Ülkeler mali disiplinlerini sağlamak amacıyla mali kurallara ihtiyaç duymaktadır. Sınırsız borçlanma, kamu gelir-gider dengesizliği, siyasi aktörlerin özel çıkar hesapları, seçim ekonomisi uygulamaları mali ve ekonomik uyumsuzluklara neden olmaktadır. Mali kuralların oluşturulmasının temel amacı, siyasi iktidarların orta ve uzun dönem mali sürdürülebilirliği sağlamak istemeleridir. Mali kuralların oluşturulmasına neden olan etkenleri şu şekilde sıralayabiliriz (Günaydın ve Eser, 2010: 66):
Bazı gelişmiş ülkelerde refah devleti anlayışla birlikte harcamaların artması ile gelişmekte olan ülkelerde borçlanma maliyetlerinin büyük bütçe açıkları yaratması.
Politikacıların oy maksimizasyonu sağlamak amacıyla maliye politikası araçlarını keyfi olarak kullanması ve maliye politikasının bu amaca en uygun araç konumunda olması.
Anayasal iktisat yaklaşımının önem kazanmaya başlaması.
Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler sayesinde, uygulanacak olan maliye politikaları hakkında seçmenlerin daha hızlı bilgi sahibi olmasına imkân sağlanmış olmasıdır.
Mali kurallar, uygulamada geniş bir yelpazede kabul edilmiştir. Örneğin (Kennedy ve Robbins, 2001: 3);
Savaş sonrası Japonya'da olduğu gibi makroekonomik istikrarı sağlamak, Bazı Kanada eyaletlerinde olduğu gibi, hükümetin maliye politikasının güvenirliliğini artırmak ve açıkları azaltmaya yardımcı olmak,
54
Yeni Zelanda'da olduğu gibi, özellikle nüfusun yaşlanması karşısında maliye politikasının uzun vadeli sürdürülebilirliğini sağlamak,
Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği'nde olduğu gibi federasyon veya uluslararası düzenleme içinde negatif dışsallıkları minimize etmek.
Mali kuralların oluşturulma nedenlerinden en önemlisi, politik süreçte yer alan aktörlerin bireysel çıkarlarına yönelik eğilimlerine sınırlama getirmektir. Özellikle, politikacıların yeniden seçilme amacıyla oylarını azamileştirme ve bürokratların bürokrasinin sağladığı avantajlardan yararlanmak istemeleri sonucunda uygulanan iradi ekonomi politikaları mali ve ekonomik dengeleri bozabilir (Aktan, 2010: 87). Bunun dışında mali kurallar genel olarak makroekonomik istikrarı sağlamak, mali sürdürülebilirliği tesis etmek, hükümet politikalarının güvenilirliğini sağlamak, diğer finansal politikalara yardımcı olmak, negatif dışsallıkları önlemek gibi amaçlarla oluşturulmuştur.
3.4.1. Makroekonomik İstikrarı Sağlamak
Mali kural oluşturulmasının en önemli amaçlarından birisi makroekonomik istikrarı sağlamaktır. Bazı Batı Avrupa ülkeleri ve Japonya örneklerine bakıldığında, denk bütçe kuralının savaş sonrası dönemde makroekonomik istikrarın sağlanması amacını taşıdığı görülmektedir. Bu amaca ulaşıldıktan sonra, kurallar rahatlatılmış veya tamamen kaldırılmıştır. Siyasi iktidarların başta merkez bankalarından olmak üzere tüm yurtiçi kaynaklardan borçlanmalarına getirilen sınırlama ve yasaklamalar ile para basımı durdurularak enflasyonist baskıların temel kaynağı ortadan kaldırılabilir ve böylece istikrarın sağlanmasını kolaylaştırılabilir (Hürcan, 1999: 34).
3.4.2. Mali Sürdürülebilirlik
Mali kurallar, uzun dönemli mali sürdürülebilirliğin sağlanmasında ve devam ettirilmesinde teşvik edici bir rol üstlenmektedir. Yeni Zelanda'da yürürlüğe konulan ve İsviçre ve Japonya'da önerilen mali kuralların temel amacı, örneğin nüfusun yaşlanmasına bağlı olarak gelecekte oluşacak kamu borçlarındaki potansiyel artışı önlemektir. Aynı biçimde, kamu borcunun GSYİH'ye oranını içeren mali kuralların bir amacı da, nesiller arası borç yükünün ve mali faydaların adil dağılımını sağlamaktır. Mali kurallar, finansal piyasalarda makul bir reel faiz oranının oluşmasına yardım etmeli ve özel yatırımlar üzerindeki dışlayıcı etkiyi ortadan kaldırabilmeli ve ücretliler ile faiz geliri elde edenler arasında oluşacak gelir dağılımı adaletsizliğinin azaltılmasına yardımcı olmalıdır (Günay, 2007: 90).
