Maddi Duran Varlık Açılımı

Amortismana tabi olan varlıklar; maddi duran varlıklar, maddi olmayan duran varlıklar ve özel tükenmeye tabi varlıklardan oluşmaktadır. “Amortismana tabi varlık grubu için Vergi Usul Kanunu ve Türkiye Muhasebe Standartları gereğince açıklamalar ve örnek uygulamalar çalışmamızın önceki bölümlerinde yer almaktadır. İşletme faaliyetlerinde kullanılmak üzere edinilen ve tahmini ekonomik süreleri bir yıldan fazla olan fiziksel yapıya sahip varlıklara, maddi duran varlık denir.” Duran varlıkların türü ve işletmenin toplam varlıklarına oranı, her sektör ve işletmede farklılık gösterir. Buna göre, işletmelerin sahip olduğu gayrimenkullerle birlikte, işletmede kullanılan ve taşınır nitelikte olan her türlü alet, edevat ve büro malzemeleri, duran varlık olarak kabul edilmektedir.

“TMS 16, maddi duran varlıklar ve maddi duran varlıklarda değer düşüklüğü, Vergi Usul Kanunu’nda maliyet bedeli tespitinde mükellefler isterse, satın alma bedeline alışla ilgili olarak noter mahkeme masrafları, komisyon, tellaliye ve kıymet takdirine ilişkin giderler ile taşıt alım vergisi, emlak vergisi gibi alışla ilgili giderleri ilave edebilmektedir. TMS 16’da bunlar, maliyetin zorunlu unsuru olduğu halde, vergi mevzuatımızda sayılan unsurların maliyete ilavesinde farklılık göstermektedir.

93

Vergi Usul Kanunu’nda satın alma bedeline eklenmesi zorunlu giderler; makine ve tesisatta gümrük vergileri ve bunların nakliye, montaj giderleri ile mevcut bir binanın satın alınarak yıkılması ve arsasının tasfiyesine ilişkin olarak yapılan tüm giderler sınıflandırılmıştır.”58

“Maddi Duran Varlıklarla ilgili bütün maliyetler, oluştuğu tarihteki değeriyle muhasebeleştirilir. Bu maliyetler, bir maddi duran varlık kaleminin ilk elde etme veya inşa edilmesi aşamasında oluşan, sonradan ekleme, kısmi yenileme ve bakım için katlanılan maliyetleri içerir. Yedek parça ve bakım malzemeleri genel olarak stoklarda izlenir. Bunlar, kullanıldıklarında gelir tablosuna yansıtılır. Ancak, işletmenin bir dönemden fazla kullanmak için eklediği önemli yedek parça ve malzemeler, duran varlık olarak değerlendirilir.”59

i) TMS 16 ve VUK’a Göre Türkiye’de Uygulanan Amortisman Yöntemlerinin Gelir Tablosuna Etkisinin Karşılaştırılması

Amortisman, işletmelerin faaliyet gösterdikleri sektörlere göre doğrudan gider, satış maliyeti veya stok içerisinde yer alabilir. Özellikle duran varlık yatırımı yüksek boyutlardaki işletmeler için, amortisman, finansal tablolar açısından önemli bir unsurdur. Çünkü, giderler içerisinde amortisman tutarı, duran varlık yatırımına paralel olarak yüksek olabilmektedir. Amortisman için çeşitli yöntem ve hesaplamalar bulunmaktadır.

Bu çalışmanın ayrıntılı olarak ele almaya çalıştığımız konusu, TMS 16 ve Vergi Usul Kanunu’nun amortisman uygulamalarının gelir tablosuna etkisinin incelenmesidir. İşletmelerde net kâr veya net zararın hesaplanmasında duran varlıkların ağırlıklı olması halinde amortismanlar önemli yer tutmaktadır.

Dönemsel olarak net kâr veya zararı doğrudan etkileyen önemli bir etken olduğundan, nasıl hesaplanması gerektiği, hangi yıl için ne kadar amortisman ayrılacağı konusunda değişik yöntemler ve düzenlemeler bulunmaktadır.

58 _{Barış Sipahi, ”TMS 16 Maddi Duran Varlıklar ve Maddi Duran Varlıklarda Değer Düşüklüğü”}

2009, 9. Bölüm, s.150

59 _{Melek Akgün, “TMS 16 Maddi Duran Varlıklar” Türkiye Muhasebe Standartları Uygulaması,}

94

İşletmelerin kârlarından pay alan ortaklar ve devlet için olduğu kadar işletmeyle yakından ilgilenen kredi verenler, alıcılar, satıcılar ve çalışanlar açısından da amortisman hesaplanması önem taşımaktadır. Amortisman, kaydedildiği dönemde işletmeden dışarıya nakit çıkışı gerektirmeyen bir giderdir. Bir fon hesabında toplanan bu giderler, bilançoda duran varlığın değerinin azaltılması sonucunu doğurur.

