Mübadele, İmar ve İskan Kanunu

Mübadele İmar ve İskan Kanununa göre, Mübadele İmar ve İskan Vekaleti ahali mübadelesine dayanarak ahalinin taşınma, beslenme, barınma ve yerleşmesini; göçmenlerden

357

TBMMZC, C.2, Devre II, İçtima Senesi I, s.73,74. 358

TBMMZC, C.4, Devre II, İçtima Senesi I, s.402,410,415. 359

Bilal Ak, “Türkiye Cumhuriyeti’nde Sağlık Hizmetleri”, Türkler, C.17, (Ed. Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.422.

360

yardıma gereksinimi olduğu belirlenenlerin indirme iskelelerinde ve yollarda yerleştirilmelerinden sonra da yerleştirildikleri yerde beslenmelerine iki ay devam edilmesini sağlayacaktı361. Mecliste kanun ile ilgili görüşmeler esnasında Mustafa Bey, muhacir ve mültecilerin iaşelerinin iki ay boyunca sağlanmasını süre açısından az bulmuş ve iskân edilenlerin bu zaman zarfında üretici durumuna geçemeyeceğini hatırlatmıştır. Gelecek ailelerin çoğunlukla çiftçi olduğunu, bir çiftçinin tarlasını ektikten kaç ay sonra çalışmasından istifade edebileceğinin düşünülmesi gerektiğini vurgulamıştır. Bu nedenle Mustafa Bey, muhacirlerin geçiminin sağlanması için verilen iki ay süreyi çok az bulmaktaydı362.

2.4.3 Diğer Konular

Dr. Mustafa Bey, Dâhiliye Encümeninin belediye azalığı ile genel meclis azalığının bir kişide toplanmasını kabul eden mazbatasını doğru bulmamıştır. Teşkilat-ı Esasiye Kanununun birinci maddesinin, idare işine halkın katılmasının temini olduğunu hatırlatarak, memlekette bulunan meclislerin yapacağı işleri birkaç kişiye tahsis etmeye doğru gidildiğine işaret etmiştir. Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne aza seçildiği zaman diğer bir meclisten istifası gerekli ise, belediye azalığı ile genel meclis azalığının bir kişi de toplanamayacağını belirtmektedir. Mustafa Bey, mazbatanın kabul edilmemesini istemekle beraber, yapılan oylama sonucunda Dâhiliye Encümeni mazbatası kabul edilmiştir363.

Dr. Mustafa Bey, Belediye Kanun layihasının sekizinci maddesinde; Ankara Belediyesine Sıhhiye Müdürünün belediyenin tayini ile Dâhiliye Vekâleti tarafından göreve atanmasına ve alınmasına karşı çıkmıştır. Belediyelerde sıhhiye hizmetlerini takdir edecek vekâletin, Dâhiliye Vekâleti olmadığını belirtmektedir. Sıhhiye Vekili’nin kendi doktorlarından kimlerin mevcut olduğunu, bunlardan hangisinin bu hizmeti yürütebileceğini, Dâhiliye Vekili’nden daha iyi bileceği üzerinde durmaktaydı. Bunu aynı hükümetin içinde bir vekilin, diğer bir vekilin hakkını gasp etmesi olarak görmekteydi. Mustafa Bey, bu konuda Sıhhiye Müdürü’nün, Sıhhiye Vekâleti tarafından atanması ve azledilmesi ile ilgili bir önerge vermiş, ancak önerge oylanarak kabul edilmemiştir364.

Dr. Mustafa Bey, 24 Teşrinievvel 1298 tarihli Binalar Kanununun on altıncı maddesinin değiştirilmesiyle ilgili Dâhiliye Encümeni mazbatasında yer alan “sınır haritası

ile ayrılması istenen arazinin eşyükseklik eğrili bir haritanın düzenlenerek belediyeye verilmesi”ni uygun bulmamıştır. Bu haritayı çizecek birini devletin dahi bulamadığının altını

361

Kemal Arı, Büyük Mübadele Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2007, s.33.

362

TBMMZC, C.3, Devre II, İçtima Senesi I, s.180,184. 363

TBMMZC, C.4, Devre II, İçtima Senesi I, s.531. 364

çizmiştir. Ülkenin zaten bir mesken buhranı içerisinde olduğunu belirten Mustafa Bey, sağlığa zararlı veya gelişigüzel mesken yapılmasına taraftar değildi. Sağlıklı ve düzgün mesken yapılması için gerekli olan harita ve diğer şeylerin halktan değil belediyeden istenmesi gerektiğini savunmuştur. Kaldırım ve lağım meselesinin de memleketin en büyük ihtiyaçlarından olduğunu, kaldırım ve lağım masrafının da ev yaptırandan değil, belediyeden sağlanması gerektiğini düşünmekteydi. Belediyenin buna mecbur olduğunun da dikkate alınmasını istemekteydi. Bu nedenlerden dolayı Mustafa Bey, kanunun İktisat Encümenine havale edilmesi için bir önerge vermiş, önerge kabul edilerek encümene gönderilmiştir365.

2.5 Müdafaa-i Milliye

Dr. Mustafa Bey, gedikli (astsubay) küçük zabit kaynakları hakkında kanun layihasının dördüncü maddesinde; Askeri liseler ve Baytariye okulundan herhangi bir sebeple atılanlardan on beş yaşından büyüklerin, bedava okudukları döneme ait masrafları ödemelerinin istenmesine karşı çıkmıştır. Dersten ve diğer sebeplerden dolayı çıkarılanlardan bu masrafın alınmasının doğru olduğunu ancak sağlık nedenlerinden ötürü çıkmış olanlardan alınmasının uygun olmadığını belirtmiştir. Mustafa Bey’in Sağlık nedenlerinden ötürü okuldan çıkarılanlardan bu paranın alınmaması için vermiş olduğu önerge mecliste oylanarak kabul edilmiştir366.

