Lehtar Olarak Tayin Edilebilecek Kimseler

Lehtar, gerçek veya tüzel kiĢi olabilir417. Özellikle tüzel kiĢi olarak gösterilmesine iliĢkin uygulamalara yurt dıĢında sıkça rastlanmaktadır418

. Tüzel kiĢilerinde lehtar olarak atanabileceğine dair 6102 sayılı TTK ile açık hüküm getirilmek suretiyle ülkemizde de key-man sigortasının önü açılmıĢ oldu419. Lehtar üçüncü bir kiĢi olmakla birlikte yaĢama hali hayat sigortalarında lehtar sigortalı veya sigorta ettirenin bizzat kendisi olabilir420. Fakat Ünan, bunu eleĢtirerek sigorta ettirenin zaten kural olarak hak sahibi olduğu alacak üzerinde kendisini lehtar olarak tayin etmesini gereksiz bulmaktadır421_{. Ancak o zaman Ģunu söylemek gerekir ki,} sigorta ettiren lehtar olarak sözleĢmede herhangi bir kiĢiyi göstermeden sözleĢme yapmıĢ olabilir. Bu durumda lehtarın kim olduğunun tespiti tarafların iradelerini dikkate almak suretiyle belirlenmelidir422. Zira lehtar, sigorta ettirenin kendisi olabileceği gibi sigortalı da olabilecektir.

415

Tunçomağ 579.

416 _{Ünan 38.}

417 _{Tüzel kiĢinin lehtar olma vasfı ile ilgili bazı tartıĢmalı durumlar için bkz. Ünan 29; TTK}

m.14903/1‟de gerçek veya tüzel kiĢi lehine sigorta sözleĢmesi yapılabilir denmektedir.

418

Özellikle key-man (anahtar adam) sigortası buna örnektir. Kabukçuoğlu Özer 96.

419 _{Kendigelen 1406.}

420 _{UlaĢ, (Can Sigortası) 45; HSGġ m. A.1.} 421 _{Ünan 179.}

422

84

Tüzel kiĢilerin lehtar olarak atanabileceğine iliĢkin TTK m. 1493/1‟de düzenleme yapılmıĢtır423

. Gelecekte doğması beklenen, umut edilen bir varlığın da lehtar olarak atanması mümkündür424

.

Özellikle bazı kimseler lehtar olarak tayinine çok sık rastlanmaktadır. Bu kimseleri ayrı baĢlıklar halinde incelemek daha yerinde olacaktır.

2.6.1. EĢin Lehtar Olarak Tayini:

Bir kimse eĢini lehtar olarak atayarak sigorta sözleĢmesi yapabilir. Ancak, sorun eĢin lehtar olarak tayin edilmesinden sonra taraflar boĢanmıĢ ve hatta lehtar yeniden evlenmiĢ ise ne olacağı önem arz eder. Sigorta hukuku bağlamında değerlendirildiğinde boĢanma herhangi bir etki doğurmaz425

. Zira her iki faaliyette birbirinden bağımsızdır. EĢin lehtar olarak atanmasında diğer tarafın ölümü ya da hayatta kalma ihtimali dahilinde yapılan sigortalarda diğer eĢe kazandırma amacı güder.

EĢin dönülemez lehtar tayini ile atanmıĢ olması ile birlikte daha sonra boĢanma iĢlemi gerçekleĢirse ne olacağı önemlidir. SözleĢme yapıldıktan sonra iliĢkinin umulandan farklı bir hale dönüĢmesi sebebiyle iĢlem temelinin çökmesi hali söz konusu olmuĢ olacaktır426

. ĠĢlem temelinin çökmesi bir baĢka anlatımla, aĢırı ifa güçlüğüne iliĢkin hükümden yararlanabilmek için; sözleĢmenin yapıldığı sırada taraflarca öngörülemeyen bir durum olmalı, borçludan kaynaklanmamalı, ifanın talep edilmesi borçluyu dürüstlük kuralına aykırı olmalı ve son olarak, borçlu borcunu ifa etmemiĢ olmalı ya da ifanın güç duruma gelme ihtimalini saklı tutarak ifa etmiĢ olmalıdır427_{. BoĢanma iĢlemi, bu 4 unsuru içinde bulundurmaktadır. Bu nedenle} iĢlem temelinin çöktüğü söylenebilecektir. Aslında, sigorta sözleĢmesinden doğan

423

Ünan 29,30; Can, (Özel Sigorta Hukuku) 215. Aksi görüĢ için bkz. Kender 224.

