Karamanlı topraklarının Osmanlılara bağlanmasından sonra , beyliğin İç İl(İçel) denen kıyı bölgesini de kapsayan yeni bir eyalet oluşturuldu.(1466). 15. yüzyılın sonuna değin merkezi Larende (Karaman) olan eyalet , 16. yüzyılın başında , paşa sancağı (Merkez) Konya olmak üzere Larende, İç İl, Beyşehir, Niğde, Aksaray, Akşehir, sancaklarını kapsıyordu. Beylerbeyi hası 665 bin akçe olan eyaletin zeamet ve tımarı 1.621 kılıçtan oluşuyordu. Bunun 116’ sı zeamet ve kalanı tımardı. Eyaletin sefer gücü cebelülerle birlikte 4.600 kişiydi. Yıllık vergi geliri de 800 bin akçe dolayındaydı.80
Osmanlı döneminde Larende adı yanında şehir için Karaman adı da kullanılmaya başlandı. Burası Osmanlı idari teşkilatında merkezi Konya olan Karaman eyaletinin Larende livasının merkezi oldu. 81
Konya Osmanlı hakimiyeti altında Karaman Beylerbeyiliği’nin merkeziydi. Beyler beyilik Konya, Larende, Seydişehir-Bozkır, Beyşehir, Akşehir, Ilgın, Niğde- Şücaeddin-Anduğu, Ürgüp, Ereğli, Aksaray, Koçhisar adlı idari birimlerden oluşuyordu. XVI.yüzyılda ise Konya, Belviran, Çimen, Akşehir, Ilgın, Niğde, Anduğu, Ürgüp, Ereğli, Aksaray, Koçhisar, Kayseri, Ermenek ve Mut buraya bağlıydı. XVI.yüzyıl sonlarında Karaman Beylerbeyiliği Konya, Niğde, Aksaray, Beyşehir, Kırşehir, Kayseri ve Akşehir sancaklarından oluşuyordu. Konya sancağında ise Ereğli, Eski il, Aladağ, İnsuyu, Bayburt, Bargir, Pirlagunda, Belviran, Hatunsaray, Gaferyat,
78 İbrahim H.Konyalı , Abideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi ,Ank.:Enes Kitapsarayı ,
Tarihsiz,s.111;Muhittin Tuş, Sosyal ve Ekonomik Açıdan Konya (1756-1856) Konya: Selçuk Ün. Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Hazırlanmış ve Yayınlanmamış Doktora tezi,1993,s.9. Hayri Erten,a.g.e.den naklen.
79 Tuncer Baykara,DİA, “Konya” Mad.C.26,s.184 80 Anabritanica, “Karaman Eyaleti” Mad.C.18,s.149 81 Metin Tuncel, DİA, “Karaman” Mad.C.24,s.445
Karış, Larende, Mahmutlar, Lazkiye gibi kazalar bulunuyordu. 1730’da burası on üç kazada meydana geliyordu. 1831’de Karaman eyaleti Konya merkez olmak üzere yedi livaya sahipti. 1847’de Konya, Hamid, Teke, Alaiye, İç İl, ve Nevşehir’den oluşan eyalet 1867 düzelenlemesinde Konya, İç İl, Niğde, Isparta, ve Teke, livalarından meydana gelmişti. 1867’de Hamid, Teke, Niğde, Burdur, buraya bağlıydı. 1892’de bu durumunu korudu.Vital Cuinet burada beş sancak, otuz kaza, yirmi yedi nahiye, 1967 köy olduğunu yazar. Bu yıllarda Konya merkez sancağında Akşehir, Beyşehir, Seydişehir, Ilgın, Bozkır, Karaman, Hadim, Ereğli, Karapınar ve Koçhisar bağlıydı.1918’de Karaman vilayeti Merkez-Konya, Burdur ve Hamid sancaklarından oluşuyordu. Merkez sancakta ise on kaza mevcuttu.82
1-1814-1816 Yılları Arasında Konya’da İdareciler:
70 Numaralı Konya Şer‘iyye Sicilinde çeşitli tarihlerde görev yapan aşağıdaki idareciler tespit edilmiştir;
Hala eyalet-i Karaman valisi devletlü Abdullah Paşa
Karaman eyaleti valisi devletlü es-Seyyid el-Hac Mustafa Paşa Sabık Silahdar-ı Hassa Emin Ağa
Serdar Süleyman Ağa
