Kooperatiflerde Tobit Model Analizi

Çalışma kapsamında kooperatiflerde etkinlik ve dolayısıyla etkinsizliğe sebep olan faktörler (değişkenler) tobit model aracılığı ile belirlemeye çalışılmıştır. Veri zarflama analizi sonucunda elde edilen etkinlik değerlerinin bağımlı değilken, girdi-çıktı ile faktör analizi sonucu elde edilen faktörlerin bir kısmının bağımsız değişken olarak alınan tobit model analizi sonuçları Çizelge 91’de gösterilmiştir. Tobit model analizinde 100 gözlem içerisinde 59 kooperatifte sansürsüz yani bağımlı değişken değerleri 1’in altında ve 41 tanesi üstten (ya da sağdan) sansürlü yani bağımlı değişken değerleri 1 çıkmıştır. Modelin genelinin anlamlılığını test etmek için kullanılan Likelihood Oran test (LR) sonuçlarına göre serbestlik derecesi 12 olan LR değerinin olasılığı 0,05’ten küçük olduğu için (0,00) modeldeki parametrelerin birlikte anlamlı olduğu sonucuna varılmıştır.

Analizde kullanılan açıklayıcı değişkenler ortak sayısı, süt geliri, ekonomik katılım, ortak sorumluluğu, yönetim başarısı ve denetim parametreleri p olasılık değerleri %5 önem seviyesinde 0,05’ten küçük olduğu için anlamlı, diğer değişkenler anlamsız çıkmıştır. Yani kooperatiflerde etkinliğe etki edebilecek faktörler olarak belirlenen değişkenlerin 6 tanesi %5 önem seviyesinde istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur.

Analiz sonucunda %10 önem seviyesinde anlamlı bulunan açıklayıcı değişkenler p olasılık değerleri 0,1 den düşük olduğu için anlamlı bulunmuştur. Bu değişkenler ortak sayısı (0,000), aktifler (0,076), faaliyet sayısı (0,056), süt geliri (0,000), ekonomik katılım (0,001), ortak sorumluluğu (0,018), yönetim başarısı (0,045), işbirliği (0,054) ve denetim (0,032) değişkenleridir.

Kooperatiflerde etkinliği arttırmak veya bir diğer deyişle etkinsizliği azaltmak için bu değişkenleri üzerinde durulmalıdır. Bu değişkenleri katsayılarının pozitif işaretli olanları etkinliği olumlu, negatif olanları ise etkinliği olumsuz yönde etkilemektedir. Başka bir deyişle etkinsizliğe neden olmaktadır.

Yüzde beş önem seviyesinde etkinliğe olumlu yönde etki eden değişkenler süt geliri ve denetim değişkenleri, olumsuz yönde etkili değişkenler ise yönetim başarısı, ortak sayısı, ekonomik katılım ve ortak sorumluluğu olarak belirlenmiştir. Yüzde on önem seviyesinde ise yine süt geliri ve denetim değişkenleri etkinliğe olumlu yönlü etkide bulunmaktadır. Etkinliğe olumsuz yönde etki eden değişkenler bu önem seviyesinde aktifler, faaliyet sayısı, süt geliri, ekonomik katılım, ortak sorumluluğu, yönetim başarısı ve işbirliği değişkenleridir.

Süt faaliyeti kooperatiflerin temel geliri kaynağı olduğu için süt geliri kooperatifler için önemli bir değişkendir. Bu değişkendeki değer artısının kooperatif etkinliğini olumlu yönde etkileyeceği öngörülmüş ve analiz sonucu da bu beklentiyle paralellik göstermiştir. Bu faktör %5 ve %10 önem seviyesinde anlamlı olarak bulunmuştur. Süt geliri katsayısı pozitif işaretlidir. Bu da süt gelirinin kooperatif etkinliğine olumlu yönde etki ettiğini göstermektedir. Kooperatiflerin süt gelirini arttırarak etkinliklerini attırmaları mümkündür.

Denetim her iki önem seviyesinde anlamlı bulunan bir diğer faktördür. Denetimler artırılarak kooperatiflerin daha etkin çalışması beklenebilir. Elde edilen sonuçlar da bu beklenti ile örtüşmektedir. Etkinlik katsayısı denetim değişkeni için pozitif işaretlidir. Bu da kooperatif denetiminin kooperatif etkinliğine olumlu yönde bir etki yaptığı anlamı taşımaktadır.