424 _{Rona Serozan, Sağlararası İşlem yoluyla Ölüme Bağlı Kazandırma, (Ġstanbul, Fakülteler Matbaası:}

1979) 118.

425 _{Ünan 40.}

426_{ĠĢlem temelinin çökmesi 6098 Sayılı TBK‟da m.138‟de “AĢırı Ġfa Güçlülüğü” olarak hüküm altına}

alınmıĢtır.; Ünan 40; Farklı bir örnek için bkz. YeĢim Gülekli, “Aşırı İfa Güçlüğü ve Alacaklının

Tasavvurunun Boşa Çıkması Halinde İşlem Temelinin Çökmesi Öğretisi”, Ġstanbul Üniversitesi

Mukayeseli Hukuk AraĢtırmaları Dergisi, (Ġstanbul:1990), no:18, 59-60. (Kısaltma:AĢırı Ġfa Güçlüğü)

427

85

borcun halen ifası mümkün iken, artık ifası anlamsız bir hale gelmiĢ olacaktır428 . Ünan, bu durumda sebepsiz zenginleĢme hükümlerine gidilebileceğini belirtmiĢtir429

. TTK m.1493/4‟e bakıldığı zaman lehtarın poliçeye yazdırmak suretiyle dönülemez olarak atanmıĢ olması durumunda taraflar arasında o kimsenin baĢka bir deyiĢle, eĢin lehtar olarak atanmasına iliĢkin sebebin ortadan kalkması hali var ise, lehtarın değiĢtirilebileceği düzenlenmiĢtir. Bu durumda, sigorta ettiren eĢini boĢadıktan sonra lehtar atamasına sebep olan aile hukuku iliĢkisi ortadan kaldığı için dönülemez lehtar tayinine iliĢkin iĢlemi geri alabilecek yerine baĢkasını lehtar olarak atayabilecektir430.

2.6.1. Çocukların Lehtar Olarak Tayin Edilmesi:

Hayat sigortaları bağlamında “çocuklarım” ifadesi “eĢim” ifadesi kadar belirsizlik yaratmaz. Bu nedenle sigorta ettiren çocuklarını lehtar olarak gösterebilir. Bu durumda sigorta ettirenin meĢru çocukları, tanıma ve babalık davası yoluyla kendisine ait olduğu sabit bulunan çocukları, evlatlığı miras hakları oranında sigorta bedeline sahip olurlar431. Hayat sigortası açısından isim belirtilmeksizin çocuklarım ifadesinin kullanılmıĢ olması söz konusu durumdan aksi bir bilgiye ulaĢılmadığı takdirde rizikonun gerçekleĢmesi anıyla birlikte çocuk/çocuklar sigorta bedelini almaya hak kazanır432

.

Lehtar tayin edilirken beyanında belirtilen “çocuklarım” ifadesi çocukların mirası reddetmesi veya mirastan feragat etmiĢ olması sigorta bedelini talep etme hakkını ortadan kaldırmaz433

.

Medeni Kanun madde 582‟ye göre “Cenin sağ doğmak koĢulu ile mirasçı olur. Ölü doğan çocuk mirasçı olmaz” . Bu hükümden çıkarılan sonuca göre, cenin

428 _{Gülekli, (AĢırı Ġfa Güçlüğü) 60.} 429 _{Ünan 40.}

430 _{“ Sigorta ettiren bu hakkını kullanmadığı sürece boĢandığı eĢ rizikonun gerçekleĢmesiyle sigorta}

bedeli üzerinde hala hak sahibi olmaya devam edeceğinden sonuç gene değiĢmeyecektir.” ġenocak, (Üçüncü ġahıs) 81; Sigorta ettirenin boĢandıktan sonra tekrar evlenmiĢ ve ikinci eĢinden de boĢanmamıĢsa sigorta bedelini talebe kimin haklı olduğu konusunda ayrıntılı bilgi için bkz. ġenocak, (Üçüncü ġahıs) 82 vd.

431

Bozer 362.

