Lisans sözleĢmesi, daha önce de belirtildiği gibi, iki taraflı ve kural olarak ivazlı bir sözleĢmedir. Dolayısıyla, lisans alanın da, tıpkı lisans veren gibi, bazı yükümlülükleri bulunmaktadır. Lisans alanın yükümlülükleri, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda düzenlenmiĢ değildir. SözleĢmenin tarafları, lisans alanın yükümlülüklerini, tıpkı lisans verenin yükümlülüklerinde olduğu gibi, hukukun emredici kurallarına aykırı olmamak Ģartıyla, istedikleri gibi belirleyebilir.
Bu sebeple aĢağıda, lisans verenin, lisans sözleĢmesinin kendine özgü niteliğinden kaynaklanan, belli baĢlı borçlarına yer verilmektedir.
4.2.1. Lisans Bedelini Ödeme Borcu
Lisans sözleĢmesinde lisans bedelinin ödenmesi, kural olarak, sözleĢmenin objektif aslî bir unsuru değildir. Zira tarafların ivazsız bir lisans sözleĢmesi kurmaları mümkündür. Ancak, sözleĢmenin tarafları, lisans bedelini lisans sözleĢmesinin sübjektif aslî bir unsuru haline getirebilir. Bununla beraber ticari yaĢamda lisans sözleĢmeleri, genellikle ivazlı olarak yapılmakta ve bunun sonucu olarak da lisans alan, lisans verene bir “lisans bedeli” ödemektedir.
Lisans bedeli, genellikle belli miktarda paranın ödenmesi Ģeklinde kararlaĢtırılmaktadır. Buna karĢın, lisans bedelinin mutlaka para olarak kararlaĢtırılması gerekmez323
. Taraflar sözleĢme serbestîsi ilkesinden yararlanarak, lisans bedelini istedikleri Ģekilde belirleyebilirler. Taraflar sâbit bir bedel üzerinde anlaĢabilecekleri gibi, bedelin lisans sözleĢmesinde belirtilen eser örneklerinin sayısına, satıĢ miktarlarına (yayın lisanslarında), temsil sayısı ve süresine veya yüzde olarak lisans alanın hasılatına göre (temsil ve film gösterimi lisanslarında) hesaplanacağını da kararlaĢtırabilirler. Yine bunun dıĢında taraflar karma bir hesaplama yöntemi de belirleyebilirler.
82 Taraflar lisans sözleĢmesinde bedel ödeneceğini kararlaĢtırmakla birlikte, bu bedelin miktarını tespit etmemiĢlerse, ödenmesi gereken bedelin miktarının ne Ģekilde tespit edileceği belirsizdir; zira, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda bu yönde bir hüküm bulunmamaktadır. Oysa, eser sahibinin korunması açısından bedelin tespiti önem taĢımaktadır. Bu konu Alman Fikri Haklar Yasası’nda ayrıntılı biçimde düzenlenmiĢtir324
.
Ödenecek bedelin belirlenmesinde, taraflar arasında uyuĢmazlık çıkması halinde yayım sözleĢmesine iliĢkin BK m. 380/II hükmünün kıyasen uygulanabileceği doktrinde savunulmaktadır325
. Bu durumda, BK m. 380/II uyarınca bedelin miktarı, eser sahibi veya halefince lisans alana karĢı açılacak dâvada, bilirkiĢinin görüĢü alındıktan sonra, mahkeme tarafından takdir edilecektir.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda lisans bedelinin ödenme zamanı ve yeri konularında herhangi bir düzenlemeye yer verilmediğinden, bu hususlar taraflarca belirlenebilir. SözleĢme kurulurken lisans bedelinin ödenme zamanı ve yeri belirlenmemiĢse bu unsurların sözleĢme yapıldıktan sonra da tespit edilmesi mümkündür. Ancak, lisans bedelinin ödenme zamanını ve yerini içeren ek sözleĢmenin de, hem Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 50. maddesi ve bunun yanı sıra, Borçlar Kanunu’nun 11/II. maddesi gereği yazılı olarak yapılmalıdır326
.
Lisans sözleĢmesinin tarafları, lisans bedelinin ödeme yeri hususunda her hangi bir anlaĢmaya varmamıĢlarsa, bu takdirde Borçlar Kanunu’nun 73. maddesinde yer alan yedek hükümler devreye girecektir.
324 AYDINCIK, ġ., age., s.170. (Naklen)
325 AYDINCIK, ġ., age., s.170.
83
4.2.2. Lisans Konusundan Faydalanma Yükümlülüğü
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda lisans alanın lisans konusundan faydalanma yükümlülüğüne iliĢkin olarak da açık bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak, lisans sözleĢmesinin tarafları, sözleĢmede açıkça lisans konusundan faydalanma yükümlülüğü öngörebilecekleri gibi, böyle bir yükümlülüğü ortadan da kaldırabilir327.
Doktrinde bazı yazarlar, özellikle münhasır lisans sözleĢmesinde, lisans alanın kullanma zorunluluğunun olduğu kabul etmektedir328. Bu görüĢü savunan
yazarlar, lisans alana yüklenen; lisans konusundan faydalanma borcunun, sözleĢmenin genel niteliğinden kaynaklanan bir borç olduğu noktası üzerinde durmaktadırlar. Keza Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 58. maddesinde düzenlenen cayma hakkı ile ilgili düzenlemenin de lisans alanın lisans konusu hakkı kullanma borcu bakımından kıyasen uygulanabileceği dile getirilmektedir; zira, cayma hakkı, mâli bir hakkı kullanma hakkını iktisap eden kimsenin, hak ve yetkilerinden gereği gibi faydalanmaması halinde, eser sahibine sözleĢmeden cayma imkânını tanımaktadır. Kanun’un cayma hakkına iliĢkin düzenlemesiyle; lisans alanın lisans konusu hakkı kullanma yükümlülüğüne de iĢaret edildiği, bu görüĢü savunan yazarlar tarafından dile getirilmektedir329
.