55
3.4.3. Diğer Finansal Politikalara Yardımcı Olma
Mali kurallar, özellikle istikrarın sağlanması için parasal araçların kullanımı konusunda diğer finansal politikalara yardımcı olmaktadır. Bir mali kural, bütçe açıklarının azaltılmasında otomatik stabilizatörlerin kullanımına izin verirken ayrıca para politikası üzerindeki yükü de azaltma uğraşındadır. Örneğin, Avrupa Birliği ülkelerinde Maastricht Antlaşması ile uygulamaya koyulan kurallar hem mali hem de parasal disiplinin sağlanmasını hedeflemekteydi. Bu mali kuralların uygulamada birbirini desteklemesi, parasal disiplini hedefleyen mali kuralların mali disipline, mali disiplini hedefleyen mali kuralların parasal disipline katkı sağlaması ile ulaşılmak istenen hedefe daha hızlı ve daha kolay varılmasına imkân vermektedir (Ercan Dede, 2010: 17).
3.4.4. Hükümet Politikalarının Güvenilirliğini Artırmak
Mali kuralların amaçlarından bir diğeri, hükümet politikalarının güvenilirliğini sağlamaktır. Küreselleşen ekonomik sistemde hükümetlerin güvenilirliliği büyük bir önem arz etmektedir. Özellikle yabancı sermaye yatırımlarının ülkeye çekilmesinde hükümetin uyguladığı politikaların güvenilirliliği kilit rol oynamaktadır.
Siyasi iktidarlar, gelecekte izleyecekleri politikalar hakkında kendilerini bağlayıcı taahhütte bulunmadıkça veya belirledikleri politikalardan kolayca vazgeçme imkânları oldukça güvenilirlilik sorunuyla karşı karşıya kalırlar. Hükümetler bu güvenilirlilik sorununu mali kurallar oluşturarak çözmeyi deneyebilirler. Daha yüksek bir sosyal refaha ulaşmada kurala dayalı politikalar, bağlayıcı olmayan politikalardan daha olanaklıdır. Bununla beraber, hükümetlerin güvenilirlilik sorununu sadece mali kural uygulanacağını ilan etmekle sağlanamamaktadır. Rasyonel bireyler, hükümetin mali kurala riayet etmeyeceği veya herhangi bir yaptırımla karşılaşmayacağını düşündüklerinde mali kural inandırıcılığını yitirir. Mali kuralın, güvenilir olması ve uzun süre uygulanacağına inanılması gerekir. Mali kural, ancak uzun süre uygulandığı takdirde inandırıcılığını kazanır ve hükümet iyi bir şöhrete ulaşabilir (Turan, 2011: 62). Finansal piyasalarda uzun süreli olarak güven oluşturulabilmesi için, hükümetlerin bütçe açıkları, borçlanma veya borç stoku verilerinde kalıcı kısıtlamalara gitmesi gerekmektedir. Mali kurallar, özellikle seçim öncesi dönemlerde mali disiplinin sağlanmasına zıtlık teşkil eden harcamalar sonucu oluşan ve kısa vadeli politik kaygılardan kaynaklanan kamu açıklarının kapatılmasına veya azaltılmasına yardımcı olur (Hürcan, 1999: 35).
56 3.4.5. Negatif Dışsallıkları Önlemek
Mali kurallar federasyon, konfederasyon ve parasal birlik kapsamında negatif dışsallıkları önlemek için kullanılmaktadır. Federal ve konfederal devletlerde, alt yönetim birimleri bütçe açığı vererek diğer yönetim birimlerinin borçlanabileceği fonların azalmasına ve borçlanma faiz oranlarının yükselmesine yol açmaktadır. Parasal birlikte, ortak para biriminin geçerli olmasından dolayı döviz kuru riskini bertaraf ederken birlik içindeki ülkelerde faiz oranı riskini birbiriyle bağlantılı kılmaktadır. Birlik ülkelerinin uzun dönemde aşırı borçlanmaya gitmesi enflasyonist baskılara sebep olmaktadır. Bu durum, diğer ülkeler tarafından olumsuz bir şekilde algılanmakta ve risk primini artırmaktadır. Aynı zamanda, borç stoku ve bütçe açığı yönünden iyi durumda olan ve genişletici politikalar uygulamamış ülkelerin para politikaları ve finansal istikrarı üzerinde negatif etkiler meydana getirmektedir (Karakurt ve Akdemir, 2010: 325).