Kullanış Amaçlarına Göre Akreditifler

Akreditifleri kullanış amaçlarına göre sekiz farklı başlık altında inceleyebiliriz. Bunlar adi akreditif, devredilebilir akreditif, kırmızı şartlı akreditif, yeşil şartlı akreditif, karşılıklı akreditif, rotatif akreditif, garanti akreditif ve ardarda akreditiflerdir.

Adi Akreditif: Akreditif talimatında belirtilen limit, poliçe ile bir kere kullanıldığında

akreditifin hükmü kalmaz. Adi akreditiflerde ise akreditifin toplam limitini geçmemek şartıyla birden fazla poliçe çekilmesi yapılabilir. Rotatif olarak açıldıkları belirtilmemiş olan akreditifler adi akreditif sayılır (Şirinpınar, 2012: 40).

Devredilebilir Akreditif: Devredilebilir akreditifte, kendisine akreditif açılan ihracatçı, bu

akreditifi bir başkasına devredebilir. Akreditifin dönülebilir özelliği varsa alıcıyı korumak açısından sadece bir kez devredilebilir. Eğer açılan akreditifin metninde “partial shipment allowed” ibaresi yer alıyorsa aynı zamanda kısmi yüklemelere de olanak sağlıyor demektir. Bu tür akreditiflerde ilk lehtar akreditifi birden fazla kişiye aktarabilir. Devredilebilir akreditifin avantajları ve dezavantajları şunlardır (Sanver, 2010: 12):

 Birinci lehtar için büyük bir rahatlık sağlar. Çünkü ikinci lehtara devrettiği kısımlar için endişelenmez. Bu durumda ikinci lehtar bankadan talepte bulunabilmek için akreditife uygun evrakları hazırlamak zorundadır.

 Birinci lehtar ticari bir faaliyette bulunduğu halde, kendi kaynaklarını kullanarak teminat vermek zorunda değildir.

 İkinci lehtar akreditife uygun ibrazda bulunduğu sürece banka güvencesinde parasını alacağından emin olur.

 Birinci lehtar akreditif açtırmanın masraf ve formalitelerinden kurtulur.

 Birinci lehtar banka nezdinde kredi limiti tutmak zorunda kalmaz.

 İthalatçı tanımadığı üçüncü şahıslardan mal alacağı için diğer akreditiflere göre daha fazla risk altındadır.

 Akreditif devredilince sahtekarlık riski artar.

 Akreditif belgeleri çok fazla incelemeye tabii olur, belgelerin dolaşım esnasında kaybolma riski artar.

 Amir banka operasyonel kontrole daha fazla ihtiyaç duyar.

Kırmızı Şartlı (Peşin Ödemeli) Akreditif: Kırmızı şartlı akreditif, akreditif tutarının

tamamının ya da bir kısmının, muhabir bankaya sevkiyata ait vesaikin ibraz edilmeden ihracatçıya avans ya da peşin olarak ödenmesi şeklinde yapılan bir akreditif şeklidir. Bu tür akreditif ithalatçının ihracatçıya tanıdığı bir önfinansmandır. Peşin ödenen kısım daha sonra mahsup edilmektedir. Kırmızı şartlı olarak adlandırılmasının nedeni, akreditif metnindeki avans tutarının dikkat çekmesi için kırmızı mürekkeple yazılmış olmasıdır (Kaya & Turguttopbaş, 2012: 94).

Kırmızı şartlı akreditifler, piyasada genellikle ithalatçı adına üretim yapan ve ilişkileri zaman içinde güçlenmiş firmalarda karşımıza çıkmaktadır. Üretim için gerekli hammadde ihtiyacına finansal olarak destek olmak türünden sebeplerle ihracatçıya yüklemeden önce bir miktar avans vermeyi kabul eden ancak bunu belli bir akreditif şartına bağlamak isteyen alıcıların tercih ettikleri bir yöntemdir. Aksi takdirde yüklemeden önce avans tutarının peşin ödeme tarzında transferinin güven sorununun yanı sıra ilerde dış ticaret operasyonunda da

bilinçli ve dikkatli olunmadığında yaratacağı sorunlar düşünülerek kırmızı şartlı akreditifler tercih edilir (Dölek, 2006: 190).

Yeşil Şartlı Akreditif: Yeşil şartlı akreditif uygulaması, kırmızı şartlı akreditif uygulamasına

çok benzer bir uygulamadır. Bu uygulamada mallar önce üçüncü bir kişiye banka adına teslim edilmekte ve teslim edildiğine dair makbuz bankaya verilmek suretiyle avans alınabilmektedir. Bu şekilde ithalatçının riski bir nebze olsun azalmaktadır (Kaya, 2009: 92).