Her iki önem seviyesinde anlamlı bulunan bir diğer değişken ortak sayısıdır. Bu değişkenin katsayısı negatif işaretli olup etkinsizliğe neden olmaktadır. Bunun nedeni kooperatiflerin ortak sayısının düşük olması dolayısı ile bu durumun gelirlere ve etkinliğe yansımasıdır. Ortak sayısının artması bu durumu olumlu yönde değiştirebilecektir.

İki önem seviyesinde anlamlı bulunan faktörlerden biri de ekonomik katılımdır. Bu değişkenin katsayı işareti negatiftir. Çalışmada incelenen kooperatiflerde ortak katılımının yeterli düzeyde olmadığı ifade edilmişti. Bu sonuç analiz sonucu ile örtüşmektedir. Zira bu durumun kooperatif etkinliğini olumsuz yönde etkilediği sonucuna varılmıştır. Ortakların ekonomik katılımının arttırılması kooperatif etkinliklerini de arttıracaktır.

Ortak sorumluluğu değişkeni de her iki önem seviyesinde anlamlı bulunmuştur. Bu değişkenin de katsayı işareti negatiftir. Yanı bu değişken mevcut şekilde kooperatiflerde etkinsizliğe neden olmaktadır. Elde edilen bu sonuç beklenen sonuç ile benzerdir. Çünkü gerek yöneticiler gerek ise ortaklar kooperatif ortaklarının sorumluluklarını yeterince yerine getirmediği kanısındadır ve bu durum analizden de yorumlanabileceği gibi kooperatif etkinliklerine olumsuz yönde etki etmektedir.

Her iki önem seviyesinde anlamlı olan bir diğer değişken yönetim başarısıdır. Gerek yöneticilerin kendi kooperatifleri ile ilgili düşünceleri gerek ise ortakların yöneticileri ile ilgili düşünceleri daha önceki kısımlarda ele alınmıştı. Elde edilen sonuçlar kooperatif yönetimlerinin çok başarılı olmadığı şeklinde yorumlanmıştı. Tobit analizi sonucunda yönetim başarısı değişkeninin katsayısının negatif olması bu sonuçla aynı anlama gelmektedir. Yöneyim başarısı kooperatiflerde yeterli düzeyde olmayıp bu durum kooperatif etkinliklerini olumsuz yönde etkilemektedir. Kooperatiflerde etkinliğin arttırılması için yönetim başarısının arttırılması bir başka önemli husustur.

Yüzde 5 önem seviyesinde anlamlı olmayıp yüzde 10 önem seviyesinde anlamlı bulunan değişkenler faaliyet sayısı, işbirliği ve aktifler değişkenleridir. Bu üç değişkenin de katsayıları negatif işaretlidir. Yanı bu üç değişkende mevcut durumda kooperatiflerde etkinsizliğe neden olmaktadır.

Kooperatiflerde faaliyet sayısı genellikle ikidir. Bu iki faaliyette kooperatiflerin temel faaliyeti olan süt satısı ile yem satışıdır. Kooperatiflerin etkinliğini arttırması için faaliyetlerini çeşitlendirmeleri gerekmektedir. Yüzde on önem seviyesinde anlamlı bulunan aktifler değişkeni de kooperatif etkinliğine olumsuz yönde etki etmektedir. Bu durumun nedeni kooperatif aktiflerinin çoğu kooperatifte düşük olmasıdır.

Yüzde on önem seviyesinde anlamlı bulunan son değişken işbirliği değişkenidir. Çalışmanın önceki bölümlerinde kooperatiflerde işbirliğinin istenilen düzeyin çok

gerisinde olduğu ifade edilmişti. Tobit analizi sonucunda bu değişkenin mevcut durumda kooperatif etkinliğine olumsuz yönde etki ettiği görülmektedir. Kooperatif etkinliğinin arttırılması adına gerek ortak gerek ise kooperatifler arası işbirliğinin geliştirilmesi önemlidir.

Çizelge 4.91. Kooperatiflerde tobit analizi sonuçları

Gözlem sayısı = 100 LR chi2(12) = 76.45 Prob> chi2 = 0.0000

Soldan sansürlü gözlem sayısı = 0 Sansürsüz gözlem sayısı = 59 Sağdan sansürlü gözlem sayısı = 41