Lider DavranıĢ Biçimleri

Farklı farklı olayların farklı farklı liderlik davranıĢlarının gerekliliğinin bir niteliği olarak, liderin etkinliğinin belirleyen unsurlar; ulaĢılması beklenen hedefin niteliği, liderlik davranıĢlarının meydana getirdiği örgütün özellikleri, izleyicilerin yetenekleri ile bekleyiĢleri, liderin ve izleyicilerin geçmiĢteki tecrübeleri vb.‟dir. Bu durum aĢağıdaki Ģekilde ifade edilmiĢtir (Ertürk M. , 2000, s. 156; Koçel, 2015, s.

687).

ġekil5: Liderlik DavranıĢını Etkileyen Faktörler

Kaynak: (Ertürk M. , 2000, s. 156; Koçel, 2015, s. 687).

2.4.2.1. Otokratik Liderlik

Otokratik lider genellikle çalıĢanları yönetimin dıĢında tutmaktadırlar. BaĢka bir ifadeyle, planların, politikaların, amaçların belirlemesinde izleyicilerin hiç söz hakları olmayacaktır. Gücü kendilerinde toplamaktadırlar. Otokratik liderler onlara söylediklerini yapan çalıĢanlar için bütün iĢ alanını değiĢtirir, tüm sorumluluğu ve yetkiyi üzerlerine alırlar. (Eren, 2015, s. 437).

liderin

43 Bu liderlerin çoğunlukla kullandıkları güç kaynakları ceza, ödül, zorlayıcı güç ve yasalardır. Otokratik liderler sürekli iĢe yönelik davranıĢlarda bulunmaktadırlar.

Otokratik liderler için hep önemli olan konu kurumun verimliliğidir. Mesela; bir lider çalıĢanlara verimlilikleri artıĢ gösterene kadar izinlerin verilemeyeceğini söyleyerek baĢarılı sonuçlar alabileceğini düĢünebilir. Fakat kesin olarak, düĢmanca olan tepkiler, verimlilikte düĢüĢlere neden olabilir (AteĢ, 2005, s. 54). Otokratik liderler Mc Gregor‟un kuramındaki düĢüncelere sahip kiĢiler Ģeklinde tanımlanabilir. Onlara göre çalıĢanlar zorlanmayınca çalıĢmayan emirlere karĢı gelen, iĢletmeyi düĢünmeyen, zarara sokan, yalnızca çıkarlarını düĢünen, sorumluluktan kaçan kiĢiler olarak ifade edilebilir (Taksim, 2014, s. 57).

Otokratik liderler, kendilerine göre kuvvet uygulayabilmektedirler. Açıklama yaparak ya da çoğu kez açıklama yapmadan emirler vermekte; çalıĢanların çalıĢmalarını kendi belirledikleri standartlara göre değerlendirmektedirler. Ödüller ve ceza doğrudan kendisi tarafından kontrol edilir durumdadır (Doğan, 2007, s. 67).

Liderler bazen beğenilme ve otorite arasındaki uygulamalarda karar vermekte güçlük çekebilirler. Böyle durumlarda yetkilerini bir kenara koyarak “iyi çocuk”

davranıĢı sergilerler. Bu türde uygulamaları yaptıklarında çok daha demokratik görünmektedirler, Ģayet yöneticiler, çalıĢanlarının onun bu durumunun otorite eksikliğinden kaynaklandığını düĢünürlerse, çok fazla zorluk çıkabilir (Arkonaç, 1993, s. 52).

2.4.2.2. Demokratik Liderlik

Demokratik liderler, haklarını çalıĢanlarına devreder ve devrettiği kiĢileri karar sürecine katar, açık ve net iletiĢime önem verir. (Genç, 2012, s. 27).

Demokratik liderler, çalıĢanların amaçlarını ve hedeflerini net bir Ģekilde bilmekte; astlarda amaçların anlaĢılması için yardımcı olmaktadırlar. Çaba ve gayretleri için çalıĢanlara örnek olmaktadırlar. ÇalıĢanlarını birlikte çalıĢmaları konusunda teĢvik etmektedirler (Doğan, 2007, s. 68).

