Kriterlerin Belirlenmesi

İşletmenin yer seçimi probleminde kullanılacak kriterlerin belirlenmesinde, Bölüm 2’de verilen (bkz. Tablo 2.2) rüzgar santrali yer seçim kriterleri ile ilgili literatür taraması sonucunda yer seçiminde kullanılan en popüler kriterler belirlenmiştir. Popüler kriterler belirlendikten sonra karar vericilerle görüşmeler yapılmıştır. Bu görüşmelerde gerçek hayatta yer seçimine karar verirken kullandıkları kriterler belirlenmiştir. Bu kriterler içerisinde işletmedeki sorumlu kişi ile yapılan görüşmeler sonucunda yer seçiminde kullanılacak ana kriterler: teknik, ekonomik, çevresel ve güvenlik olarak belirlenmiştir. Yapılan literatür taramasında “Güvenlik”

ana kriterinin çalışmalarda çok az kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu çalışmada uzmanlarla yapılan görüşmeler sonucunda çalışmanın yapıldığı ülkenin içinde bulunduğu güvenlik risklerinden dolayı “Güvenlik” ana kriterine de yer verilmiştir.

Ana kriterlerin alt kriterleri de yapılan görüşmelerle belirlenmiştir. Literatürde

“Güvenlik” ana kriteri altında bir kere kullanılan “Terör” kriteri, çalışmanın yapıldığı ülkenin içinde bulunduğu terör riskinden dolayı alt kriterler arasında yer verilmesi karar verilmiştir. Çalışmada kullanılan kriterler ve kriterlere ait tanımlar Tablo 5.1’de ve kriterlere ait hiyerarşik yapı Şekil 5.1’de gösterilmektedir.

76

Tablo 5.1: Çalışma kullanılan kriterler ve tanımları Ana

Kriter

Kriter

Kodu Kriter Tanımları

Teknik T1

Eğim; türbinlerin düzgün çalışmasında önemli bir faktördür. Eğim, rüzgar hızında farklılığa, inşaat işlerinde ve montaj sırasında zorluğa neden olmaktadır. Bu yüzden eğimin çok olmadığı alanlar tercih edilmektedir. Eğimin fazla olduğu alanlarda rüzgar hızı değişkenlik gösterdiği için projeden elde edilmesi beklenen gücü elde edebilmek için rüzgar türbininin konumlandırılması çalışmaları sırasında sorunlar ortaya çıkmaktadır. Her türbinden aynı rüzgar hızını elde edebilmek için eğimi düzleme işlemleri yapılması gerekebilmektedir. Bu da inşaat işlerinin ve maliyetin artmasına neden olmaktadır (Rezaian ve Jozi 2016). Aynı zamanda rüzgar türbinleri ağır ve uzun bir yapıya sahip oldukları için kurulacakları alana getirilirken eğimin çok olduğu alanlarda türbinleri taşıyan araçlar sahaya çıkarken zorlanmaktadır. Bu nedenle eğim, rüzgar santrali kurulumunda dikkat edilmesi gereken bir etkendir.

T7

Lisans Gücü; sahaya kurulması planlanan, o bölgenin karşılayabileceği maksimum rüzgar gücünü temsil etmektedir. Rüzgar santrali kurulacak olan alanın kapasitesini göstermektedir.

Ekonomik

E1

Ana ulaşıma yakınlık; büyük türbinlerin taşınması zor olduğu için önemli bir faktördür. Büyük türbinler büyük araçlar taşınmakta, bu da rüzgar santralleri ana ulaşıma yakın olmadığında araçların hareketlerini kısıtlamaktadır. Ana ulaşıma uzak bir rüzgar santraline ulaşım, maliyetleri arttırabilmektedir. Bazı durumlarda rüzgar türbinleri taşımak için demiryolu tercih edilmektedir (Gorsevski 2013, Sánchez-Lozano 2016). Rüzgar türbinlerinin taşınmasını imkansız hale getirmemek ve maliyetleri düşürmek için potansiyel rüzgar santrali alanından ana yollara veya demiryolu yollarına olan mesafenin en az olduğu yer seçilmelidir.

