Literatür Taraması ve Değerlendirme Kriterlerinin Belirlenmesi

Bölüm 3.1’de yer verilen, literatürde en çok atıf alan kullanılabilirlikle ilgili yayınlarda vurgulanan kullanılabilirlik değerlendirme ölçütleri, verimlilik, etkililik, kullanıcı memnuniyeti, öğrenilebilirlik, hatırlanabilirlik ve hata yönetimi olmak üzere 6 grup altında derlenmiştir. Bu 6 grup altındaki kriterler ile Sezgisel Değerlendirmede kullanılmak üzere 18 maddeden oluşan bir kontrol listesi oluşturulmuştur.

Şekil 11. Kullanılabilirlik Bileşenleri

Tablo 7. Sezgisel Değerlendirme Kriterleri Listesi 1.    Sistem durumunun görünürlüğü

Sistemin mevcut durumu hakkında kullanıcının bilgilendirilmesi gerekir. Sistem, kullanıcıları o anki durumla ilgili olarak neler olduğu konusunda, sürekli bir şekilde ve uygun dönütler eşliğinde bilgilendirmelidir (Nielsen, 1994; Norman, 1988).

2.    Kullanıcı kontrolü ve özgürlük

Kullanıcıların web sitesinde kaybolma hissi yaşamaması için kullanıcı eğer sitede yanlış bir yol izlerse, daha önce bulunduğu noktaya kolayca dönebilmesi gerekir. Örneğin web sayfalarına «ana sayfa» tuşu koymak kullanıcıya web sitesinin kontrolünün kendine ait olduğu hissini verir (Shneiderman, 1987).

3.    Tutarlılık

Kullanıcılar farklı kelimelerin, durumların ve eylemlerin aynı anlama gelip gelmediğini düşünmemelidirler. Farklı amaçla sayfada bulunan öğelerin farklı olduğu ilk bakışta anlaşılmalı, uygulama kendi içinde tutarlı olmalıdır (Nielsen, 1994).Tutarsızlıkla ilgili en yaygın sorunlardan birisi, bağlantılarda, sayfa başlıklarında ve başlıklarda çelişkili kelimelerin kullanımıdır.

Kullanıcıların bir hata mesajı ile karşılaşması yerine, dikkatli bir tasarım ile hatanın oluşması önlenmelidir.

5.    Esneklik ve kullanım verimliliği

Kullanıcılar tarafından görülemeyen hızlandırıcılar kullanılmalıdır. Genellikle sistemin deneyimli ve deneyimsiz kullanıcıları farklı kullanım davranışı gösterirler. Her iki gruba da hitap etmek önemlidir. Görsel unsurlar ve verilerin yüklenmesi kolayca ve hissedilmeyecek hızda gerçekleştirilmelidir.

6.     Estetik ve sade tasarım

Sayfalar sitenin amacı ile alakasız ya da pek ihtiyaç duyulmayacak bilgiler içermemelidir. Eğer bir nesne ara yüzden kaldırıldığında kullanım açısından bir sorun çıkarmıyorsa, gereksiz demektir. “Gereksizse kullanma” prensibi izlenmelidir. Bir sayfada kullanılan gereksiz bilgi, ilgiyi dağıtır ve kullanıcıyı yavaşlatır. Az ihtiyaç duyulan bilgilerin sayfaya konulması yerine, bu bilgiyi içeren sayfaya bağlantı kurulabilir. Sayfada bir mesajı iletmek için en uygun ve kaliteli medya ve resimler kullanılmalıdır.

7.    Hata mesajları

Kullanıcılara hatayla karşılaşmaları durumunda hatayı teşhis etmeleri, onarmaları ve kurtulmaları olanağı tanınmalıdır. Hata geri dönütleri sade dilde olmalı, sorunu açıklamalı ve yapıcı bir çözüm önerisi sunmalıdır. Her bir hata mesajı bir çözüm sunabilmeli ya da bir çözümle bağlantı kurabilmelidir. Eğer bir arama sonucunda hiçbir şey bulunamazsa, sadece aramayı genişletmesini kullanıcıya söylemek yetmez, aramayı genişletecek bağlantı ve öneri de sağlanmalıdır (Nielsen, 1994).

8.    Yardım ve dokümantasyon

Dokümantasyon olmadan sistemi kullanabilmek daha tercih edilir olmasına rağmen, kullanıcıya yardım dokümantasyonu ve kullanım kılavuzu sunmak gereklidir.

