Mücbir Sebep ve Beklenilmeyen Haller Durumuna Göre Süre aşımı Kavramı 21

(umulmayan) (öngörülmeyen) (olağanüstü) (fevkalade) hal ise, zarara sebep olan tesadüfi

olayları (örneğin kazaları) ifade eder17. Mücbir sebep kavramı, borçlu sıfatına sahip kişinin

işletmesi veya faaliyet alanı dâhilinde olmayan veya bir borcun ihlaline mutlak olarak karşı konulamayacak bir şekilde yol açan, öngörülmesi ve kaçınılması imkânsız olağanüstü bir

olay olarak kabul edilmektedir18.

Beklenilmeyen hal kavramı ise; eser sözleşmesinin her iki tarafınca sözleşmenin kurulumunda tahmin edemedikleri ve öngöremedikleri hallere işaret etmesi olarak açıklanabilir. Yani beklenilmeyen hal kavramı olağan ama tarafların aralarındaki ilişki için

olağan dışı bir durumu ifade etmek için kullanılmaktadır19.

Buna göre, gerçekleşme tarzı ve şiddeti itibariyle olayların normal akışına Davalı yüklenician, beklenilmesi mümkün olmayan, beklenmeyen yani umulmayan halleri açık

17  _{A.  Pulat  Gözübüyük,  Mücbir  Sebepler  Beklenmeyen  Haller,  1977,  s.  24.}   18  _{Tamer  İnal,  Mücbir  Sebeplerin  Oluşum  Unsurları,  1997,  s.  65.}  

22  

bir şekilde aşan, kaynağını sorumlunun işletme ve faaliyet alanı dışında bulan her olayı mücbir sebep olarak algılayabiliriz.

Öğretide mücbir sebep ile beklenmeye hal arasındaki farkın nitelik yönünden değil

nicelik yönünden söz konusu olduğu ifade edilmiştir20. Mücbir sebep ve beklenilmeyen

halin tesadüfi olayların iki ayrı türü olduğu belirtilmiş ve ikisi arasında üç temel fark olduğu ifade edilmiştir. Buna göre bu farkları şu şekilde sıralayabiliriz:

• Mücbir sebebin beklenilmeyen hale göre çok daha büyük şiddet ve

kaçınılmazlık ihtiva etmesi,

• Beklenilmeyen halde mücbir sebep teşkil eden olay sözleşme içi bir olayla da

ilgili olabilirken, mücbir sebepte dışsal bir olaydır,

• Mücbir sebebin haksız fiil hukuku ile ilgili olup bu çerçevede mücbir sebep

haksız fiilde mutlaka illiyet bağını (hukuki sonuç ile sonucu ortaya çıkaran olguların

arasındaki bağ) keserken, beklenilmeyen halde her zaman kesmeyebilecektir21.

Mücbir sebep, önüne geçilemezliğin sabit olduğu bir durum, yani anlık bir olaydan ibaret yaşanabilmektedir. Fakat beklenilmeyen hal, yerine göre önlenebilir olabilmekte ve de geniş anlamda mücbir sebeplerin, beklenilmeyen halleri de içine alan bir kavram olduğu anlaşılmaktadır.

Beklenilmeyen hal nedeniyle inşaatın tamamlanması ve tesliminin aşırı güçleşmesi sözleşmenin uyarlanmasını gerektirebilir. Uyarlamanın amacı, sözleşmenin kurulması

aşamasındaki risk paylaşımı dengesinin tekrar sağlanmasıdır22. Aksi halde yapının teslimi

anlaşma yapılan tarihte olamayacağından taraflar arasında yargısal bir süreç başlayacaktır. Mücbir sebeplerde ise imkânsızlıkta borç ilişkisi sona erdiğinden, uyarlanacak bir sözleşmeden bahsedilemez.

Yeni düzenlemede Türk Borçlar Kanununa “Aşırı İfa Güçlüğü” kavramı getirilmiştir. Sözleşmenin yapıldığı sırada taraflarca öngörülmeyen ve öngörülmesi de beklenmeyen olağan üstü bir durum, borçludan (konumuzda yükleniciden) kaynaklanmayan bir sebeple ortaya çıkar ve sözleşmenin yapıldığı sırada mevcut olguları, kendisinden işin tamamlanmasının istenmesini dürüstlük kurallarına aykırı düşecek derecede borçlu aleyhine değiştirir ve borçlu da borcunu henüz yerine getirmemiş veya

20  _{Fikret  Eren,  İnşaat  Sözleşmesinin  Sona  Ermesi,  İnşaat  Sözleşmeleri,  Yönetici-­‐İşletmeci-­‐Mühendis  ve}  

Hukukçular  İçin  Ortak  Seminer,  1996,  s.  97.  