Kırmızı ve yeşil şartlı akreditiflerde temel işlev ihracatçıyı finanse etmektir. İhracatçı ülkelerdeki kredi faizleri ithalatçı ülkelerden yüksek olduğu durumlarda ihracatçılar için düşük maliyetli finansman imkanı sağlanmaktadır (Kaya ve Turguttopbaş, 2012: 95).

Karşılıklı Akreditif: Uluslararası ticarette kullanılan akreditiflerden olan karşılıklı akreditif,

birbirinden bağımsız iki ayrı akreditif işleminden oluşan, ilk akreditifin lehtarının ikinci akreditifin amiri olduğu ve ilk akreditif tutarından ikincisinin ödendiği işlem olarak tanımlanabilir. Bu sistemde aracı firma satış yapacağı firma tarafından kendi lehine açılmış bulunan akreditifi teminat göstererek kendisinin mal alacağı firma lehine bir akreditif açmaktadır. Karşılıklı akreditifte, ihracat ve ithalat akreditifi olmak üzere iki akreditif söz konusudur. Master akreditif olarak adlandırılan ilk akreditif, ithalatçı tarafından aracı konumdaki ihracatçı lehine açılan ihracat akreditifidir. Slave akreditif olarak adlandırılan ikinci akreditif ise, aracı ihracatçı tarafından malın esas tedarikçisine açılan akreditiftir (Özkan vd, 2005: 7).

Pratikte karşılıklı akreditif çoğunlukla transit ticaret işlemlerinde kullanılmaktadır. Karşılıklı akreditif tamamen bağımsız iki ayrı ticari hareket içi şayet her ikisi de akreditifli olacaksa bunları sadece finansal amaçlarla birbirine bağlamaktan başka bir anlam ifade etmez. Akreditif alacaklarının ve akreditif borçlarının birbirine bağlanması, akreditif kapsamındaki mal hareketlerinin de birbiriyle bağlantılı olmasını her zaman gerektirmez. Karşılıklı akreditifte dikkat edilmesi gereken bazı hususlar şunlardır (Dölek, 2006: 190);

 İlk açılan orijinal akreditifin koşulları ile sonradan açılacak olan karşılıklı akreditifin koşullarının uyumu önemlidir.

 İlk açılan ve teminat olarak kullanılacak akreditifin teyitli olmasında fayda vardır.

 İlk açılan akreditifin teyit bankasında işlemi yürütmek ve araya başka bir banka daha sokmamak karışıklıkları önleyecektir.

Rotatif Akreditif: Rotatif akreditifler açılan akreditifin belirli bir süre ve tutar bazında

kadar, kendiliğinden sürekli olarak yenilenmesini sağlayan akreditif türüdür (Yılmaz, 2013: 71).

Rotatif akreditif şartlara göre kısmen veya tamamen kullanıldığında değişiklik gerektirmeden önceden belirlenen tutarda yenilenen akreditiftir. Yenilemenin amacı, ihracatçının aynı şartlardan yararlanarak ilk akreditif şartlarına uygun olmak kaydıyla yeniden ihracat yapabilmesidir. Bu akreditif türü ithalatçıya periyodik olarak aynı firmadan aldığı mallar için uzun vadeli bir akreditif açarak, banka ile uzun süreli kredi tesisinde yüksek maliyetlere katlanmak yerine, küçük partiler halinde akreditif açma ve kendiliğinden yenileme fırsatı sağlar (Aydın vd, 2012: 210).

Rotatif akreditifler iki şekilde uygulanmaktadır. Miktara göre devreden rotatif akreditiflerde, akreditif tutarının, kaç kere dönebileceği ve ödemeler toplamının sınırı belirlenmektedir. Süreye göre devreden rotatif akreditiflerde ise, akreditif tutarı her sevkiyatın yapılacağı dönemde belirlenir. Rotatif akreditifler aynı zamanda kümülatif ya da kümülatif olmayan diye iki şekilde açılabilir. Kümülatif rotatif akreditifte, ilk dönemde kısmen veya tamamen kullanılmamış miktar bir sonraki dönemdeki tutara eklenerek kullanılabilir. Kümülatif olmayan akreditifte ise kullanılmayan kısımdan bir sonraki dönemde faydalanılamaz (Kaya ve Turguttopbaş, 2012: 94). Rotatif akreditifler kullanıldıkça, ayrıca bir talimata ya da bildirime gerek kalmaksızın otomatik olarak yenilenerek aynı şartlarla yeniden kullanılabilen akreditiftir (Şahin, 2002: 9).

