Kuraklıkla ilgili kavramsal ve teorik sonuçlar

Normal dağılımı esas alan Z-Skoru ve gamma dağılımını esas alan SYĐ yöntemi bir standartlaştırma işlemidir. Ancak küçük zaman adımlarında yağış verilerinin normal dağılıma uymamasından dolayı Z-Skoru yönteminin uygun olmadığı tespit edilmiştir. Dünyada ve özellikle ülkemizde yapılan birçok çalışmada, hesaplamaların SYĐ’nin orijinal yöntemine göre değil de Z-Skoru yöntemine göre yapıldığı ancak yöntemin isminin SYĐ olarak konulduğu tespit edilmiştir.

NYY ve YK’nın farklı zaman adımları kullanıldığında elde edilen sonuçların diğer zaman adımları ile tutarlı olmadığı belirlenmiştir. Dolayısı ile bu indekslerin kullanım sebebi önceden iyi belirlenmemişse karşılaştırma çalışmalarında çok yardımcı olmayacağı düşünülmektedir.

Z-Skoru, hesap edilmesi kolay bir indekstir ve hesaplaması nispeten zor olan SYĐ ve ÇZĐ ile çok hassas olmasa bile uyumlu sonuçlar vermektedir. Ancak Z- Skorunun zaman adımları arasındaki tutarlılığı SYĐ ve ÇZĐ’den daha düşüktür. Z-Skoru, ÇZĐ ve SYĐ gibi indekslerin 6, 9 ve 12 ay zaman adımlı 3 farklı türüyle de uyumlu sonuçlar vermektedir.

EKĐ orijinal versiyonunda günlük yağış verisi ile hesap yapıyor olsa da aylık yağış verisiyle hesap eden versiyonunda da oldukça başarılı bulunmuştur. Özellikle kurak ve yarı kurak bölgelerdeki kuraklıkların izlenmesinde kullanılması tercih edilebilir.

EKĐ, kümülatif yağış miktarı ile değil zamana bağlı azalma fonksiyonuna göre işlem yapmaktadır. Dolayısı ile şimdiki kuraklık durumunu geçen ayki yağış, bir önceki ayın yağışından daha ağırlıklı olarak etkilemektedir. Bu etki bir yıl geriye doğru azalarak gitmektedir. Bu yaklaşımı ile EKĐ diğer indekslerden farklıdır.

EKĐ zaman adımından bağımsız ve hesaplama sistematiğinin ağırlıklı bir yöntem olduğu için karşılaştırmalarda diğer indekslerin farklı zaman adımlarıyla yüksek korelasyon göstermiştir.

EKĐ genel olarak diğer indekslerin küçük zaman adımlarına kıyasla daha hassas sonuçlar vermektedir. Ancak EKĐ’nin, yıllık ağırlıklı hesap sisteminden dolayı özellikle 24, 30, 36 ve 48 ay zaman adımlı diğer indekslere olan duyarlılığının daha az olduğu tespit edilmiştir. Çünkü 1 yıldan önceki yağışları hesaba katmamaktadır. Ayrıca EKĐ’nin çok aylı kümülatif yağış değişimlerine nazaran aylık yağıştaki değişimlere daha duyarlı olduğu tespit edilmiştir.

Kuraklık indeksleri ile yapılan çalışmalarda, kuraklık indeksinin sayısal değerlerini (-1.06, -1.51, -0.95, -1.25, -2.03 gibi) içeren iki zaman serisinin birbirleriyle karşılaştırılması ile bu sayısal değerlerin karşılığı olan kuraklık sınıfları (-1, -2, 0, -1, -3 gibi) zaman serilerinin birbiriyle karşılaştırılması arasında farklar görülmüştür. Bu sonuç; indeks değeri karşılaştırmasının sayısal, indeks değerine karşılık gelen kuraklık sınıflarının karşılaştırmasının ise kategorik anlam taşımasından dolayıdır.

Yarı kurak ve kurak bölgelerde birkaç aylık hatta mevsimlik yağış eksiklikleri normal olduğundan 1, 2, 3 ay zaman adımlı kuraklık indekslerinin bu bölgelerdeki kuraklıkların tespitinde çok uygun olmadığı görülmüştür. Yarı kurak ve kurak bölgeler için kısa veya uzun süreli kuraklık analizleri yapılırken sadece küçük zaman adımlarının uygulanması yerine 5-15 ay arası tüm zaman adımlarının kullanımının önemli olduğu tespit edilmiştir. Ancak bu denli kapsamlı kullanım hesap güçlüğü oluşturacağından en azından 6, 9 ve 12 ay zaman adımlı kuraklık indekslerinin kuraklığın tespitinde faydalı olduğu görülmüştür. Özellikle kuraklık indeksi karşılaştırma çalışmalarında kuraklık indekslerinin sadece 1 aylık zaman adımı ile kullanımının kuraklık indeksinin gerçek performansını göstermekte yetersiz olabileceği belirlenmiştir.

Belirli bir bölge veya iklim şartlarında hassasiyetle kuraklık tespiti yapılabilmesi ve bölgenin yağışlı-yağışsız dönemleri ile mevsimselliğini daha iyi hesaba katabilmek için karşılaştırmalı çalışma sonrası seçilecek zaman adımlarının kullanımının önemi tespit edilmiştir. Örneğin bu çalışma, yıl içindeki yağışların zamansal olarak daha farklı dağıldığı bir bölgede yapılsaydı burada tespit edilenden daha farklı zaman adımlarının öne çıkması beklenebilirdi.

Kuraklık indekslerinin zamana karşı değişimini gösteren şekillerde; indeks değeri ile birlikte yağış, kümülatif yağış ve bunların zaman serisindeki ortalama değerlerinin gösterilmesi ve kuraklık sınıfının şekil arka planında kolay izlenebilirliği, yapılan kuraklık analizinin duyarlılığı ve kuraklık indeksinin yağış eksikliğine verdiği tepkinin doğru tespiti açısından önemli olduğu tecrübe edilmiştir. Çalışmada kullanılan

şekil oluşturma sistematiğinin yapılan kuraklık analizini kolaylaştırması yönüyle de literatüre yenilik kattığı düşünülmektedir.

Đki farklı kuraklık olayı karşılaştırılırken kuraklıkla ilgili bütün nicelikler göz önüne alınmalıdır. Orta şiddetli kuraklık sınıfındaki bir olay; genliği, süresi, keskinliği ve ardışık kuraklık olup olmamasına bağlı olarak şiddetli bir kuraklıktan daha büyük etkilere sahip olabilir. Bu durum, çalışmada yapılan kuraklık kronolojisinin istasyon bazlı ortaya konulması ve tespit edilen kuraklık niceliklerinin analizi ile kolaylıkla belirlenebilmektedir.

Kuraklıkların tespiti ve izlemesinde hangi kuraklık indeksinin kullanıldığı kadar hangi zaman adımının kullanıldığının da önemli olduğu tespit edilmiştir. Konya Kapalı Havzası gibi kurak/yarı kurak bölgelerde su kaynaklarının yönetiminde veya hidrolojik kuraklık analizinde kuraklık indekslerinden sağlıklı bilgi alabilmek için küçük zaman adımlarından kesinlikle kaçınılmalıdır. Bu tür analizlerde kısa süreli kuraklık araştırmalarında dahi en az 6 aylık zaman adımı veya zaman adımından bağımsız EKĐ tercih edilmelidir.