9.    Kısa yollar ve ipuçları içerme

Sık kullanılan sayfalara erişimi kolaylaştırmak için kısa yollar sağlanmalıdır. Kullanıcıya sistemin genel yapısı gösterilmelidir, böylece kullanıcı yolunu kendisi çizebilecektir (Shneiderman, 1987).

“İlgili Konular” bağlantıları ile ilişkili sayfalara yönlendirme, dolaşıma dair ipuçları, aramalar sırasında içeriğe duyarlı otomatik tamamlama özellikleri kullanılabilirliğe katkı sağlamaktadır (RDIM,1996).

10. İşlemleri geri almaya izin verme

Kullanıcı yaptığı işlemleri veri kaybı olmadan geri alabilmelidir. Örneğin silme işlemini iptal edebilmelidir.

11. Genel kullanıma aykırı tasarım

Bilgisayar kullanıcılarının yıllar içinde süregelen alışkanlıklarına, genel geçer kullanım biçimlerine aykırı tasarımlar kullanılabilirliği azaltır. Örneğin kullanıcıyı tıkladığında başka bir sayfaya yönlendiren bağlantılar genelde altı çizili yazılardır, düz metin aynı algıyı yaratmayacaktır.

12. Ekrandaki öğelerin okunaklılığı

En çok kullanılan ekran çözünürlüklerinde rahatça okunabilecek büyüklük ve yazı fontları seçilmesi kullanılabilirliği arttıracaktır (RDIM,1996).

Nesneler, aktiviteler ve seçenekler açısından formlar arasında uyum olması kullanıcının daha hızlı öğrenmesini sağlar. Ekrandaki öğelerin davranışları ve

tasarımları benzer ekranlarda da kullanılarak kullanıcının hafızasındaki eski bilgisi ile uyum sağlanmalıdır (Wickens, 2004).

14. Farklı durumlar için ayırt edici sinyaller vererek karışıklığın giderilmesi

Ara yüz elemanlarının farklı durumlarını kullanıcının anlaması için görünüşlerinin de farklı olması gerekir. Örneğin aktif ve pasif butonların ayırt edilebilmesi için aktif butonlar canlı renkte, pasif butonlar genelde daha gölgeli veya sönük renkte gösterilir. Böylece kullanıcı tıklanabilir öğelerin hangileri olduğunu kolayca anlayabilir.

15. Kullanılan resim ve ikonların temsil ettikleri nesneye benzemesi

Kullanıcının etkinliklerini yönlendirecek olan ara yüz elemanları için kullanılan resim ve ikonlar temsil ettikleri kavramı çağrıştırmalıdır. Böylece kullanıcıya yanlış sinyal verilmesi engellenir (Wickens, 2004).

16. Bilgiye ulaşma maliyetinin minimize edilmesi. (Ör: Tıklama sayısı)

Bir bilgiye ulaşmak için veya bir işlemi tamamlamak için geçen zaman, tıklama sayısı, birim zamanda tamamlanan işler gibi ölçütler sistemin verimliliğini

göstermektedir (Shneiderman, 1987). Kullanıcının en kısa yoldan hedefine ulaşması sağlanmalıdır.

17. Tıklanması beklenen ekran öğelerinin yeterince geniş ve bir arada olması

Fitts Kanunu’na göre bir hedefe ulaşmak için gereken süre, aradaki mesafenin ve hedefin büyüklüğünün fonksiyonudur. Eğer bir hedef geniş ve büyükse ve aradaki mesafe kısa ise hedefe daha kısa sürede erişilebilir saptaması yapılabilir. (Fitts, 1954) Buna göre ekrandaki aynı işleve yönelik öğelerin olabildiğince birbirine yakın ve tıklanabilecek büyüklükte olmasına dikkat edilmelidir.

18. Kullanıcıya gereğinden fazla seçenek ve bilgi sunulmaması

Kullanıcıya sunulan seçenek sayısı arttıkça seçim yapma süresinin de arttığı bilinmektedir. Bu nedenle her işlem grubu için işlem süreci belli ve sıralı olmalı, kullanıcıya gereğinden fazla seçenek sunulmamalıdır (Hick, 1952).

4.2.1.2. H.Ü. EBYS İncelemesi ve Değerlendirmeye Tabi Tutulacak Ekranların /