Pratikte özellikle yabancı bir markaya üretim yapan ve belli dönemlerle sevkiyat gerçekleştiren ihracatçı firmaların bu akreditif türünü kullandıklarını görürüz. Rotatif akreditifte her işlem için ayrı ayrı akreditif açılmadığından dolayı gerek ihracatçı, gerekse ithalatçı bürokrasiden kurtulmak yönünde avantaj sağlamaktadır. Ayrıca yapılacak toplu ticaret rakamı üzerinden akreditif açarak masrafları artırmak yerine, sevkiyatların birinin tutarı üzerinden akreditif açmak, banka maliyetlerini ve akreditif komisyonlarını azaltacaktır (Dölek, 2006: 191).

Garanti (Teminat) Akreditifi: Garanti akreditifi alıcı ile satıcı arasında yapılan sözleşmeden

doğan borçların ödenmemesi halinde ödemeyi garanti altına alan, amir bankanın ithalatçının üstlendiği yükümlülüğün yerine getirilmesini ihracatçıya garanti etmesi suretiyle yapılan akreditiftir. Garanti akreditifleri şekil yönünden diğerlerine benzemekle birlikte, içeriği itibariyle akreditiften ziyade teminat niteliğindedir. Bu tür akreditiflerle ödemenin bir kısmı teminat altına alınmış olur. Ödemenin gerçekleşmemesi durumunda, bu durum bankaya ibraz edildiğinde akreditif bedeli bankadan tahsil edilebilir. Garanti akreditifi diğer akreditiflerden farklıdır. Ticari akreditifte amir banka hizmet veya satış taahhüdünün yerine getirildiğinin

belgelenmesi üzerine ihracatçıya ödeme yaparken, garanti akreditifinde banka ödemenin yerine getirilmemesi halinde lehtarın uğradığı zararı telafi etmek üzere ve yine belge ibrazı karşılığında lehtara ödeme yapmayı taahhüt eder (Şafak, 2010: 60).

Garanti akreditifler uluslararası kredi işlemlerinde kredilerin teminatı, açık hesap gibi belirli bir garantisi olmayan satışların garantisi, bazı teminat mektuplarının kontrol garantisi olarak kullanılabilmektedir. Bu akreditifin diğer akreditiflerden farkı, ithalatçı talimatıyla değil, ihracatçı talimatıyla ithalatçı lehine açılması ve akreditifle ilgili belgelerin beyan edilmemesi halinde ödeme yapılmasını garanti etmesidir (Kaya , 2009: 94).

Teminat Akreditifi Türleri: International Standby Practices (ISP) 98 kurallarına göre

teminat akreditifleri şu şekilde sınıflandırılmıştır (Özalp, 2012: 192);

 Kesin Teminat Akreditifi (Performance Standby): Bir hizmetin kararlaştırılan süre içinde yerine getirilmesi ile ilgili yükümlülüğün teminatı şeklinde düzenlenir. Amirin yükümlülüğünü yerine getirmemesi halinde, teminat akreditifini düzenleyen banka lehtara ödeme yapmakla yükümlüdür.

 Peşin Ödeme Teminat Akreditifi (Advance Payment Standby): Lehtar tarafından amire yapılan peşin ödeme konusu işin yapılmasına ilişkin taahhüdü teminat altına alır.

 Geçici Teminat Akreditifi: Amirin bir ihaleye katılması ve kazanması durumunda o işe ait sözleşmeyi imzalama taahhüdünü güvence altına alır.

 Kontrgaranti (Counter Standby): Kontrgaranti lehtarının ayrı bir standby açmasını veya diğer bir taahhüde girmesini güvence altına alır.

 Mali Teminat Akreditifi (Financial Standby): Ödünç alınmış paranın geri ödenmesi taahhüdünü güvence altına alır.

 Doğrudan Ödeme Teminat Akreditifi (Direct Pay Standby): Düzenli bir ödeme talimatı durumunu temerrüt hali olmadan güvence altına alır.

 Sigorta Teminatı Akreditifi (Insurance Standby): Amirin sigorta ya da reasürans taahhüdünü teminat altına alır.

 Ticari Teminat Akreditifi (Commercial Standby): Mal ve hizmetler için diğer yöntemlerle ödeme yapmaması halinde amirin ödeme taahhüdünü güvence altına alır.