Kullanılan İşleme Teknikleri

Barışta,1988,127–133).

2.4.1. Dokuma İplikleri Üzerinde Yürütülen İğneler

Bu gurupta dokumanın en ve boy iplikleri ya serbest stilde ya da sayılarak yapılan iğnelerle örtülür. Birinci türde sanatçının amacı, dokuma üzerinde kabartma etkisi sağlamak; ikinci türde ise bezemeli, düzenli olarak dokunmuş bir kumaş görünümü elde etmektir.

A) Serbest Stil İğneleri: Bu gurupta bulunan iğneler, gözeme, sarma, iğne boyası (Çin iğnesi), balıksırtı, zincir iğnesi burada kullanılan iğnelerdir.

B) İplik Sayılarak Yapılan İğneler: Bu işleme türünde nakışlar en ve boy iplikleri sayılarak uygulanılır. Türk işlemesinde, bu gurupta kümelenen iğneler şöyle sıralanabilir. Hesap iğnesi, kum iğnesi, yüzeysel pesent, civankaşı, susma.

2.4.2.Dokuma İplikleri Kapatılarak Yapılan İğneler

Dokuma iplikleri kapatılarak yapılan iğnelerde sanatçının amacı yüzeyde kabartma etkisi yaratmaktır. Bu gurupta kümelenen iğneler dokumanın küçük ya da büyük yüzeylerinde bulunan ipliklerin nakışlarla ya da başka türde dokumalarla, boncukla, pulla, kapatılması ile elde edilir. Burada yer alan nakışlar, kullanılan araç ve

gereçler göz önünde alınarak iki başlık altında toplanılabilinir; Atma iğneleri ve kapama iğneleri (Barışta, 1997, 7).

A) Atma İğneleri: Bu iğneler serbest stilde uygulanılan nakışlar olmasına rağmen; iplikler kumaşa bağlanırken yapılan işlemlerin düzgünlüğü sayılarak yapılan iğne izlenimi vermektedir. Kordon tutturma işi bu türün başlıca iğnelerinden biridir.

B) Kapama İğneleri: Bu gurup içinde bulunan nakışlarda işlenilecek kumaşın

üzerine başka bir nesne ya tutturulur ya da teğellenerek üstüne kordon geçirilir. Aplike, boncuk işi, pul işi, başlıca iğnelerdir (Barışta, 1997,12).

2.4.3.Dokuma İplikleri Kesilerek Yapılan İğneler

İplik kesilerek yapılan iğneler, dokumanın atmasını önlemek ya da kesilecek, kesilmiş kumaş uçlarını bezemek amacıyla ya kumaşın kenarında ya da oluşturulan deliklerin çevresinde kullanılırlar. Burada sanatçının amacı kumaşa oyma izlenimi kazandırmaktır. Bu iğneler uygulandıkları yere bağlı olarak kenar süsleme iğneleri ve kumaş süsleme iğneleri şeklinde iki başlık altında toplanılabilir.

A) Kenar Süsleme İğneleri: Türk işlemelerinde fisto nakışı bu gurubun tipik örneğidir (Barışta, 1997,13).

Aplike: Halk arasında ‘kapama’ ‘ yama işi’ ismiyle bilinen bu iğne kumaşın

üzerine başka kumaştan hazırlanmış motifin tutturulması ile yapılır. Genellikle sınır çizgileri çok hareketli olmayan motiflerin seçildiği aplike iki şekilde uygulanılır.

A) Kapama Aplike: Bu tür bezeme kalın kumaş kullanarak yapılır.

B) Düz Aplike: Bu tür aplike sınır çizgileri hareketli motifler için kullanılır.

Balıksırtı İğnesi: Balıksırtı yapraklar dallar gibi küçük ünitelerin bezenmesi

için uygulanılan sarma iğnesinin bir türüdür. Türk işlemelerinde yaygın olarak kullanılan bu iğne bir birinin üzerine gelecek biçimde yerleştirilmiş, çapraz, karşılıklı sarma nakışlarından oluşur.

Battaniye İğnesi: Dokumanın kenarlarını temizlemek ya da temizleyerek bir

başka dokumaya tutturmak için uygulanan bir iğnedir.

Boncuk İşi: Bazı kaynaklarda ‘pulat’ ismiyle geçen bu iğne Fransız

düğümünün iğneye iplik sararken iki iplik arasına boncuk yerleştirilmesi şeklinde uygulanılır.

Buhara Atması: Bu iğne bezeyici olarak yaprak, çiçek yaprağı ve kalın

dalların işlenmesinde kullanılır.

Ciğerdeldi: Türk işlemesinde motiflerin çevresini bezemek amacıyla

kullanılan bu iğne kare bir çevreden çıkan dört yüz, dört diagonal nakış aynı merkezde birleşerek ortada bir delik oluşturmaktır.

Civankaşı: Kumaş üzerinde dokuma ya da brokar etkisi yaratmak için

uygulanılan bu iğne sarma ile yapılan üçgenlerden oluşur.

Çapraz İğne: Halk arasında kanaviçe olarak bilinen bu iğnenin uzun çapraz

iğne, goblen iğnesi ve yıldız iğne ile çift çapraz iğne çeşitlemeleri vardır.

Çin İğnesi: Halk arasında iğne boyası olarak isimlendirilen bu iğne, sarmanın

bir türü olup büyük ve düzensiz örneklerin bezenmesinde ya da çok renkli düzenlemelerde kullanılır.

Fıstık İğne: Sarma iğnesiyle tutturma nakışının bileşimi ile yapılan bir tür

doldurma iğnesidir. Üç dikey sarma nakışının ortasını kuşatan iki dolama nakışından oluşur.