21  _{Fikret  Eren,  İnşaat  Sözleşmesinin  Sona  Ermesi,  İnşaat  Sözleşmeleri,  Yönetici-­‐İşletmeci-­‐Mühendis  ve}  

Hukukçular  İçin  Ortak  Seminer,  1996,  s.  97-­‐98.  

23  

yerine getirmede aşırı ölçüde güçlük çekmesinden doğan haklarını saklı tutarak yerine getirmiş olursa borçlu yüklenici, mahkemeden sözleşmenin yeni koşullara uyarlanmasını isteme, bu mümkün olmadığı takdirde sözleşmeden dönme hakkına sahiptir. Sürekli edimli

sözleşmelerde borçlu, kural olarak dönme hakkının yerine fesih hakkını kullanır23.

Açıklanan bu kavramlar ve ayrıntılı içerikler ışığında, süre aşımı hususuna bu anlatılar üzerinden değinmek gerekmektedir.

Süre aşımı kavramı uygulamada; taraflar arasında sözleşme gereğince belirlenen teslim tarihinde yüklenici kişi veya firmanın arsa sahibine (arsa sahibine) inşasına karar verilen yapının ilgili tarihte sözleşmede belirtilen şartlar dâhilinde tesliminin yapılamaması yönünden görülmektedir.

Burada taraflar arasında imzalanan Kat Karşılığı İnşaat Sözleşmesi gereğince yapının veya eserin, belirtilen teslim tarihinde “tesliminin yapılamaması” birçok nedenden ötürü kaynaklanabilir. Teslim yapılamamasının gerekçesi her ne olursa olsun, sözleşme taraflarınca belirlenen teslim tarihinde ilgili yapının teslimi hâlâ gerçekleşmemişse “süre

aşımı” hususu oluşmuş demektir.

Süre aşımı, yani yapının sözleşmede belirtilen teslim tarihinde tesliminin yapılamaması, yukarıda ayrıntılı izah edilen “mücbir sebep” veya “beklenilmeyen haller” yönünden, bazen de her ikisi yönünden ortaya çıkabilmektedir.

Örneğin; Kat Karşılığı İnşaat Sözleşmesi gereği yüklenici kişinin ithal edeceği malların, hammadde fiyatlarının artması veya ithal olarak temininin imkânsız hale gelmesi, buna bağlı olarak sözleşmede belirtilen teslim tarihinde yapının arsa sahibine tesliminin gecikmesi veya tesliminin hiç olmaması gibi durumlarda süre aşımı meydana gelmiş olacaktır. Belirtilen gerekçelerle süre aşımının oluşması, gerekçeleri hem mücbir sebep hem de beklenilmeyen bir hal olarak gösterebilir.

Yüklenici aşırı enflasyon, devalüasyon, ekonomik kriz, genel grev, savaş, ihtilal, ağır iklim koşulları, deprem, sel, heyelan, gibi tabii afetler, terör gibi nedenlerle yapının teslim tarihinde tamamlayamayacağını öngörmesi halinde sözleşmenin uyarlanmasını veya feshini isteyebilir. Sayılan bu ve buna benzer bir çok nedenden ötürü sözleşmede belirtilen şartlarda ve tarihte teslim yapılamaz ise, süresinde teslim yapılmadığı gerekçesi ile konu yargıya intikal edebilecektir.

23_{Nezih Sütçü, Kat Karşılığı İnşaat Yapım Sözleşmesi, 2013, Cilt 1, s. 208.}  

24  

Sözleşmenin uyarlanmasını talep eden yüklenicinin kusursuz olması gerekir. Bu husus Türk Borçlar Kanununun 138. Maddesinde “borçludan (yükleniciden)

kaynaklanmayan bir sebeple ortaya çıkar” denilmesinden de anlaşılmaktadır.

Örneğin Kat Karşılığı İnşaat yapılacak arsanın temelinde su veya çok sert kaya çıkması, kaymaların oluşması nedeniyle ücretin arttırılmasına sıcak bakılmamalıdır. Fakat inşaata başladıktan sonra, ortaya çıkan beklenilmeyen haller sözleşmenin feshini ya da uyarlanmasını gerektirebilir. Aksi halde inşaat teslim tarihinde tamamlanmayarak, süre aşımı nedeniyle taraflar arasında uyuşmazlık yaşanarak davaya konu olabilecektir.

Tanımlaması ve açıklamaları ayrıntılı olarak yapılan “mücbir sebep” ve “beklenilmeyen haller” kavramları yönünden süre aşımı Kat Karşılığı İnşaat Sözleşmelerinde karşılaşılan veya karşılaşılması muhtemel olaylar yönünden aşağıda ayrıntılı olarak değinilmiş ve başlıklandırılmıştır.