Maden Kapatma ve Finansmanı
Madencilik faaliyetleri ekonomik ömrünü dolduran diğer endüstriyel Madencilik faaliyetleri ekonomik ömrünü dolduran diğer endüstriyel işletmelerden çok da farklı değildir.
işletmelerden çok da farklı değildir.
Tarihi bir hanı, müzeye veya çarşıya dönüştürmenin getirdiği Tarihi bir hanı, müzeye veya çarşıya dönüştürmenin getirdiği ekonomik canlılık buna bir örnektir. Đstanbul
ekonomik canlılık buna bir örnektir. Đstanbul SilahtarağaSilahtarağa termik termik santrali ve Đzmir tarihi havagazı fabrikasının kültür merkezi ol
santrali ve Đzmir tarihi havagazı fabrikasının kültür merkezi olarak arak kullanıma sunulması, Çankırı tuz madeninin tuz müzesi yapılması, kullanıma sunulması, Çankırı tuz madeninin tuz müzesi yapılması, bir bir işletmenin ekonomik ömrünü kısmen veya tamamen doldurmasından işletmenin ekonomik ömrünü kısmen veya tamamen doldurmasından sonraki kullanımları açısından madencilik sektörüne güzel örnekl
sonraki kullanımları açısından madencilik sektörüne güzel örneklerdir. erdir.
Bütün bu ekonomik dönüşümlerin püf noktası, bu yerlerin çocuk Bütün bu ekonomik dönüşümlerin püf noktası, bu yerlerin çocuk bahçesi ya da park yapılarak
bahçesi ya da park yapılarak “doğaya yeniden kazandırılması”“doğaya yeniden kazandırılması” yoluna yoluna başvurulmasının altında yatan sebep
başvurulmasının altında yatan sebep toplumsal gereksinimlerdirtoplumsal gereksinimlerdir. . Çevre, fayda
Çevre, fayda--maliyet değerlendirmesi kapsamında birkaç boyuttan maliyet değerlendirmesi kapsamında birkaç boyuttan biri olarak ele alınmalıdır.
biri olarak ele alınmalıdır.
Maden kapatma konusunda çalışanlar arasında anlatılan ibret olacak Maden kapatma konusunda çalışanlar arasında anlatılan ibret olacak bir vaka vardır:
bir vaka vardır:
“ABD’li bir şirket Meksika’daki bir işletmeyi satın almak ister. “ABD’li bir şirket Meksika’daki bir işletmeyi satın almak ister. Đşletme Đşletme sahibi kapatma planı yaptırmamıştır. Hatta kapatma planının ne
sahibi kapatma planı yaptırmamıştır. Hatta kapatma planının ne olduğunu ilk defa duymuştur. ABD’li şirket sorumlukları gereği olduğunu ilk defa duymuştur. ABD’li şirket sorumlukları gereği işletmeyi kapatmak için ne kadar harcama yapılması gerektiğini işletmeyi kapatmak için ne kadar harcama yapılması gerektiğini hissedarlarına sağlıklı beyan edebilmek amacıyla bir danışman hissedarlarına sağlıklı beyan edebilmek amacıyla bir danışman firmaya çalışma yaptırmıştır. Đşletmenin belirli bir değeri vard
firmaya çalışma yaptırmıştır. Đşletmenin belirli bir değeri vardır ama ır ama Meksika’da (en azından o zaman) belli standartlarda işletme kapa
Meksika’da (en azından o zaman) belli standartlarda işletme kapatma tma mevzuatı olmadığı için, işletmenin sahibi faaliyetlerin sonunda
mevzuatı olmadığı için, işletmenin sahibi faaliyetlerin sonunda işletmeyi kapatmak için herhangi bir harcama yapmayacağını, her işletmeyi kapatmak için herhangi bir harcama yapmayacağını, her türlü ekipmanın sökülüp satılmasının ardından 20 milyon dolar hu türlü ekipmanın sökülüp satılmasının ardından 20 milyon dolar hurda rda geliri elde edileceğini iddia etmektedir. Potansiyel alıcının da
geliri elde edileceğini iddia etmektedir. Potansiyel alıcının danışmanı nışmanı ise tecrübesine dayanarak bir benzer işletmeyi örnek alır, emek
ise tecrübesine dayanarak bir benzer işletmeyi örnek alır, emek gibi gibi girdilerin farkını dikkate alarak işletme kapatma yükümlülüğünün girdilerin farkını dikkate alarak işletme kapatma yükümlülüğünün işletme sahibine olacak faturasını çıkarır: 350 milyon dolar. El
işletme sahibine olacak faturasını çıkarır: 350 milyon dolar. Elbette bette bu sonuç iki taraf arasındaki pazarlığın gidişatını etkilemiştir
bu sonuç iki taraf arasındaki pazarlığın gidişatını etkilemiştir.”.”