Buna karĢılık, doktrinde ileri sürülen diğer bir görüĢe göre ise, taraflar aksini kararlaĢtırmadıkları takdirde, lisans alanın kural olarak hakkı kullanma yükümlülüğünün bulunmadığına iĢaret edilmektedir330
. Bu görüĢü savunan yazarlar, lisans sözleĢmesinde lisans alanın kullanma yükümlülüğünün sözleĢmenin esaslı unsurlarından olmadığını, bu nedenle de lisans alan açısından doğrudan doğruya bir borç teĢkil etmeyeceğini savunmaktadırlar. Bu görüĢ esas
327 ARBEK, Ö., age., s.185.
328 ARBEK, Ö., age., s.185.; ÖZDEMĠR, O., age., s.118.; GÖKYAYLA, E., age., s.266.
329 ARBEK, Ö., age., s.185.
84 alındığında, lisans alan, lisans konusu hakkı kullanmadığı takdirde, borca aykırı davranmıĢ olmayacak ve buna iliĢkin müeyyideler de uygulanamayacaktır.
4.2.3. Lisans Konusunu BaĢkasına Devretmeme Yükümlülüğü
Lisans sözleĢmesiyle lisans alana devredilen lisans konusu, bizzat lisans alan tarafından kullanılmalıdır ve lisans verenin yazılı izni olmaksızın baĢkalarına devredilmemelidir. Bu husus, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 49. maddesinde açıkça öngörülmüĢ olması sebebiyle lisans alanın kanuni yükümlülüğü olarak karĢımıza çıkmaktadır331. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 49. maddesine göre;
eser sahibi veya mirasçılarından, mâli bir hak veya böyle bir hakkı kullanma ruhsatını iktisap etmiĢ bir kimse, ancak bunların yazılı muvaffakiyetiyle bu hakkı veya kullanma ruhsatını diğer bir kimseye devredilebilir. Yazılı izin, sözleĢme ile verilebileceği gibi, sonradan da verilebilir332
.
Lisans alanın gerçek kiĢi olması halinde durum açıktır; zira, bu durumda lisans sözleĢmesinden doğan hakkı bizzat bu kiĢi kullanacaktır. Lisans alanın tüzel kiĢi olması halinde ise, lisans hakkını tüzel kiĢilik bünyesinde istihdam edilen gerçek kiĢiler kullanacaktır333. Burada tüzel kiĢinin, bünyesinde çalıĢtırdığı gerçek
kiĢiler eliyle lisans sözleĢmesi ile devraldığı yetkileri kullanması, hakkın tüzel kiĢi tarafından kullanıldığını göstermektedir. Tüzel kiĢi, çalıĢanlarının lisans sözleĢmesine aykırı davranarak eser sahibine verdikleri zararlardan dolayı, eser sahibine karĢı yardımcıların fiilinden borçlunun sorumluluğunu düzenleyen Borçlar Kanunu 100. maddesi uyarınca sorumlu olacaktır334
Kanun koyucunun böyle bir düzenlemeye yer vermesinin, lisans sözleĢmesinde lisans veren bakımından, lisans alanın kiĢilik özelliklerinin önem
331
EREL, N., age., s.269.; GÖKYAYLA, E., age., s.268.; AYDINCIK, ġ., age., s.175.;
ARBEK, Ö., age., s.187.
332 AYDINCIK, ġ., age., s.175.
333 AYDINCIK, ġ., age., s.176.
85 taĢıdığı varsayımına dayandığı savunulmaktadır335
. ġüphesiz, lisans alanın kiĢisel özellikleri, lisans konusundan faydalanma ve dolayısıyla da lisans verenin bundan zarar görmemesi bakımından önem arz eder.
Diğer taraftan lisans alan; lisans konusunu, lisans verenin yazılı muvaffakiyetini almadan, alt lisans sözleĢmesiyle hakkını baĢkasına devredecek olursa, bu takdirde lisans sözleĢmesine aykırı davranmıĢ olur ve Borçlar Kanunu’nun 96 ve devamı maddelerine göre sorumlu tutulabilir336
.
Lisans sözleĢmesi ile elde edilen hakkın bizzat lisans alan tarafından kullanılması kuralının istisnası Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 59/I. ve 59/II. maddelerinde düzenlenmiĢtir. Buna göre mali bir hakkın lisansını alan kimsenin ölümü veya iflas etmesi hallerinde, -hakkın kullanılmasının bizzat lisans alanın Ģahsına bağlı olduğu haller hariç- lisans sözleĢmesi sona ermez. Lisans sözleĢmesinden doğan hakkı, lisans alanın mirasçıları veya iflas sonunda hakkı iktisap eden üçüncü kiĢi kullanabilir.
335
AYDINCIK, ġ., age., s.175.; ARBEK, Ö., age., s.187.
86
BEġĠNCĠ BÖLÜM
5. LĠSANS SÖZLEġMESĠNĠN SONA ERMESĠ
Lisans sözleĢmeleri de diğer sözleĢmeleri sona erdiren genel sebeplerle sona erebileceği gibi, sözleĢmenin sona ermesi, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda öngörülen özel sebeplerle de meydana gelebilir. Bu sebepler aĢağıda ayrıntılı olarak incelenmektedir.