Konya şehremini Hafız Abdurrahman Efendi Merhum Kapucubaşı Sıbğatullah Ağa
Konya Mütesellimi saadetlü es-Seyyid el-Hac Ahmed Tahir Efendi Kaimmakam-ı nakibü’l-eşraf es-Seyyid Mahmud Efendi
Serdar Dereli es-Seyyid Mehmed Ağa
Merhum Konya müftisi Eşenlerli zade es-Seyyid Abdurrahman Efendi Konya müftisi Bağlıcalı zade es-Seyyid el-Hac İbrahim Efendi
İbrahim Beg veled-i Mekraha vakfı mütevellisi Abdulhalim Ağa
Konya kadısı naibi Mevla Şeyhzade Mehmed Es‘ad Efendi
Teke ve Hamid sancakları mutasarrıfı vezir-i mükerrem es-Seyyid Mehmed Vahid
Paşa
Sele karye voyvodası Seyyid el-Hac Şeyh Abdulkadir Mukaddem Konya mütesellimi Ebubekir Ağa
Serbevvabeyn Ağası Mir Ali Rıza Gaferyad kasabası ayanı Hasan Ağa Mütesellim Seyyid Ali Ağa
Mütesellim Hasan Ağa
Karaman valisi Mehmed Celaleddin Paşa Miralay Seyyid Ahmed Ağa
Konya naibi es-Seyyid Yahya Efendi Serdar Gececi Süleyman Ağa
Konya emin-i şehr el-Hac Mehmed
2-1814-1816 Yılları Arasında Konya’nın İdari Taksimatı :
İncelemiş olduğumuz 70 Numaralı Konya Şer‘iyye Sicilinde Konya, Karaman eyaletine bağlı olarak yönetilen bir sancak olarak gözükmektedir. Buna göre 70 Numaralı Konya Şer‘iyye Siciline göre; 12 sancak, 32 kaza, 8 nahiye, 55 karye, 16 mezra, 8 cemaat tespit edilmiştir.
A-EYALET : Karaman Eyaleti B-SANCAKLAR:
1814-1815 Yılları arasında 70 Numaralı Konya Şer‘iyye Sicilinde Karaman eyaletine bağlı, Konya’nın da içinde bulunduğu 13 tane sancak tespit edilmiştir:
1-Aksaray 7-Konya
3-Aydın 9-Nevşehir 4-Begşehri 10-Niğde 5-Hamid 11-Seydişehir 6-Kayseriye 12-Teke 13-Yenişehir C-KAZALAR:
1814-1816 Yılları arasında 70 numaralı Konya Şer‘iyye Sicilinde 32 tane kaza tespit edilmiştir: 1-Aladağ 2- Arabasun 3-Bayburd 4-Bilecik 5-Bilviran 6-Bor 7-Bozkırma‘deni 8-Bozoluk 9-Camardı(Niğde Sancağı’nda ) 10-Derkut 11-Dola 12-Erekli 13-Esbekşan 14-Eskiil( İskil ) 15-(Fahid) 16-Gaferyad 17-İnsuyu 18-Karabekar 19-Karaman 20-Karışüzi 21-Konya 22-Küblü 23-Ladik 24-Larende
25-Nevşehir 26-Pirluğanda 27-Sa‘idili 28-Taraklı 29-Turğud 30-Tuzgun 31-Ürküb D-NAHİYELER:
1814-1816 yıllar arasında 70 Numaralı Konya Şer‘iyye Sicilinde 8 tane nahiye tespit edilmiştir. 1-Aladağ 2-Hasra 3-Hatunsaray 4-Karabekar 5-Kaş 6-Larende 7-Sahra 8-Sudirhemi E-KARYELER(Köyler):
1814-1816 yılları arasında 70 Numaralı Konya Şer‘iyye Sicilinde 55 tane karye tespit edilmiştir.
1-Alibeg köy Höyügü 26-Karaarslan
2-Arvatı 27-Karadigin
3-Avşarviran 28-Karclık
4-Bağlucu 29-Kariz
5-Beşare 30-Karkın
7-Burak 32-Karpuzludeğil
8-Caraklı 33-Katek
9-Çavuşlu derbendi 34-Kaygecü
10-Çevirme 35-Kavak 11-Davudeler 36-Kek 12-Dedemoğlu 37-Kemikköy 13-Dirgürne 38-Kızılcakuyu 14-Ekik 39-Kızılviran 15-Ekin 40-Kozağaç 16-Emsel 41-Köçek 17-Etlenedi 42-Köse 18-Gerizdolu 43-Kurukavak 19-Göcer 44-Muradca 20-Hisarcık 45-Ordu 21-Hocacihan 46-Panbıkcı 22-Irt 47-Sakitan 23-İsmail 48-Saray 24-İsmil 49-Seferlü 25-Karkın 50-Sele 51-Şare 52-Şehristan Höyüğü 53-Tata 54-Ulumahsene 55-Uzunkaya F-MAHALLELER:
1814-1816 yılları arasında 70 Numaralı Konya Şer‘iyye Sicilinde 77 tane mahalle tespit edilmiştir.