Đster alınan derslerden doğan yasal zorunluluktan olsun, ister Đster alınan derslerden doğan yasal zorunluluktan olsun, ister çevre bilinci ve sosyal sorumluluk gibi nedenlerden olsun, çevre bilinci ve sosyal sorumluluk gibi nedenlerden olsun,
dünyanın önde gelen maden şirketleri projelerinin ön fizibilite dünyanın önde gelen maden şirketleri projelerinin ön fizibilite aşamasından itibaren kapatma kaynaklı maliyetleri hesaba aşamasından itibaren kapatma kaynaklı maliyetleri hesaba katar ve projenin ilerleyen aşamalarında farklı ayrıntı
katar ve projenin ilerleyen aşamalarında farklı ayrıntı düzeylerinde kapatma planları hazırlar.
düzeylerinde kapatma planları hazırlar.
Böyle bir uygulama, fizibilite çalışmalarının öneminin yeni Böyle bir uygulama, fizibilite çalışmalarının öneminin yeni anlaşılmaya başladığı ülkemizde kulağa oldukça yabancı anlaşılmaya başladığı ülkemizde kulağa oldukça yabancı geliyor olabilir, ancak dünyada bir işletmenin, bir maden geliyor olabilir, ancak dünyada bir işletmenin, bir maden rezervinin son bulmasıyla işletmenin sökülüp hurda olarak rezervinin son bulmasıyla işletmenin sökülüp hurda olarak
satılıp yükümlülüklerin biteceği anlayışından uzaklaşılmaktadır.
satılıp yükümlülüklerin biteceği anlayışından uzaklaşılmaktadır.
Bu konu hakkında dünyada artan çevresel bilince paralel olarak Bu konu hakkında dünyada artan çevresel bilince paralel olarak ülkemizde de
ülkemizde de “doğaya yeniden kazandırma”“doğaya yeniden kazandırma” ötesinde bazı gelişmeler ötesinde bazı gelişmeler olması beklenmektedir.
olması beklenmektedir.
Ülkemizin Avrupa Birliği müktesebatı kapsamında uyum sağlaması Ülkemizin Avrupa Birliği müktesebatı kapsamında uyum sağlaması gereken iki direktif vardır: Maden Atıkları Direktifi ve Çevrese
gereken iki direktif vardır: Maden Atıkları Direktifi ve Çevresel l Yükümlülük Direktifi.
Yükümlülük Direktifi.
Maden atıkları direktifi, maden kapatma konusuna değinir ve hatta Maden atıkları direktifi, maden kapatma konusuna değinir ve hatta bu konuda işletmeciyi bağlayıcı finansal enstrümanların kullanım bu konuda işletmeciyi bağlayıcı finansal enstrümanların kullanımını ını zorunlu tutar.
zorunlu tutar.
Madenlerin işletilmesi ve kapatılmasının çevre boyutu ele alındığında Madenlerin işletilmesi ve kapatılmasının çevre boyutu ele alındığında ise, çevresel yükümlülük direktifi işletmeciyi yaptığı ihmalkârl
ise, çevresel yükümlülük direktifi işletmeciyi yaptığı ihmalkârlıklar için ıklar için 30 yıla kadar sorumlu tutar. Bu direktif
30 yıla kadar sorumlu tutar. Bu direktif “kirleten öder”“kirleten öder” ilkesinden yola ilkesinden yola çıkar ve sadece madencilikle ilgili değildir.
çıkar ve sadece madencilikle ilgili değildir.
Maden kapatma ve doğaya yeniden kazandırma için yeterli Maden kapatma ve doğaya yeniden kazandırma için yeterli finansal kaynak bulunması, planın başarıya ulaşmasının en finansal kaynak bulunması, planın başarıya ulaşmasının en önemli faktörlerinden biridir.
önemli faktörlerinden biridir.