E2

İletim hatlarına yakınlık; tüketiciye verilen elektriğin maliyetini en aza indirmek için önemli bir faktördür. İletim hatlarının bulunmadığı bir alana rüzgar santrali inşa etmek yeni bir iletim hattının kurulmasını gerektirmektedir. Bu durum maliyetleri artırmaktadır (Gorsevski 2013, Ayodelea ve diğ. 2018). Bu nedenle rüzgar santralinin kurulacağı alan seçilirken iletim hatlarına yakınlık göz ardı edilmemelidir.

E3

İnşaatın (Projenin) toplam giderleri; mekanik ekipman alımı, teknolojik tesisler, yol yapımı, ana ağ bağlantıları, mühendislik hizmetleri, sondaj ve diğer tesadüfi inşaat işlerine harcanan paradır. Yatırımcılar, karar alırken maliyetleri ve faydaları göz önünde bulundurmalıdır. Projenin toplam maliyeti, enerji sistemlerini değerlendirmek için en çok kullanılan önemli bir kriterdir (Kaya ve Kahraman 2010).

E18

Enerji üretimi; rüzgar santrali yer seçimindeki en önemli etkendir. Belirli bir alandaki ortalama rüzgar hızı, bir rüzgar türbininin ekonomik performansının ve enerji üretiminin belirlenmesine yardımcı olur. Eğer yapılan çalışmalar sonucunda birden fazla uygun bölge bulunursa o bölgelerden en fazla enerji üretimine sahip olan bölge, rüzgar santrali kurulumuna daha uygundur (Höfer 2016).

E19

Geri ödeme periyodu; yatırım maliyetinin enerji üretiminden elde edilen yıllık kâra oranı olarak hesaplanmaktadır. Yatırım için yapılan harcamanın (toplam sermaye) ne kadar sürede geri alınabildiğini gösteren sayısal bir değerdir. Başka bir ifade ile yatırımın sağlayacağı net nakit girişlerinin yatırım tutarını karşılayabilmesi için geçmesi gereken süredir (Ziemba ve diğ. 2017).

Güvenlik G1

Terör; rüzgar türbinlerine zarar verilme durumuna karşılık dikkate alınması gereken bir güvenlik kriteridir. Bu kriter geçmişte yaşanan kötü olaylar nedeniyle Türkiye için önemlidir.

77

Tablo 5.1 (devam): Çalışma kullanılan kriterler ve tanımları Ana

Kriter

Kriter

Kodu Kriter Tanımları

Çevresel

Ç1

Rüzgar hızı; rüzgar santralleri için en uygun yerin belirlenmesinde çok önemli bir faktördür. Rüzgar hızları nominal enerji hızına ulaşılana kadar artmaya devam etmektedir. Bu da dolaylı olarak rüzgar türbinlerinin enerji üretimini maksimuma çıkarmaktadır. Bu nedenle rüzgar santrali yer seçiminde yüksek rüzgar hızlarıyla sınıflandırılmış alanlar, düşük rüzgar hızıyla sınıflandırılmış alanlara göre öncelikli olmaktadır (Gorsevski 2013, Gigovic ve diğ. 2017, Ayodelea ve diğ. 2018).

Ç3

Gürültü; aerodinamik ve mekanik gürültü olarak sınıflandırılmaktadır. Türbin kanatları atmosferik türbülans ile etkileşime girdiğinde oluşan gürültü, aerodinamik; dişli kutuları ve jeneratörler gibi makineler tarafından üretilen gürültü mekanik gürültüdür. Gürültü, iyi tasarlanmış türbin kanadı geometrisi seçimi ve dikkatli çalışma koşulları ile azaltılabilmektedir (Kaya, Kahraman 2010).

