver mek te dir? Ya za rın met ni ka le me al mak ta ki ama cı, bu konu hakkında bilgi vermek midir? Düşüncelerinizi nedenleriyle belirtiniz.

.

2. a. Sanatta Tarihîlik ve Edebîlik adlı metinden be lir le ye ce ği niz ke li me, ke li me gruplarını ve me tin de an la tıl mak is te nen le ri en kı sa şe kil de ifa de ede bi len cüm le le ri aşa ğı ya ya zı nız.

Ke li me ler : ...

...

Ke li me grup la rı : ...

...

Cüm le ler : ...

...

...

...

...

...

.

b. Met nin ana fikrini aşa ğı ya ya zı nız.

...

...

...

.

c. “Sanatta Tarihîlik ve Ebedîlik” adlı metnin ana fikrini en iyi ifa de eden cüm le yi bu la rak aşa ğı-ya ğı-ya zı nız.

...

...

ç. Yukarıya yazdığınız cümlenin me tin de ki iş le vi ni açık la yı nız.

d. Met nin gi riş, ge liş me ve so nuç bö lüm le ri ni be lir le yi niz. Be lir le di ği niz bu bö lüm le rin oluş-ma sın da anlam birimlerinin birbiriyle ilişkisinin ro lü nü açık la yı nız.

e. Ya zar, me tin de ki ana fik ri tüm met ne mi yay mış, yok sa bir cüm le de mi ifa de et miş tir?

Gö rüş le ri ni zi ne den le ri ile be lir ti niz.

f. Peyami Safa’nın “Sanatta Tarihîlik ve Ebedîlik” adlı me tin le oku ru na ulaş tır mak is te di ği ana fi kir gü nü müz ya zar la rın ca da kullanılıyor mu? Açık la yı nız.

g. “Sa nat ta ri hî mi dir, ebe dî mi dir?” ko nu su, başka bir edebî türde konu olarak işlenebilir mi?

Gö- rüş le ri ni zi neden le riyle be lir ti niz.

.

ğ. Cumhuriyet Döneminde etkili olan sosyal ve siyasi düşünce akımları hakkında yaptığınız araş- tırmadan hareketle tabloyu tamamlayınız.

Sosyal Düşünce Akımları Siyasi Düşünce Akımları

h. “Mem le ket Ede bi ya tı” ad lı de ne me ve “Sa nat ta Ta ri hî lik ve Ebe dî lik” ad lı ma ka le, tabloya yaz-dı ğı nız han gi dü şün ce akım la rın dan et ki len miş tir? Gö rüş le ri ni zi ne den le ri ile be lir ti niz.

3. a. Pe ya mi Sa fa’nın kul lan dı ğı ke li me le r ve dil ku ral la rı, deneme konusundaki dördüncü ça lış ma da pa rag raf la rı ve ri len Si nan Pa şa, Şi na si, Ah met Hâ şim ve Yah ya Ke mal Be yat lı’nın kul lan dık la rı ke li me ler ve dil ku ral la rıy la ben zer lik gös te ri yor mu? Ne den?

b. Met ni açık lık, du ru luk, akı cı lık ve tu tar lı lık ba kı mın dan in ce le ye rek özel lik le ri ni be lir le yi niz.

me se le sa nat ka lem ebe dî söz cü

ta ze lik sat hi ro man ez ber ben ce

mü el lif maz mun de vir kül tür tra je di

de ğer söz ese r kes tir me Ba tı ha tır

.

c. Yu ka rı da ki ke li me ler in ce le di ği niz ma ka le den alın mış tır. Bu ke li me le ri te rim, kav ram ve günlük hayat ta kul la nıl ma özel lik le ri ne gö re aşa ğı ya grup lan dı rı nız. Bu ke li me le rin me tin de kul la nıl ma ne den le-ri ni be lir le yi niz.

Terimler Kavramlar Günlük Hayatla İlgili Kelimeler

ç. Pe ya mi Sa fa, "Sanatta Tarihîlik ve Edebîlik" adlı met nin de kul lan dı ğı dil le düşüncelerini okuru-na ifa de ede bil miş mi dir? Görüşlerinizi nedenleriyle be lir ti niz.

4. İn ce le di ği niz ma ka le da ha ön ce ki yıl lar da oku du ğu nuz ma ka le le re han gi yön le riy le ben zi yor?

Ya zar han gi ge le ne ğe bağ lı ka la rak ma ka le si ni yaz mış ola bi lir? Ne den?

5. a. Pe ya mi Sa fa’nın fik rî ve ede bî yö nü hak kın da yap tı ğı nız araş tır ma dan hareketle ya za rın dü şün-ce ya pı sı ve ede bi ya tı mız da ki ye ri hak kın da bil gi ve ri niz.

b. Siz ce Pe ya mi Sa fa; Fu zû lî, Bâ kî, Ne dîm gi bi şa ir le rin ad la rı nı met nin de ni çin an mış tır? Ya za rın bes len di ği kül tür kay nak la rı nı dü şü ne rek bu so ru yu ce vap lan dı rı nız.

Belgede Cemil GEÇMEN Yeliz BURSALIOĞLU (sayfa 32-35)