Lojistik merkez yer seçiminde dikkate alınacak etmenler; yerin şekli ve boyutu, topografyası ve toprağın özellikleri, gelecekte genişleme özelliğine sahip olması, taşımacılık erişimi, kamu politikası, yerleşim altyapısı, bitişik alan kullanımları, gelişim etki ödenekleri, önemli ve büyük üretim merkezlerine (sanayi bölgeleri, iş merkezleri vs.) yakınlık ve diğer sektörlerle ilişkiler/bağlantılar olarak verilebilir. Lojistik merkezin konumu ile ulaşım arasındaki ilişki farklı açılardan incelenebilir. Mikro ekonomik seviyede incelendiğinde, işletmelerin uğraş alanlarına göre ulaşım olanakları ve tedarik fonksiyonları ele alınarak lojistik merkez yer seçimi belirlenir. Makroekonomik seviyede incelendiğinde ekonomik faaliyetlerin belirli coğrafi alanlarda, şehirlerde,
55
bölgelerde ya da ülkelerdeki seviye durumu ve yapısı ile ilgilidir. Bunlarla ilgilenen ulaştırma sisteminin kalitesi ve uygunluğu önem arz etmektedir.
Lojistik köyün kuruluş yeri faktörlerini belirleyen en önemli faktörler arasında ulaştırma araçları, giderleri ve olanaklarıdır. Lojistik merkezlerin ulaşım olanakları uygun olduğu için deniz ve nehir kıyılarına, ve karayollarının yakınlarına ve demiryolu kavşaklarında kurulmuş çok sayıda işletmeler mevcuttur. Ulaşımda kullanılan ulaştırma sistemleri karayolu, demiryolu, suyolları ve havayoludur. Bu ulaştırma sistemleri lojistik merkezlerin kuruluş yeri seçimini etkilemektedir.
Karayolu taşımacılığında kalitesi mükemmel ve yeterli düzeyde yol ağlarının mevcut olması karayolu taşımacılığında etkinliği artırır. Yol durumunun iyi olması, ulaştırılacak olan hammaddeler ve mamüller için gerekli olan motorlu araçların kolaylıkla temin edilebilmesi, karayolu ulaştırması yasalarına uygun olması, güvenli olması, sürekliliğinin olması ve fiyat açısından uygun bir karayolu ulaştırma servisinin olması lojistik köyün yer seçim kriterlerinin belirlenmesinde karayolunun etkilediği etmenlerdir. Karayolu ve Demiryolu ile ulaşımda, bulunduğu yerin fiziki coğrafyasıyla sıkı bir ilişki içerisindedir. Bulunduğu mekan çevresi ile düşük seviyede alan tüketimi yaptığı için arasındaki ilişki yadsınamaz. Demiryolu bağlantısı olan merkezler; kentsel mekân alanlarını çok etkili kullanır.
Lojistik merkezlerin seçiminde suyolu taşımacılığı ulaşım ağı kullanılmak amacıyla yapılacaksa bunun için büyük miktarlarda yatırım harcamalarının göze alınması gerekmektedir. Ayrıca lojistik merkezlerde kuruluş yeri seçimi yapılan yerin liman, yükleme ve boşaltma yapılacak alanlar, depo ve antrepo alanlarının yapılabilmesine elverişli olmaları gerekir. Bunun yanı sıra suyolu taşımacılığı ile yapılacak ulaştırmada taşınacak olan malzemelerin istenilen yerlere varması için farklı ulaştırma modlarının varlığına da ihtiyaç vardır. Lojistik merkezinin kurulduğu limanların demiryolu, karayolu ve havayoluna hızlı ve kolay bağlantıları olması çok önemlidir.
Kuruluş yeri seçimi olarak havaalanlarının yanı tercih edildiğinde dikkate alınması gereken faktör; diğer ulaştırma modlarıyla bağlantısının kolay ve hızlı olmasıdır. Havalimanlarının kullanımı için uçak pisti, terminal binası, tamir yapılabilmesi için hangar ve araçlar için park alanları gereksinimi duyulduğu için
56
oldukça geniş araziler gerekmektedir. Bu alanların kurulabilmesi için en az 500 hektarlık alanlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu büyüklükteki arazileri şehir içinde bulmak mümkün olmadığından havalimanları şehrin dışına kurulmaktadır. Ulaştırma altyapı fonksiyonları her şehirde, olayların akışı için hayati önem arz eder. Bu nedenle seçilmiş olan bölgeler maksimum fayda ve minimum maliyet ilkeleri dikkate alarak oluşturulmalıdır. Araziler iyi irdelenerek incelenmeli, çevrede ne için kullanıldıkları ya da kullanılacağı düşünülerek fayda sağlamak amacıyla oluşturulmalıdır. Şehirsel aktivitelerin yapılabilmesi için kuruluş yer seçim kriterleri arazilerin kullanım özellikleriyle bağlantılıdır.
Şekil 2.1. Lojistik Merkez Konumu
Kaynak: Tanyaş ve Arıkan, 2013: 32
Şekil 2.1’ de görüldüğü gibi şehrin içerisinde kullanılacak araziler yer seçimi olarak değerlendirildiğinde, doğa koşullarının sunduğu imkanlar ve çevresel faktörlerin etkisi ile elde edilecek fırsatlar kullanılarak kurulur. Kuruluş yeri seçimin kullanılacak olan arazi dikkate alınarak yer seçimi belirlenirken dikkat edilmesi gereken etmenler; üretilen malların hammaddesine olan uzaklığı, ulaştırma tesisleri, satış maliyeti, ulaşım olanakları, depolama tesisleri, satış hacmi ve müşterilere yakınlığıdır. Şehir içinde lojistik merkez kurulması için uygun araziler dikkate alındığında bu alanların sahip olması gereken özellik ulaşılabilirlik tamamlayıcılık ve bağdaşmazlıktır.
57
Tablo 2.1. Lojistik Merkez Yer Seçimi Kriterleri
Arazi Maliyetler
Büyüklüğü Arazi
Genişleme olanakları Tesis İnşaatı
Alt yapısı Kullanıcılara Maliyeti
Fiziksel şartları (topoğrafya,deprem riski vd) Kamulaştırma
Yakınlık (mesafe) Sosyo-Ekonomik faktörler
Üretim Merkezlerine Çevresel Etkiler
Tüketim Merkezlerine Kentsel Trafiğe Etkisi
Havaalanına , Limana Ekonomik Yaşama Etkisi
Demiryoluna , Otoyollara Afet Lojistiğine Etkisi
Uluslararası,UlaştırmaKoridorlarına Arazi Tahsis Kolaylığı
Kaynak: Bamyacı, 2008: 47
Lojistik merkezin konumu lojistik ve taşımacılık işleriyle uğraşan firmalar için çok etkili bir faktördür. Lojistik faaliyetlerin koordine edilmesi ve tüm taşıma bağlantıları arasında akışın sağlanması lojistik merkezin görevidir. Bu nedenle Avrupa’da kurulmuş olan lojistik merkezler genellikle üretim ve tüketim merkezine yakın, taşıma ve dağıtım faaliyetinin merkezindedir. Ayrıca tüm ulaşım modlarından yararlanabilecekleri;( kara, hava, demir ve denizyolları gibi )altyapılara sahip olduğu görülmektedir. Tüm bu etmenler dikkate alındığında lojistik merkezlerin kuruluş yerleri planlanırken dikkate alınacak hususlar Tablo 2.1’ de gösterilmektedir (Tanyaş ve Arıkan 2013: 32).
2.7. LOJİSTİK KÖY/MERKEZLERİN YATIRIM VE İŞLETME