44 Demokratik liderlerin gösterdiği temel davranıĢlar Ģunlardır (Erdoğan, 1991, s. 350):

- Grup üyelerinin, görevi birlikte baĢarmayı hedeflerler ve demokratik liderler bu davranıĢları desteklemektedirler,

- Grup üyelerinin ortak iĢlere göre yapılanmalarına olanak sağlar, - Astlarıyla farklılıkları ve zorlukları ortadan kaldırır,

- Astlarıyla haberleĢme ağı kurarak onları bilgilendirir ve katılımlarını sağlar,

- Grup üyelerinin yeteneklerini geliĢtirmek için ortak çalıĢmalar yapılmasını sağlar,

- Bireyleri tek tek ödüllendirmek yerine, grupları ödüllendirmeyi tercih eder,

- Grup baĢarılarını üyeleri ile birlikte paylaĢır.

Bu liderlik herkese yayılmayla, maksimum iĢ görenin katılmasını teĢvik eder.

Bu davranıĢ iĢ tatmini, karar verme sürecini, motivasyonu, verimliliği, morali ve kaliteyi geliĢtirir. Bu liderlik gereksinim duyulan her düzeyde, her zaman eğitim ve öğretim alarak geliĢtirilebilir. Liderler, iĢlerini, kendilerini, iĢletmelerini, liderlik prensiplerini, çalıĢan insanları bilmek zorundadırlar. Bu bilgiler sonraları iĢ görenlere yarar sağlayacaktır. Bu liderlik tipinde liderler ve çalıĢanları arasında farklı bir iletiĢime ihtiyaç duyulmaktadır. Demokratik liderler, bütçesini, programını, teslim edebilme koĢullarını, kazancı vb durumları kendisine ulaĢtığı anda, ulaĢan ihtiyaçları örgüte bildirir (Hamarat, 2010, s. 55).

2.4.2.3.Tam Serbesti Tanıyan Liderlik

Bu liderler, sorumluluk ve güçten kaçarlar. Onlar kendi hedeflerini gerçekleĢtirmek adına çalıĢan grubuna bağlı durumdadırlar. ÇalıĢanlar kendilerini motive etmekte ve eğitmektedirler. Bu liderlik tipinde liderin rolü çok az durumdadır (Doğan, 2007, s. 69).

Bu liderler, yönetim yetkisine çok az ihtiyacı olan, iĢ görenleri kendi kendilerine bırakan ve her iĢ görenin kendisine sunulan kaynaklar dahilinde plan, program yapmalarına, hedef koymalarına olanak sağlayan davranıĢ sergilerler. BaĢka

45 bir ifadeyle, bu liderler, kendilerine yetki kullanma haklarını, iĢ görenlere bırakmakta ve kendilerine verilen yetkilere sahip çıkmamaktadırlar (Eren, 2000, s. 432).

Bu liderlik tipinde liderler, izleyenlerini demokratik liderlik tipinin de ötesinde serbestlik veren liderlerdir. Bu yöntemdeki liderler Lippit ve Bradfort tarafından, çalıĢanlarını etkilememeye özen gösteren, yönetim ve denetleme iĢlevlerini aksatan kiĢiler olarak nitelendirilmektedirler. Bu liderler sürekli evrakla uğraĢırlar ve çalıĢanlarından uzakta bulunurlar, çalıĢanlara kapasitelerinin üzerinde sorumluluk verirler. Bununla birlikte, çalıĢanlara ulaĢmaları için açıkça anlaĢılabilecek hedefler vermezler ve yine tam serbesti tanıyan yöneticiler ne kendileri karar verirler, ne de çalıĢanlara karar vermeleri için yardımcı olurlar (AteĢ, 2005, s. 59).

Tam serbesti tanıyan liderlik davranıĢının genel özellikleri Ģöyle sıralanabilir (Baykal, 1981, s. 495):

- Alınan kararlarda liderlerin hemen hemen hiçbir katkısı yoktur. Yani, kurum ya da kiĢileri karar almada tam bir serbestiye sahiptirler,

- Lider çalıĢanların karar alması için gerekli olan malzeme ve ilgiyi sağlar ve gerektiğinde ona baĢvurabileceklerini çalıĢanlara açıklar,

- ÇalıĢanların yapacağı iĢler ile birlikte çalıĢacağı arkadaĢların seçimi konusunda hiçbir Ģekilde söz sahibi olmaz,

- Arada sırada, çalıĢanların faaliyetleri için açıklamalarda bulunur, fakat iĢlerin durumuna kendisi yön vermekten kaçınır.