Maastricht Antlaşması

1992 yılında imzalanarak 1993 yılında uygulanmaya başlanan Maastricht Antlaşması, Avrupa bütünleşme süreci içerisinde en önemli değişiklikleri getiren antlaşma olarak gösterilmektedir. Bu antlaşmanın en önemli etkisi AB’yi oluşturan sütun yapısıdır. Birliğin dış politikasını şekillendiren bu sütun yapısı ile sığınma politikaları, göç, ile yargı ve polis teşkilatlarının işbirliği içinde birlikte hareket edilebilmelerinin temelleri atılmıştır.108

AB’nin siyasallaşmasının başladığı Maastricht Antlaşması ile siyasal birlik adına politikalar üreten AB, uluslararası arenada söz sahibi olabilmek için ODGP oluşturmuştur. Maastricht Antlaşması, entegrasyon ve gelişme için gerekli olan alt yapıyı hazırlayabilmek ve üyeler arasındaki işbirliğini sağlamak amacıyla yapılmıştır.

107 _{“AB Tarihçe”, İKV - İktisadi Kalkınma Vakfı (Erişim 16 Haziran 2019),}

https://www.ikv.org.tr/icerik_print.asp?id=28.

108 _{“AB’ye Genel Bakış”, T.C. AB Bakanlığı. No: 02. Ankara (Erişim 20 Ocak 2018),}

32

Maastricht Antlaşmasının temel politikalarının, Birliğin kurumlarında yeniden düzenleme, toplumsal politikalarda uyum ve işbirliği, Ortak Dış Politika ve Ortak Güvenlik Politikası, Avrupa vatandaşlığı, ekonomik birlik, adalet ve içişlerinde işbirliği, çevre, sanayii, sağlık ve enerji, gibi konularda işbirliğinin geliştirilmesi ve Yetki İkamesi (Subsidiarite)109 olduğu görülmektedir. 3 ana dalda yenilik içeren Maastricht Antlaşması’na ya da bilinen diğer adıyla AB Antlaşması’na 3 Sütun ya da 3 Ayak Politikası’da denmektedir. Birinci sütun ile topluluğun ekonomik ve parasal birliğine, ikinci sütun ile Ortak bir Dış ve Güvenlik Politikasına, üçüncü sütun ile de adalet ve içişleri alanında işbirliğine doğru yeni bir yapı oluşturulmaya çalışılmıştır.110

1980’lerin başlarında federalist düşüncenin savunucularından İtalyan politikacı Altiero Spinelli tarafından taslağı ve planlaması yapılan Maastricht Antlaşması AB’nin bütünleşme sürecindeki en önemli köşe taşlarından birisidir.111

AB’yi oluşturan üç ana sütundan ikincisi olarak belirlenen Ortak Dış ve Güvenlik Politikasının, bundan önce ASİ bünyesinde yapılan dış politika alanındaki işbirliği çalışmalarını üstlendiği görülmektedir. Bu durum bize Maastricht Antlaşması ile Birliğin dış politika ve güvenliğini ilgilendiren tüm konuların, ileride ortak bir savunma gücüne dönüşebilecek ODGP kapsamına alındığını göstermiştir.112

1980’li yıllarda başlatılan kurumsal ve siyasal çalışmalar, Avrupa Toplulukları’nın bütünleştirilmesine yönelik girişimlerin başlangıç noktası olarak gösterilmektedir. Hemen ardından 1990 tarihinde Doğu ve Batı Almanya’nın birleşmesi ile Sovyet himayesinden ayrılan Avrupa Ülkeleri, 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılması, Avrupa’nın siyasal yapısını derinden etkilemiştir. Dış politikada o dönemlerde yaşanan olaylar karşısında üye ülkelerin daha etkin bütünleşmesinde Avrupa Tek

109 _{Yetki İkamesi (Subsidiarite): Maastricht Antlaşması ile oluşturulmuş bir ilkedir. Bu ilkeye göre yetki, ya}

da sorumluluğun verilecek hizmet ile ilgili en yakın birime ait olmasıdır. Kısaca bir hizmetin ilgili en yerel birim tarafından verilmesidir. Bkz. “AB Kavramları Sözlüğü”, İKV - İktisadi Kalkınma Vakfı (Erişim 16 Haziran 2019),

https://oldweb.ikv.org.tr/sozluk.asp?bas_harf=%DD&anahtar=&sayfa=&id=1239#kancasosluk1239.