432 _{Medeni Kanun açısından cenin de tam ve sağ doğumla birlikte sigorta bedeli üzerinde hak sahibi}

olacaktır.

433 _{ġenocak, Üçüncü ġahıs, 97. “Çocuklarım” ifadesiyle ilgili soybağı ve medeni hukuka tartıĢmalar}

86

ana rahmine düĢtüğü andan itibaren tam ve sağ doğumla birlikte hak sahibi olabilecektir. Bunun sigorta hukuku açısından doğuracağı hukuki sonuç ise, baĢka bir kimsenin lehtar atanması suretiyle yapılan sigortalarda üçüncü Ģahıs yararına sözleĢme niteliği taĢıdığından yola çıkılarak ceninin de tam ve sağ doğumla sözleĢmenin lehtarı olarak atanabileceğini söyleyebiliriz434

. Bu nedenle cenin lehine hayat sigortasının akdedilebilmesi mümkün olacaktır435_{. Böylece sigortacı, cenine} karĢı tehlikenin gerçekleĢmiĢ olması durumunda sigorta tazminatını sağ doğumun gerçekleĢmesi halinde ödeme yükümlülüğü altına girmektedir436

.

2.6.3. “Mirasçı” veya Benzeri bir Ġfade Ġle Lehtar Tayin Edilmesi:

TTK m.1494‟de lehtar atanmasına iliĢkin bir yorum kuralı düzenlemiĢtir. Lehtar olarak mirasçıların tayin edilmiĢ olması durumunda, sigorta bedelini talep etme hakkı olan kiĢiler sigorta ettirenin hayatını kaybettiği anda mirasçısı olacak kimselerdir437.

Ölüm rizikosuna karĢı sigorta sözleĢmesi yapıldıysa, birden fazla kimsenin payları belirtilmeksizin lehtar olarak atanmıĢ olması durumunda her lehtarın eĢit oranda hak sahibi olacaktır. Miras bırakan tarafından dönülemez Ģekilde lehtar tayin edilmesine iliĢkin iĢlem yapılmıĢ olup, daha sonra mirasçılıktan çıkarma, rücu hali veya lehtar atanmasına neden olan sebep ortadan kalktıysa lehtarın değiĢtirilebileceği düzenlenmiĢtir438

.

Mirastan feragat durumu var ise, kiĢi mirasın açılmasından önce ölmüĢ gibi kabul edilir. Ayrıca, kiĢinin mirastan feragat etmiĢ olması durumunda mirasçılık sıfatını kazanamayacağı için sigorta ettiren tarafından lehtar olarak atanmasına iliĢkin durumda mirasçılarım diye belirtilen ifade kendisini kapsamayacaktır. Mirastan feragatin konusunu terekedeki haklar oluĢturduğu için terekeye dahil olmayan sigorta bedelini talep hakkı bu feragat kapsamında değerlendirilemeyecektir439

. TTK

434 _{Kemal Oğuzman,Özer Seliçi, Saibe Oktay-Özdemir,KiĢiler Hukuku, Filizkitabevi, (Ġstanbul:2011),}

19.

435 _{Leyla Müjde Kurt, “Ceninin Malvarlığı Hakları”, Ġnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.2,}

S.1, Y.2011, 190; Tunçomağ 578.

436 _{Kurt 191.} 437

Ünan 44.

438 _{ġenocak‟a göre, bu durumda ikame lehtar atamasına gerek olmasızın sigorta ettiren lehtar tayinine}

yönelik olan beyan geri alınarak sigorta bedelinin talep edilmesini engellemenin mümkün olabileceğini söylemiĢtir. ġenocak, (Üçüncü ġahıs) 112.

439

87

m.1494/1‟in son cümlesinde mirasın reddi ve mirastan vazgeçmenin lehtarın hakkı üzerinde etkili olmayacağına yönelik olarak yapılan düzenleme bu noktada isabetli bir düzenleme olmuĢtur.

Lehtar atanması iĢlemi yapılırken “mirasçı” Ģeklinde bir ifadenin belirtilmiĢ olması durumunda sigorta bedeli üzerinde müĢterek alacaklı sıfatını kazanacakları anlamına gelmeyecek olup, her mirasçı diğerinden bağımsız olarak payını talep etme yetkisine haiz olacaktır440

.