1-Abdulmu‘in 32-İhtiyarüddin 63-Şekerfuruş
2-Abdulvahid 33-İmaret 64-ŞemseddinTebrizi
3-Ahmed Dede 34-Kadı‘asker 65-Şerefşirin 4-Ahmed Fakih 35-Kal‘ecik 66-Şeyh Ahmed
6-Aknal 37- Karaarslan 68-Şükran 7-Alacamescid 38-Karacuğan(Karacefan) 69-Topraklık
8-Araplar 39-Karahisar 70-Tuhan
9-Bab-ı Aksaray 40-Karakemal 71-Türbe-i Celaliye
10-Beghekim 41-Karakurt 72-Uluırmak
11-Burdabaşı 42-Kasapsinan 73-Vadimeram
12-Civar 43-Kerimdede 74-Yatık Ahmed
13-Çiftetercan 44-Köyceğiz 75-Yenice
14-Debbağhane 45-Kurb-u cedid 76-Zenburi
15-Dedemoğlu 46-Kuzgunkavak 77-Zincirlikuyu
16-Dolab 47-Küçüksinan perakende 78-Zula
17-Dolbacu 48-Kürkcü
18-Durak Fakih 49-Mihmandar
19-Düsturi 50-Millecerb(Mollacerb)
20-Efalatun 51-Muhtar
21-Esenlü 52-Mücellid
22-Fahrünnisa 53-Nehr-i Kâfur
23-Fakihdede 54-Ortamescid
24-Fergandede 55-Öylebegleri
25-Fertune 56-Percekli
26-Hacıcemal 57-Piri Mehmed Paşa 27-Hacıcemil 58-Piri Paşa
28-Hocaceyb 59-Saci‘at
29-Hocafaruk 60-Sarıhasan
30-Hoşhan 61-Seb‘han
31-İbn-i Salih 62-Sunkur
G-MEZRALAR:
1814-1816 yılları arasında 70 Numaralı Konya Şer‘iyye Sicilinde 16 tane mezra tespit edilmiştir.
1-Aröldüren 9-Külçek
3-Dödülerlü 11-Meşahine 4-Dündarlu 12-Mezmıncık 5-Görden 13-Sahra 6-Kabuzoğlu 14-Silyor 7-Kanare 15-Susuzca 8-Küçeb 16-Sürur H-CEMAATLER:
1814-1816 yılları arasında 70 Numaralı Konya Şer‘iyye Sicilinde 8 tane cemaat tespit edilmiştir.
1-Battalı 5-Gececi
2-Çavuşoğlu 6-Harici
3-Darıcı 7-Tekye
4-Emir Halil oğlu 8-Türkmenan-ı Bozulus
IV-KONYA’NIN FİZİKİ YAPISI: 1-Konya’nın Fiziki yapısı:
İç Anadolu bölgesinde şehir ve bu şehrin merkez olduğu il. Aynı adı taşıyan ovanın batı kısmında denizden yüksekliği 1000 metreyi pek az geçen düzlüğün batı kenarına yakın bir kesiminde yer alır.83
Karamanlıların arazisine dahil bulunan bütün mıntıkalara Karaman denildiği vakidir. Nitekim Licaonie ve Kilikya torosları, Antakya’ya kadar, Anadolu’nun bütün cenup sahilleri bu namı almıştır. Karamanlılar kati olarak mağlub edilince, toprakları bir vilayet haline geldi ve Konya’da bu vilayetin merkezi oldu. Daha sonraları İç İli sancağı bu vilayetten ayrıldı. Vilayetin en geniş parçası olan şimal tarafına her halde İç İline mukabil olmak üzere, Hariç deniliyor ve bu kısım, XVII. asırda Aksaray, Akşehir, Konya, Kırşehir, Kayseri, ve Niğde sancaklarını ihtiva ediyordu. 1861’deki idari ıslahatı müteakip, vilayete Konya vilayeti denildi. 84
Antikçağ’lardan beri bir yerleşim yeri olma özelliğini sürdüren Konya’nın bugünkü şeklinin belirlenmesi Selçuklu dönemine rastlar. Bizans hakimiyeti altında
83 Tuncer Baykara,DİA, “Konya” Mad.C.26,s.182 84 J.H. Kramers İ.A. “Karaman” Mad. C. 6, s.309
surlarla çevrili az nüfuslu bir şehir olan Konya, Türkler’ in burayı almasından sonra gelişme gösterdi. Selçuklular’ın merkezi olması da bu büyümeyi hızlandırdı. Daha bu dönemlerde şehir surlarının doğu ve güneyinde yeni yerleşim yerleri ortaya çıkmıştı. Şehirde çarşı ile ikamet yerleri birbirinden ayrıydı. 85