4.1.1 Vergi Usul Kanunu’na göre Amortisman Hesaplama Yöntemleri

Vergi Usul Kanunu’nun 313’üncü maddesi uyarınca, işletmede bir yıldan fazla kullanılan, yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz bulunan duran varlıklar, amortismanın konusunu oluşturmaktadır. İşletmede kullanılan ve değeri belli bir tutarı (01.01.2015 tarihinden itibaren 880 TL) aşmayan duran varlıklar, doğrudan gider yazılabilmektedir. Vergi Usul Kanunu’na göre, amortisman hesaplama konusunda 4 yöntem bulunmaktadır:

Normal Amortisman Yöntemi

Azalan (Hızlandırılmış) Bakiyeler Yöntemi Madenlerde Amortisman Yönetimi

Fevkalade Amortisman Yönetimi

4.1.1.1 Normal Amortisman Yöntemi

01.01.2004 tarihinde 5024 sayılı yasa ile yapılan değişiklikler gereğince işletmeler amortismana tabi iktisadi kıymetlerini Maliye Bakanlığı’nın tespit ve ilan edeceği oranlar üzerinden itfa etmektedir. Yani aktife kayıtlı amortismana tabi iktisadi kıymetlerin faydalı ömürlerini, Maliye Bakanlığı tebliğlerle açıklamaktadır. Bu yöntemde ayrılan amortisman tutarı her yıl aynıdır. Amortisman süresinin sonunda, amortisman tutarı, iktisadi kıymetin maliyet bedeline eşit hale gelir.

Bu yöntem uygulanmasının basit oluşu nedeniyle, yaygın olarak kullanılmaktadır. Eşit Tutarda Yıllık Amortisman Veren Yöntem olarak adlandırılmaktadır.

95

4.1.1.2 Azalan Bakiyeler (Hızlandırılmış) Yöntemi

Bilanço esasına göre defter tutan mükelleflerden dileyenler, amortismana tabi iktisadi değerlerini, azalan bakiyeler üzerinden amortisman usulüyle yok edebilir. Azalan bakiyeler yöntemi, vergi sistemimize 1963 yılında 205 sayılı kanunla girmiştir. İşletmelerin ilk yıllarda fon gereksinimleri daha fazla olacağı için, ilk yıllarda daha az vergi ödemek için bu yöntemi seçmişlerdir. Bu yöntem, işletmeler açısından vergi ertelemesini de sağlamaktadır.

Bu usulün uygulanmasında:

 Amortisman ayrılacak iktisadi kıymet, daha önce ayrılmış olan amortismanların toplamının düşülmesiyle bulunmuş olur.

 Bu yöntemde amortisman süresi, normal amortismandaki gibi hesaplanır. Bu sürenin son yılına devreden bakiye değeri, o yıl tamamen yok edilir. 60 _{Her duran}

varlık için ayrı amortisman yöntemi seçilebilir. Ancak iktisadi ve teknik bakımdan bir bütünlük teşkil eden değerler için normal veya azalan bakiyeler usulünden yalnız biri uygulanabilir.

4.1.1.3 Madenlerde Amortisman Yöntemi

İşlenmesi sonucu var olan cevherlerin azalmasından dolayı imtiyaz veya maliyet bedelleri, işletme yetkililerin başvurusu üzerine, Maliye ve Sanayi Bakanlıklarınca belirlenecek oranlar üzerinden yok edilir.

60 _{Vergi Usul Kanunu 315. Madde}

96

4.1.1.4 Fevkalade Amortisman Yöntemi

“Amortismana tabi olup:

 Yangın, deprem, su basması gibi afetler neticesinde değerini tamamen veya kısmen kaybeden,

 Yeni icatlar dolayısıyla teknik verim ve kıymetleri düşerek tamamen veya kısmen kullanılamaz bir hale gelen,

 Cebri çalışmaya tabi tutuldukları için normalden fazla aşınma ve yıpranmaya maruz kalan,

 Menkul ve gayrimenkullerle haklara, yükümlülerin başvuruları üzerine ve ilgili bakanlıkların görüşü alınmak suretiyle, Maliye Bakanlığı’nca her işletme için işin mahiyetine göre ayrı ayrı belli edilen Fevkalade Ekonomik ve Teknik

Amortisman Nispetleri”61 _uygulanır.