110 _{Ekrem Yaşar Akçay, op. cit., 123,124.}

111 _{Gökhan Akşemsettinoğlu, “Avrupa Bütünleşme Projesinin ve Genişleme Sürecinin Değişen}

Dinamikleri”, Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi Cilt: 10, No:1 (Yıl: 2011): 4 (Erişim 15 Ocak 2017), http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/16/1583/17163.pdf.

33

Senedi’nin yetersiz kalması neden olarak belirtilmektedir. Maastricht Antlaşması’nda Avrupa Tek Senedi ile kabul edilen dış politika alanındaki hükümlerin ortadan kaldırılarak yerine ODG’ye ilişkin hükümlerin kabul edildiği görülmektedir. Dış Politika ve Güvenlik alanında ortak bir politikanın uygulanma amacı, AB’nin uluslararası alanda kendi kimliği ile anılmasının sağlanmasıdır.113

Maastricht Antlaşması’nın dış politika ve güvenlik ile ilgili getirdiği yenilik, üye devletler arasında ODGP üzerinde işbirliğinin gerçekleştirilmesidir. Bu politika ile AB kendi savunmasını sağlamada, Batı AB’nin güçlendirilmesi yönünde karar alırken, dış politikasını da NATO ile birlikte yürütmeyi prensip edinmiştir.114

Sonuç olarak Maastricht Antlaşması ile Topluluğun demokratikleşmesinin arttığı ve hareket alanının genişlediği anlaşılmaktadır.

Dış politika ve güvenlik ile ilgili diğer önemli bir antlaşmada 1997’de imzalanarak 1999’da yürürlüğe giren Amsterdam Antlaşmasıdır. Bu antlaşma, Maastricht Antlaşması ile oluşturulan ODGP’yi gözden geçirerek yeniden düzenlemiştir. Amsterdam Antlaşması, ODGP’yi etkinleştirerek Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikası ile AB’ye uluslararası ilişkilerdeki rolünü arttırma olanağı tanımıştır.115

Fransa’nın Nice kentinde 7-9 Aralık 2000 tarihleri arasında bir araya gelen AB Konseyi, güvenlik ve savunma alanında faaliyette bulunmak üzere siyasal ve stratejik komite, Askeri Komite ve AB Genelkurmayı’nın oluşturulmasına karar vermiştir. Zirvede aynı zamanda AB’nin güvenlik ve savunma politikasının bir an önce operasyonel kabiliyet kazanabilmesi için BAB’ın operasyonel faaliyetlerinin AB içine dahil edilmesine karar verilmiştir.116

AB’ye üye ülke sayısının genişleme süreci ile birlikte artış göstermesi kurumsal yapının ve karar alma mekanizmalarının yeniden yapılandırılmasını gerekli kılmıştır. Yapılandırma ile ilgili Anayasal Antlaşma üzerinde uzlaşmaya varılmış olunmasına

113 _{Tatoğlu, op. cit., 30-42.} 114 _Ibid.

115 _{Tangör, AB Güvenlik ve Savunma Politikası’nın Gelişimi, op.cit., 106-112.} 116 _{Ibid., 134.}

34

rağmen Fransa ve Hollanda’nın referandumla Anayasal Antlaşmayı kabul etmemesi ile yapılandırma hayata geçirilememiştir. Ancak değerlendirme sürecinde Anayasal Antlaşmasının belirli bölümlerinde düzenlemeye gidilerek Reform yani Lizbon Antlaşması olarak değiştirilen bir metin üzerinde uzlaşmaya varılmıştır.117

AB giderek küresel bir aktör olma yolunda kendini ispatlamış ve bu rol Lizbon Antlaşması ile geliştirilmiştir.