Kapatma maliyetinin hesaplanması her ne kadar madencilik Kapatma maliyetinin hesaplanması her ne kadar madencilik yapan firmanın sorumluluğunda olsa da, bu maliyet için uygun yapan firmanın sorumluluğunda olsa da, bu maliyet için uygun mali mekanizmaların geliştirilmesi devletin
mali mekanizmaların geliştirilmesi devletin görevidirgörevidir. Bu . Bu
mekanizmalar; güven fonu, teminat senetleri/mektupları veya mekanizmalar; güven fonu, teminat senetleri/mektupları veya sigortalama gibi araçlarla ya da bunların kombinasyonları ile sigortalama gibi araçlarla ya da bunların kombinasyonları ile sağlanabilir.
sağlanabilir.
Bu konuda ülkemizde henüz bir yasal düzenleme olmamasına Bu konuda ülkemizde henüz bir yasal düzenleme olmamasına rağmen, bilim adamları tarafından yapılan çalışmalar
rağmen, bilim adamları tarafından yapılan çalışmalar mevcuttur.
mevcuttur.
SONUÇLAR SONUÇLAR
Maden yataklarının aranması, üretimi ve zenginleştirilmesi Maden yataklarının aranması, üretimi ve zenginleştirilmesi
süreçlerinde uygulanan işlemler; hava, toprak, su kaynaklarını, süreçlerinde uygulanan işlemler; hava, toprak, su kaynaklarını, dolayısıyla çevreyi ve çevrede yaşayan canlıları etkilemektedir.
dolayısıyla çevreyi ve çevrede yaşayan canlıları etkilemektedir.
Genel olarak, açık işletme madenciliğinin çevre üzerindeki Genel olarak, açık işletme madenciliğinin çevre üzerindeki olumsuz etkileri, yeraltı işletmesi ve cevher hazırlama
olumsuz etkileri, yeraltı işletmesi ve cevher hazırlama
çalışmalarına oranla çok daha fazladır. Bu durum, madencilik çalışmalarına oranla çok daha fazladır. Bu durum, madencilik sektöründeki ileri ülkelerde (ABD, Kanada, Almanya vs.)
sektöründeki ileri ülkelerde (ABD, Kanada, Almanya vs.) olduğu gibi, ülkemizde de aynı paraleldedir.
olduğu gibi, ülkemizde de aynı paraleldedir.
Maden kapatma ve doğaya yeniden kazandırma planlaması; Maden kapatma ve doğaya yeniden kazandırma planlaması;
ancak ekonomik, sosyal ve çevre koruma faktörlerinin dikkate ancak ekonomik, sosyal ve çevre koruma faktörlerinin dikkate alındığı sürdürülebilir bir yaklaşımla gerçekleştirilebilir. Bu
alındığı sürdürülebilir bir yaklaşımla gerçekleştirilebilir. Bu nedenle söz konusu çalışmalar, maden üretim süreci ile eş nedenle söz konusu çalışmalar, maden üretim süreci ile eş zamanlı planlanmalı ve sürdürülmelidir.
zamanlı planlanmalı ve sürdürülmelidir.
Madencilik faaliyetleri sonrası bozulan arazilerin reklamasyon Madencilik faaliyetleri sonrası bozulan arazilerin reklamasyon maliyeti, gelişmiş ülkelerde toplam işletme maliyetinin %8’i civ
maliyeti, gelişmiş ülkelerde toplam işletme maliyetinin %8’i civarında arında veya hektar başına 1.000 ~ 20.000 ABD Doları ($) olarak değişim veya hektar başına 1.000 ~ 20.000 ABD Doları ($) olarak değişim göstermektedir. Ülkemizde bu tür harcamalara ait sayısal değerle göstermektedir. Ülkemizde bu tür harcamalara ait sayısal değerler r vermek son derece zor olmakla birlikte, hektar başına 60~170 TL
vermek son derece zor olmakla birlikte, hektar başına 60~170 TL gibi gibi çok düşüktür. Daha başarılı uygulamalar için, ülkemizde de ÇED,
çok düşüktür. Daha başarılı uygulamalar için, ülkemizde de ÇED, SED SED ve maddi taahhüt gibi yasal düzenlemelerin teşvik edilmesi
ve maddi taahhüt gibi yasal düzenlemelerin teşvik edilmesi gerekmektedir.
gerekmektedir.
Bir kalker ocağının rekültivasyonBir kalker ocağının rekültivasyon işlemi için, verilen tasarım işlemi için, verilen tasarım
parametrelerine göre basamak ve şev’in ayrı ayrı düzenleme ve parametrelerine göre basamak ve şev’in ayrı ayrı düzenleme ve bitkilendirme
bitkilendirme maliyet analizleri yapılarak 1mmaliyet analizleri yapılarak 1m22 basamak 12,31 TL basamak 12,31 TL (5,55 €) ve 1m
(5,55 €) ve 1m22 şev 8,50 TL (3,82 €) birim maliyetleri bulunmuştur. şev 8,50 TL (3,82 €) birim maliyetleri bulunmuştur.