Ç4

Göçmen kuşların geçiş alanı; üzerinde kurulu rüzgar santralleri, göç zamanında kuşların ölümüne sebep olduğu için bu alanlar rüzgar santrali kurulumuna uygun değildir. Teknolojinin gelişmesiyle bu sorun ortadan kalkmaya başlamıştır. Yeni teknolojiyle birlikte artık rüzgar türbinlerinde kuşların kanat seslerini algılayan sensörler bulunmaktadır. Göç kuşları yaklaşmaya başladığı anda türbinler yavaşlamaya başlayıp, kuşlar geçerken durmaktadır. Bu sayede kuş kayıplarının önüne geçilebilmektedir (Baseer 2017).

Ç5

Arkeolojik alana uzaklık; turizm açısından dikkat edilmesi gereken bir kriterdir.

Türbinlerin arkeolojik kalıntıların olduğu yerlerde görsel etkiden dolayı turizmi olumsuz etkileyeceği düşünülmektedir. Bu nedenle bu bölgelerin yakınlarında rüzgar santrali kurulumuna izin verilmemektedir (Gigovic ve diğ. 2017).

Ç7 Koruma havzası; yüksek jeolojik, biyolojik ve ekosistem çeşitliliği olan milli parklar, kültürel miras alanı, doğal anıt ve yaşam alanı gibi alanları kapsamaktadır.

(Gigovic ve diğ. 2017).

Ç9

Havaalanı; hava araçlarının kalkması ve inmesi için hazırlanmış, araçların bakım ve diğer ihtiyaçlarının karşılanmasına, yolcu ve yük alınmasına ve verilmesine ilişkin tesisleri bir arada bulunduran yerlerdir. Rüzgar türbinlerinin havaalanı bölgesine konumlandırılması, hava trafik kontrolünde kullanılan ve hava taşımacılığının güvenliği ile ilgili olan iletişim, navigasyon sistemlerinin çalışmasını etkilemektedir (Baseer ve diğ. 2017, Gigovic ve diğ. 2017).

Ç10

Askeri alanlar; Savunma Bakanlığı'nın sorumlu olduğu özel güvenlik statüsüne sahiptir. Askeri tesislerden ve özel askeri çıkar alanlarından güvenli bir mesafede rüzgar santrali kurmak için bakanlığa başvurulmalıdır (Gigovic ve diğ. 2017, Argın ve diğ. 2019).

Ç12 Görsel etki; bir yere kurulacak olan rüzgar santralinin orada oluşabilecek görsel rahatsızlığı yansıtmaktadır. Nesnel bir kriterdir. Halk tarafından doğal güzelliğin ve turizmin olumsuz etkileneceği düşünülmektedir (Kaya ve Kahraman 2010).

Ç20 Rüzgar hızında dalgalanma; gün içindeki hava şartlarından kaynaklı ani değişimler sonucu ortaya çıkmaktadır. Dalgalanmaların çok olduğu alanlarda rüzgar hızı çok değiştiği için rüzgar türbinleri verimli çalışamaz.

Ç21

Halkın kabulü; yerel halk tarafından enerji sistemlerine ilişkin görüşlerin görünümünü ifade etmektedir. Halkın görüşleri, bir enerji projesini tamamlamak için gereken süreyi büyük ölçüde etkilemektedir. Bu nedenle halkın kabulü son derece önemlidir (Kaya ve Kahraman 2010).

78 OPTİMAL RÜZGAR SANTRALİ YER SEÇİMİ

Teknik Kriterler

T1 – Lisans Gücü T2 - Eğim

Ekonomik Kriterler

E1 – Ana Ulaşıma Yakınlık E2 - İletim Hatlarına Yakınlık E3 – Proje Maliyeti E18 – Enerji Üretimi E19 – Geri Ödeme Periyodu

Çevresel Kriterler

Ç1 - Rüzgar Hızı Ç3 - Gürültü Ç4 - Göçmen Kuşların Geçiş Alanı Ç5 – Arkeolojik Alana Uzaklık Ç7 – Koruma Havzası Ç9 - Havaalanı Ç10 – Askeri Alanlar Ç12 - Görsel Etki

Güvenlik Kriteri

G1- Terör

Ç20- Rüzgar Hızında Dalgalanma Ç21- Halkın Kabulü

A1 A2 A3 A4 A5

Şekil 5.1: Kriterlere ait hiyerarşik yapı

79