365

TBMMZC, C.4, Devre II, İçtima Senesi I, s.590,596,597. 366

III. FERİD (TÖRÜMKÜNEY) BEY

1. Türkiye Büyük Millet Meclisi’ndeki Faaliyetleri

Ferit Bey, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin II. Dönem seçimlerinde Çorum’dan yine aday olmuş ve yapılan seçimde 543 oy alarak ikinci kez milletvekili seçilmiştir367. Ferit Bey ikinci kez milletvekili seçilmesi üzerine, Çorum Müdafaa-i Hukuk Heyeti Riyasetlerine bir telgrafname göndermiştir. Ferit Bey, telgrafında üç sene vekâletini yaptığı, Çorum halkını kısmen hayati sebepler, kısmen vatani hizmetler dolayısıyla ziyaret edemediği için üzgün olduğunu, fakat vekâletlerini iyi bir şekilde yerine getirmiş olmakla teselli bulduğunu dile getirmiştir. Çorum halkının yeniden itimatlarına mazhar olması sebebiyle duyduğu mutluluğu vurgulayarak, bundan sonra da vatanın ve Çorum’un menfaatine çalışmaya devam edeceğini belirtmiştir. Ferit Bey, telgrafının sonunda Çorum halkına şükran ve minnetlerinin ulaştırılmasını istemekteydi368.

Ferit Bey, meclisin II. dönem faaliyetleri içinde, Kavanin-i Maliye ve Muvazene-i Maliye komisyonlarında çalışmıştır. Kavanin-i Maliye Komisyonu Başkanlığına üç kez seçilmiş, ayrıca Maliye Vekâleti Vekilliğinde bulunmuştur. Dönem sırasında 12 Mart 1925’te İstanbul’da vefat etmiştir369.

1.2 Maliye

“11 Mart 1922 tarihli Seferberlik ve Cephe Zammı Maaş Kanunun kaldırılması ile

memur, askeriye mensupları ve zabitan maşatına zam yapılmasına dair kanun teklifi”nin

müzakereleri esnasında Ferit Bey söz alarak, konu ile ilgili görüşlerini meclise sunmuştur. Konuşmasında Ferit Bey, Milli Mücadele döneminde zabitanın feci bir mahrumiyet içerisinde vatanı müdafaa ettiklerinin ve memleketi kurtarmak için hayatlarını hiçe saydıklarının herkes tarafından bilindiğini belirtmiştir. Mecliste zabitana bu parayı vermeyi çok görecek hiç kimsenin olmadığını düşünmekteydi. Burada önemli olan hususun yapılacak zammın bütçe üzerinde yapacağı tesir olduğunu ifade etmiştir. Ferit Bey, seferberliğin kaldırılması dolayısıyla, devletin üzerinde bulunan en büyük masraftan kurtulmuş olacağını, bununla birlikte masrafı biraz daha azaltarak bu zam için ayrı bir gelir eklemeden bütçenin

367

TBMM Arşivi, TBMM II. Dönem Çorum Livası Toplu Seçim Mazbatası, Numarasız. 368

Çorum, 18 Temmuz 1923, S.116.. 369

denkleştirilebileceğini savunmuştur. Meclisten cüzi olan bu zam miktarını memleketi kurtarmak için kanını heder etmiş olanlardan esirgememelerini istemekteydi370.

1925 senesi Muvazene-i Umumiye kanun teklifinin yirminci faslına Divanı Muhasebat inşaatı ve tesisatı masrafı için bütçeden 47 500 lira ayrılması maddesi konmuştur. Mebuslardan birinin Divanı Muhasebat binası yapmakta bir fayda görmediğini dile getirmesi üzerine Ferit Bey, Divanı Muhasebatın yıllık altı bin lira kira verdiğini, konulan bu paranın sekiz senelik kira bedeline denk geldiğini belirtmiştir. Taşhan binasına bu kadar kira parası verileceğine, 47 500 lira sarf edilerek, resmi daire olarak bir bina yapılmasını tercih ettiklerini açıklamıştır. Bu binanın yerinin meclisin müştemilatlarından olduğunu, zamanında kolordu binası yapılmak üzere temellerinin atılmış bulunduğunu ifade etmiştir. Hem kira bedelinden tasarruf etmek hem de bir bina kazanmak için teklifin kabul edilmesini istemekteydi. Fasıl mecliste oylanarak kabul edilmiştir371.

Muvazene-i Maliye Encümeni, bütçenin mali sene başından önce çıkarılabilmesi için haftanın beş gününün bütçe müzakerelerine ayrılmasını talep edince Ferit Bey, encümenin bu ricasının kabul edilmesini istemiştir. Bu seneyi geçici bütçesiz geçirebilirlerse, bunun meclis için bir şeref tarihi olacağını ifade etmiş, şayet haftanın beş günü bütçe müzakerelerine ayrılırsa bu senenin geçici bütçesiz geçirileceğini dile getirmiştir372.

370

TBMMZC, C.2, Devre II, İçtima Senesi I, s.834,843. 371

TBMMZC, C.13/1, Devre II, İçtima senesi II, s,207,208. 372