Bu analizde ülkemiz koşullarında çok değişken olan işçilik gider Bu analizde ülkemiz koşullarında çok değişken olan işçilik giderleri leri gözardı edilmiş, fakat her iki yüzey alanı için %10 beklenmeyen gözardı edilmiş, fakat her iki yüzey alanı için %10 beklenmeyen giderler eklenmiştir.
giderler eklenmiştir.
Ayrıca; madencilik faaliyetleri nedeniyle bozulan arazilerin Ayrıca; madencilik faaliyetleri nedeniyle bozulan arazilerin rehabilitasyonu sonucu ortaya çıkan kazançtan madenciye rehabilitasyonu sonucu ortaya çıkan kazançtan madenciye hiçbir
hiçbir hakhak verilmezken, madencinin ödediği bedellerin verilmezken, madencinin ödediği bedellerin (ağaçlandırma bedeli, arazi izin bedeli, yol bedeli, devlet
(ağaçlandırma bedeli, arazi izin bedeli, yol bedeli, devlet hakkıhakkı, , teminat, hizmet bedelleri, rehabilitasyon bedeli, rapor
teminat, hizmet bedelleri, rehabilitasyon bedeli, rapor
bedelleri) sürekli arttırılmasına yönelik yaklaşımlar sektörü bedelleri) sürekli arttırılmasına yönelik yaklaşımlar sektörü fazlasıyla tedirgin etmektedir.
fazlasıyla tedirgin etmektedir.
Arazi kullanım bedelleri ve diğer bedeller tespit edilirken Arazi kullanım bedelleri ve diğer bedeller tespit edilirken madenciliği zora sokacak ve her şeyden mutlaka bedel madenciliği zora sokacak ve her şeyden mutlaka bedel alınması gerekliymiş gibi bir yaklaşım içinde olunmaması alınması gerekliymiş gibi bir yaklaşım içinde olunmaması gereklidir. Bu ülkede üretim yapan, istihdam sağlayan gereklidir. Bu ülkede üretim yapan, istihdam sağlayan madencilik sektörünü teşvik etmek gerekmektedir.
madencilik sektörünü teşvik etmek gerekmektedir.
Avrupa ölçeğinde incelendiğinde, yapay alan gelişiminin tetikleyicileri
Çevrenin yaşam kalitesi üzerindeki etkisi ve politika oluşturma prosesinde çevrenin öneminin kavranması hakkında Avrupalıların düşünceleri
Ülkemizde mevcut maden rezervlerinin %75’i kamu Ülkemizde mevcut maden rezervlerinin %75’i kamu
sektöründe, kalan %25’i özel sektörün kontrolündedir. Linyit sektöründe, kalan %25’i özel sektörün kontrolündedir. Linyit üretiminin %90’ı kamu sektörüne, %10’u özel sektöre aittir.
üretiminin %90’ı kamu sektörüne, %10’u özel sektöre aittir.
Bu nedenle söz konusu alanların rehabilitasyonu ve Bu nedenle söz konusu alanların rehabilitasyonu ve
organizasyonu konusunda, mevcut sistem içerisinde kamuya organizasyonu konusunda, mevcut sistem içerisinde kamuya önemli görevler düşmektedir.
önemli görevler düşmektedir.
Madencilik sektöründe arazi rehabilitasyon çalışmalarının Madencilik sektöründe arazi rehabilitasyon çalışmalarının tamamlanma, nitelik ve nicelik kontrollerini yapacak kuvvetli tamamlanma, nitelik ve nicelik kontrollerini yapacak kuvvetli bir yürütme organının yapılanmasına ve bu kurumun güven bir yürütme organının yapılanmasına ve bu kurumun güven fonu, teminat senetleri/mektupları, sigortalama ya da bunların fonu, teminat senetleri/mektupları, sigortalama ya da bunların kombinasyonları gibi yeterli finansman kaynakları ile
kombinasyonları gibi yeterli finansman kaynakları ile desteklenmesine ihtiyaç vardır.
desteklenmesine ihtiyaç vardır.
Madencilikten önce çevre
Madencilikten sonra çevre
24.01.2012
24.01.2012 msdelibalta@nigde.edu.trmsdelibalta@nigde.edu.tr 6161