Fisto Nakışı: Kumaşların kenarlarında atmayı önlemek amacıyla yapılan

bezeyici bir iğnedir.

Girit İğnesi: Romanya iğnesinin bir türü olup karşılıklı nakışların belli

aralıklarla birbiri ile kesişmesi sonucunda elde edilir.

Gözeme: Genellikle, Türk işlemesinde bu iğne; motiflerin dış veya iç

çizgilerini göstermek için uygulanılır.

Hasır İğne: Bu iğne bir biri üzerine kaydırılarak yerleştirilmiş dikdörtgen ya

da kare biçiminde sarma gruplardan oluşmaktadır.

Hesap İğnesi: Türk işlemelerinde ya yalnız başına ya pesent ya da başka iğne

bileşimleri ile uygulanan hesap iğnesinin düz ve verev iplikler üzerinde uygulanan iki türü vardır.

İğne Ardı: Yaygın olarak kullanılan bir tür serbest stil iğnesidir.

İki Yüzlü Kaz Ayağı İğnesi: Kazayağı iğnesinin iki yüzü sayılarak yapılan

bir çeşitlemesidir.

Jakobyen Atması: Yatay, dikey ya da diyagonal ipliklerin kumaş üzerine

serilmesi ile bir doldurma iğnesi olarak uygulanan bu iğne; çiçeklerin göbekleri gibi yoğun bir işlemeye gereksinim duyulmayan yerlerde kullanılır.

Kaz Ayağı İğnesi: Bitkisel bezemeleri özellikle filiz ve dalları bezemek için

kullanılan serbest stil iğne çeşitlemesidir.

Kordon Tuttura: ‘Yatırma’ olarak isimlendirilen bu atma işi kalın ipliğin ya

da kordonun kumaş üzerine serilerek başka bir iplikle tutturulması ile yapılır.

Kum İğnesi: Bazı bölgelerde ‘örme işi’ ismiyle bilinen bu iğne, dokumanın

yüzeyini yan yana sıralanmış gözemelerden oluşur. Dokumanın ya da ipliğin özeliğine bağlı işlenen bu iğne, kumaş yüzeyinin ya en ya da boy ipliği üzerinde yapılan basit nakış işlemi ile elde edilir.

Muşabbak: İşlemenin iki yüzü aynı görünümü veren sayılı bir iğnedir. Bu

iğne diyagonal iplikler üzerinde işlenir. Genellikle bir motif bezemek için ya yalız başına ya da hesap iğnesi, balıksırtı vb. iğnelerle beraber çalışılır.

Mürver: İsmini Mürver ağacı çiçeğinden alan mürver, sayılı iğneler arasında

yer alır.

Papatya İğnesi: Her halkası ayrı bir işlemle tutturulan bir zincir iğnesidir.

Serbest stilde uygulanan bu iğne yaprakların oluşumunda kullanılır.

Pesent: Türk işlemelerinde yüzyıllar boyu çok uygulana geleneksel bir

iğnedir. Pesent gözeme sırasının dönüşünde tekrar edilerek, boş bırakılan yerlerin doldurulmasıyla oluşur. Düz pesent ve verev pesent olmak üzere ikiye ayrılır.

Pul İşi: Türk işlemelerinde süsleyici gereç tutturularak yapılan bir bezeme

iğnesidir.

Romanya Atması: Romanya atması geniş boyutlu yüzeylerin kapatılmasında

bir atma işi türüdür.

Romanya İğnesi: Romanya atmasının bir türü olan Romanya iğnesinde atılan

her nakış dokumaya bağlanarak yapılmaktadır. Bu iğne ya sarma iğnesinin yapılamayacağı büyük yüzeyli motiflerde ya da Romanya atmasının yapılamayacağı küçük motifler üzerine uygulanır.

Sarhoş Bacağı İğnesi: Ya yalnız başına ya da buhara iğnesi gibi iğne

bileşimleri ile uygulanan bir serbest stil iğnesidir.

Sarma: Serbest stilde uygulanan bu iğne ya yalız başına ya da başka iğnelerle

birlikte işlenir.

Yüzeysel Pesent: Doldurma iğnesi olarak yatay ya da dikey iplikler üzerinde

uygulanılan bu nakışın yüzden görünümü pesente benzer. ‘Heybe nakışı’, ‘Türk işi’ vb. gibi isimlerle bilinmektedir.

Zincir İşi ( Tambur İşi): Eski dönelerden beri bilinen bir halkalı iğne çeşitlemesidir.

Bilgisayar destekli nakış makinelerinde yapılan işlemelerde sarma, aplike, çin iğnesi, çapraz iğne, fisto nakışı, makine dikişi, pesent, pul işi bocuk işi, kordon tutturma, balıksırtı, gözeme, iğne ardı, civankaşı, hasır iğne tekniklerinin kullanıldığı görülmüştür. Fakat bu alanda uzman kişilerle yaptığımız mülakatta battaniye iğnesi, buhara atması, ciğerdeldi, Girit iğnesi, hesep iğnesi, kazayağı, jakobyen atması, muşabbak, mürver, papatya iğnesi, Romanya atması, Romanya iğnesi, sarhoş bacağı iğnesi, slav iğnesi ve zincir işi iğne tekniklerinin de yapılabildiği öğrenilmiştir.

Araştırma kapsamındaki işletmelerde genellikle aplike, sarma, çin iğnesi, pesent, makine dikişi, pul işi tekniklerinin kullanıldığı tespit edilmiştir.