Konya şehri sonraki yüzyıllarda yavaş da olsa gelişmesini sürdürdü. Özellikle şehir doğuya, gittikçe ziraat alanı halini alan eski göl zeminine doğru yayıldı. Şehrin bu yeni mahallelerine bilhassa ziraat ve hayvancılıkla uğraşanlar yerleşti.86
Konya Osmanlı devrinde XVII. yüzyıl sonrasında Selçuklu dönemindeki gibi bir devlet merkezi olarak değil, aynı zamanda çok geniş bir çevrenin ihtiyaçlarını karşılayan bir sanayi ve üretim merkezi ve pazar şehri olmuştur. İstanbul’dan güneydeki Osmanlı topraklarına giden yol üzrinde oluşu da şehrin gelişmesini olumlu yönde etkilemiştir. Bu yüzyıllarda yavaş da olsa şehre yeni mahalleler eklenmiştir. Bununla birlikte çöken veya atılım imkanı kaybolan bazı vakıflar ortadan kalkmıştır. XVII. yüzyılın ortalarında 108 mahallesi olan şehir XVIII. yüzyılın ilk çeyreğinde 140 mahalleye sahipti. Bu dönemde buraya yönelik göçler sonucu özellikle Konya’nın dışında yeni mahalleler oluştu. Yine XVII. yüzyılda üç bölüme ayrılmış olan içkale mahallesi, XVIII. yüzyıl başlarında nüfus terkibindeki değişme sonucunda bir bütün halinde resmi kayıtlarda yer aldı. Burada gayri müslim nüfusla müslüman nüfus ayırımı kalmamış, her iki grup karışık olarak zikredilmişti.XVII. yüzyılın ikinci yarısında 17.500 dolayında olan nüfus XVIII. yüzyıl ortalarına doğru 23.000 dolayına ulaşmıştır.87
Önemli yolların kavşak noktasında yer alan Konya’ya 28 Temmuz 1896’da ulaşan demir yolu hem nüfusun artmasında hem ticari faaliyetin yoğunlaşmasında etkili olmuştur. Bununda etkisiyle Konya’da makineli ziraata geçilmesi erken bir tarihte gerçekleşmiştir. Ayrıca demiryolunun gelişi şehrin o yöne doğru gelişmesini etkilemiş, istasyonla şehir arasında bir tramvay hattı yapılarak işletmeye açılmıştır. Demiryolu şehrin ekonomik hayatına bir canlılık getirmiştir. Konya çevresinde hububat üretimi artmış, diğer zirai mahsul de değer kazanmaya başlamıştır. Bu arada yeni hayat
85 Tuncer Baykara,DİA, “Konya” Mad.C.26,s.185 86 Tuncer Baykara,DİA, “Konya” Mad.C.26,s.185 87 Tuncer Baykara,DİA, “Konya” Mad.C.26,s.185
şartlarının gerektirdiği ithal eşya bu sayede Konya’ya gelmiştir. XX. Yüzyılın başında, Konya İç Anadolu’nun en büyük şehri ve faal ticaret merkezi durumundaydı.88
İncelediğimiz dönem olan 1814-1816 yılları arasında Konya Karaman eyaletine bağlı bir sancak durumundadır.
2-1814-1816 Yılları Arasında Konya’da Bulunan Sosyal Yapılar :
70 Numaralı Konya Şer‘iyye Sicilinde aşağıdaki sosyal yapılar tespit edilmiştir; Mevlana Dergahı-Mevlana Türbesi ( Mevlana Külliyesi)
Meram cami-i şerifi evkafı
Eşenlerli zade es-Seyyid Abdurrahman Efendi ibne’l-merkum müfti el-Hac Mehmed Efendi evkafı
Katip Ahmed Çelebi Evkafı Piri Mehmed Paşa evkafı Şeyh Vefa evkafı
Arslan Ağa cami-i şerifi vakfı Emir Musa medresesi vakfı
İbrahim Beg veled-i Mekraha imaret-i amire, mescid-i şerif, medrese-i sinine evkafı
Şerefeddin Camii Sırçalı Medresesi