13. yüzyılda Mısır’da Türkçe’nin yabancı dil olarak öğretimi Selçuk Devleti’nin yerine kurulmuş olan ve Türk idarecilerin yönettiği Memluk devletine kadar ordu ve sarayda resmi dil Türkçe olduğunu için bu devlette de çok büyük bir önem kazanmıştır.
“Memluk sultanları yönetime geçince kendi geçmişlerini ve öz kültürlerini terk etmemişler, tam tersine kültürlerine büyük bir sadakatle sahip çıkmışlardır. Bu nedenledir ki devletin resmî adı ed-Devletü-t-Türkiyye (Türkiye Devleti) idi (Yunus Emre Enstitüsü, 2016, s.261. akt. Polat, 1998). Resmi yazışmalarda Arapça yerine ordu ve saray dili olarak Kıpçak Türkçesi olarak seçilmiştir. Arapça’nın bütün etkisine rağmen Selçuklu ve Eyyubiler döneminde Mısır ve Suriye’de Oğuz –Türkmen lehçelerinin ağırlık kazandığı görülmüştür. Memluk döneminde ise bu bölgeye Kıpçakça hâkim olmuştur.
Mısır İslam’ı kabul ettikten sonra Memluk Devleti zamanında bir ilim merkezi haline gelmiştir o özelliğini Osmanlı Devleti zamanında da devam ettirmiştir. O dönemde Avrupa’ya kadar girmiş Türk dili, güneyde Yemen, batıda Fas’a kadar Arap kültürüyle karışmıştır. Aynı döneme kadar ticaret ve birlikte yaşamak vasıtasıyla Türkçe’nin Arapç’aya etkisi kendini siyasȋ yolla da göstermeye başlamıştır. Osmanlı döneminde Mısır Arapça öğrenen edebî ve ilmî kişiler için bir kültür merkezi özelliğini korumuştur(Yunus Emre Enstitüsü, 2016, s. 262).
Abassi Halifeliği kurulduktan sonra orduda kullanılmak üzere Kıpçak Türkleri eğitimden geçirilmiş. Abbasi Devleti’ne hizmet etmeleri sağlanmıştır. Abbasî halifesi el-Me’mûn (813-833) zamanında İranlı unsurlara karşı denge oluşturmak amacıyla istihdam edilen Türk birlikleri halifeliğin kuruluşunda önemli bir yer edinmiş ve nüfuzları gittikçe kuvvetlenmiştir. Türk unsurların sayısı kısa zamanda 30.000’e ulaşmış, bunu üzerine halife Mu’tasım tarafından Bağdat’ın kuzeyinde yer alan Samarra Türk unsurları için kurularak onlara yeni iktalar tahsis edilmiştir. Türk unsurların Arap ve Acemlerle evlenip nesil saflıkalrının bozulmaması için özellikle Türk kızları getirtilip onlarla evlenmeleri desteklenmiştir. Türk askerleri dış tehlikelere karşı kendilerini koruyan Abbasi Devleti Mısır Valilerini Türklerden seçmiştir ve ilk görev yapan Ahmet b. Tolun Mısır’daki Türk
varlığı hızlı bir şekilde artmış daha sonra bağımsızlığını ilan edip Tolun Oğulları Devleti’ni kurmuştur. Edebiyat bu dönemde çok gelişmiş bundan dolayı Mısırda müstakil bir Divanu’l İnşa’nın kurulmasında etkili olmuştur. Arapça bilmesinin yanında Türkçe şiirler de yazabilen Tolun Oğlu Ahmet şairleri korumuş, onları teşvik etmiş (Yunus Emre Enstitüsü, 2016, s. 300). Mısır tarihinde Ahmed bin. Tolun ve Humaraveyh zamanı en parlak devirlerden biridir. Bu yüzden bu devir ilim ve irfan devri olarak adlandırılmıştır. Tolun Oğulları Devlet’inden sonra Mısır’da İhşidiler, Eyyübiler, Memlukler ve Osmanlı Devleti hâkimiyetini sürdürmüştür.
Memluk döneminde Araplara Türkçe öğrenmek amacıyla birçok eser yazılmıştır. Bu eserler dışında başka sahalarda da yazılmış eserlere rastlayabiliriz. Göç yoluyla bölgeye gelip yerleşmiş Türkler tarafından yazılmış eserler vardır. Memluk-Kıpçak dönemi eserleri kullanılan dil açısından Türk dili tarihinde ayrı bir öneme sahiptir. O dönemde yabancılara Türkçe öğretimi alanında büyük geliştirmeler kaydedilmiştir. Kıpçak döneminde yabancılara Türkçe öğretimi açısından ele alınabilecek 7 adet sözlük ve gramer kitabı bulunmaktadır. O dönemde yabancılara Türkçe öğretmek üzere yazılan kitaplar şunlardır: Kitabü’l-İdrak li-Lisan’l Etrak, Kitab-ı Mecmu-ı Tercüman-ı Türki ve Acemi Ve Mugalı, Et-Tuhfetü’z-Zekiyye fi’l-Lügati’t-Türkiyye, Bulgatü’l-Müştak fi Lüğati-tTürk ve’l- Kıfçak, El-Kavanınü’l-Külliye li-Zabti’l-Lügat’t-Türkkiye, Ed-Dürretü’l-Mudiyye fi’l- Lügati’t-Türkiyye.
- Mısır Üniversitelerinde Türkçe Eğitimi ( Günümüzde Türkçe öğretimi):
Mısırda son zamanlarda bazı üniversitelerdeki Türkçe bölümü ve şubelerinde okutulmakta olan derslere yer verilmektedir. O yüzden bu başlık altında Mısır’da Türkçe eğitiminin verildiği üniversiteler hakkında birtakım bilgiler verilecektir.
Mısır Üniversitelerinde Türkçe eğitimini üç başlık altında ele almak mümkündür: 1- Türkçenin, Türk dili ana bilim dalı bünyesinde yer aldığı üniversiteler. 2- Türkçenin, Türkçe Şubesi bünyesinde yer aldığı üniversiteler.
3- Türkçenin, seçmeli ders olarak yer aldığı üniversiteler.
1- Mısır Üniversitelerinde Yer Alan Türk Dili Ana Bilim Dalları
Türk Dili ana bilim dalı, El Ezher Üniversitesi’nde, Ayn Şems Üniversitesi’nde ve Mısır Teknoloji Üniversitesi’nde yer almaktadır.
Mısır’da 7 üniversitede Türk dili şubesi yer almaktadır. Bu üniversiteler şunlardır:
Ain Şems Üniversitesi, Sohag Üniversitesi, El Ezher Üniversitesi, Kahire Üniversitesi, Mansura Üniversitesi, Hilvan Üniversitesi, İskenderiye Üniversitesi
3- Seçmeli Ders Olarak Türkçenin Yer Aldığı Üniversiteler
Mısır’da 3 üniversitede Türkçe seçmeli ders olarak okutulmaktadır. Bu Üniversiteler: Munfiyye Üniversitesi, Minye Üniversitesi ve Asyut Üniversitesi’dir.
Mısırdaki Türk kurum ve Türkçe eğitimin gerçekleştirildiği kuruluşları:-
Mısır’da Türk kurumlarından Türk Büyükelçiliğine bağlı olarak hizmet vermekte olan Yunus Emre Enstitüsü bulunmaktadır. Yunus Emre Enstitüsü, Kahire ve İskenderiye’de olmak üzere iki şubeden oluşmaktadır.
Kahire’deki Yunus Emre Enstitüsü:-
2010 yılında başkent Kahire’de kurulmuştur. Türkçe eğitiminde dört temel dil becerisi esas alınmaktadır. Üniversitelerde görev yapmakta olan akademisyenlerin de Türkçelerini geliştirmek amacıyla Yunus Emre Enstitüsünde bulunmaktadır. Merkezde 2014 yılı içerisinde 8 Türk okutman 3 yerel okutman olmak üzere toplamda 11 okutman görev yapmaktadır. Kahire Türk Kültür Merkezi 2014 yılına kadar 4380 öğrenciye Türkçe öğretmiştir. Türkçe öğrenen öğrenciler sayı bakımından Yunus Emre Enstitüsü’nün dünya genelinde en çok öğrenciye Türkçe öğreten merkezi konumunda yer almaktadır. (İltar, 2014, s.58).
İskenderiye’deki Yunus Emre Enstitüsü:-
2013 yılında İskenderiye’de kurulmuştur. Türkçe eğitimi açısından Kahire Türk Kültür Merkezi ile aynı özelliklere sahiptir. Merkezde 2014 yılı içerisinde 5 Türk okutman ve 2 yerel okutman olmak üzere toplamda 7 okutman görev yapmaktadır. 2014 yılına kadar merkezde 215 kişiye Türkçe öğretilmiştir (İltar, 2014, s. 58).
3.4. Arap Öğrencilere Türkçenin Öğretilmesinde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm