Konya ġeker Sanayi ve Ticaret Anonim ġirketi bünyesindeki süt sığırı

AraĢtırmada incelenen Konya ġeker sanayi ve ticaret anonim Ģirketi bünyesindeki süt sığırı iĢletmelerinin enerji etkinliği yönünden değerlendirilmesi; enerji girdi parametreleri ve enerji çıktı parametreleri olarak iki ayrı baĢlık altında incelenmiĢtir.

4.2.1.1. Konya ġeker Sanayi ve Ticaret Anonim ġirketi bünyesindeki süt sığırı iĢletmelerinin enerji girdi parametreleri

Enerji girdi parametrelerini; Uzal, (2013), Heidari ve ark. (2011), Topak ve ark. (2010), Meul ve ark. (2007), Pervanchon ve ark. (2002) ve Dalgaard ve ark. (2001) doğrudan veya dolaylı enerji girdisinin toplamı olarak tanımlamıĢlardır. Süt üretiminde Doğrudan Enerji (DE) girdisi; dizel yakıt, yağ, elektrik ve insan iĢ gücü enerjisinin toplamından oluĢmaktadır. Dolaylı Enerji (IDE) girdisi ise süt üretim faaliyetlerinde kullanılan makinelerin enerjisi ile yem enerjisinden oluĢmaktadır (Meul ve ark., 2007; Heidari ve ark., 2011). AraĢtırmanın yürütüldüğü Konya ġeker sanayi ve ticaret anonim Ģirketi bünyesindeki süt sığırı iĢletmelerinin her biri için enerji girdileri ayrı ayrı hesaplanarak Çizelge 4.1‘de verilmiĢtir.

AraĢtırmada incelenen ġekersüt süt sığırı iĢletmesi ve ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesi için dolaylı enerji girdilerinin sırasıyla; toplam enerji kullanımının yaklaĢık % 95'ni ve % 93'nü oluĢturduğu belirlenmiĢtir. IDE‘nin en önemli bölümünü yem enerjisi oluĢturmaktadır. Yem enerjisi kullanımının, ġekersüt süt sığırı iĢletmesinde toplam enerji kullanımının %94,7'sini ve ÇumpaĢ Süt sığırı iĢletmesinde toplam enerji kullanımının %92,5'ini oluĢturduğunu tespit edilmiĢtir. Yem, genellikle bir süt sığırı iĢletmesinde iĢletme girdilerin % 50 ila % 60'ını oluĢturur ve enerji verimliliğini artırmaya çalıĢırken ele alınması gereken en önemli (Knoblauch ve ark., 2012). Ancak, yüksek süt üretimi için hayvanların doğru beslenmesi gerekir. Süt üretiminin arttırılması, iĢletmenin verimlilik ve karlılığı açısından önemlidir (Dunklee ve ark., 1994; VandeHaar ve St-Pierre, 2006). Makine enerjisi, her iki süt sığırı iĢletmesinde toplam enerji girdisinin yaklaĢık % 0.1'i olarak hesaplanmıĢtır. AraĢtırmada incelenen her iki iĢletmede bulunan traktör sayısının birden fazla olmasına rağmen, iĢletmelerin hayvan kapasitesinin yüksek olması nedeniyle makine enerjisini toplam enerji içerisindeki oranı oldukça düĢük gerçekleĢmiĢtir. Toplam enerji kullanımında, her iki iĢletmede de en yüksek enerji kullanım mısır silajına aittir. Ġncelenen ġekersüt süt sığırı iĢletmesinde toplam 115 500 000 MJ (45,9) ile ve ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinde 25 000 000 MJ (%53,33) ile mısır silajı oldukça yüksek enerji kullanımına sahiptir. Ġncelenen ġekersüt süt sığırı iĢletmesinde sağmal inek baĢına mısır silajı enerji kullanımı 127 342 MJ ile ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinin mısır silajı enerji kullanımı olan 72 179 MJ‗den daha yüksektir. Ancak iĢletme brimi (LU) için kullanılan enerji yönünden

değerlendirdiğimizde; ġekersüt süt sığırı iĢletmesi (32 362 MJ ile) ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesi (39 000 il ) den daha düĢük değer sahiptir. Toplam enerji girdisinde, en yüksek ikinci enerji kullanımı kesif yem, ardından yoncadır. AraĢtırmada incelenen ġekersüt süt sığır iĢletmesinde kesif yem enerjisi iĢletme ve sağmal inek için sırasıyla 44 100 000 MJ/iĢletme ve 48 621,8 MJ/inek değerine sahiptir. ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinde ise aynı değerler sırasıyla 12 886 363,6 MJ/iĢletme ve 2 000 513,75 MJ/inek olarak hesaplanmıĢtır. Yonca enerjisi ise ġekersüt ve ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmelerinde sırasıyla 40 000 000 MJ/iĢletme ve 4 090 909,1 MJ/iĢletme olarak gerçekleĢmiĢtir.

ÇalıĢmada incelenen, ġekersüt süt sığırı iĢletmesindeki hayvan yemi üretim enerjisi, ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinden daha yüksek olarak hesaplanmıĢtır. Buna rağmen, ġekersüt sığırı iĢletmesinde mısır silajı ve kesif yem üretim enerjisinin ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinden daha düĢük olduğu belirlenmiĢtir.

AraĢtırmada incelenen, ġekersüt süt sığırı iĢletmesi ve ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinde doğrudan enerji kullanımı, toplam enerji kullanımının sırasıyla 15 425,08 MJ ile yaklaĢık % 5,3 ve 10 837,43 MJ ile % 7,4 olarak hesaplanmıĢtır. Özellikle dizel yakıt kullanımının, Konya ġeker sanayi ve ticaret anonim Ģirketi bünyesindeki süt sığırı iĢletmelerinde doğrudan enerji kullanımı içerisindeki oranının ġekersüt süt sığırı iĢletmesinde %58,2ve ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinde %49,3 ile oldukça yüksek değerlerde oluğu tespit edilmiĢtir.

Ġncelenen ġekersüt süt sığırı iĢletmesinin dizel yakıt enerjisi (8 970,23), ve elektrik enerjisi (5 344,96) kullanımı (%58,15) ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinde dizel yakıt enerjisi(5 338,58) ve elektrik enerjisi (4 892,28) kullanımından 5 338,58 (%49,26) daha yüksektir. Bu durumun, her iki iĢletmedeki farklı gübre yönetimi uygulamalarından kaynaklandığı düĢünülmektedir. ġekersüt süt sığırı iĢletmesinde katı gübre yönetimi uygulanıyorken ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinde sıvı gübre idaresi uygulandığı tespit edilmiĢtir. Bu nedenle, doğrudan enerji kullanımı içerisinde ġekersüt süt sığırı iĢletmesinde dizel yakıt kullanımının oransal değeri (%58,15) ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinde dizel yakıt kullanımının oransal değerinden (%49,26) büyüktür. Ayrıca ġekersüt süt sığırı iĢletmesinin elektrik enerjisi kullanımının doğrudan enerji kullanımı içerisindeki oranı %34,65 değeri ile ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinin elektrik enerjisi kullanımının doğrudan enerji kullanımı içerisindeki oranından %45,14 ‗den

Çizelge.4.1. Konya ġeker sanayi Ve ticaret anonim Ģirketi bünyesindeki süt sığırı iĢletmelerinin enerji girdi değerleri.

SÜT SIĞIRI ĠġLETMELERĠNĠN ENERJĠ GĠRDĠ DEĞERLERĠ

ġekersüt ÇumpaĢ

Girdi ve Çıktı MJ/ha % MJ/iĢletme MJ/inek MJ/LU MJ/ha % MJ/iĢletme MJ/inek MJ/LU

1. Direk enerji girdileri

Dizel 162 720 58,15 8 136 000 8 970,23 2 279,63 3 698 181,82 49,26 1 849 090,91 5 338,58 2 943,56 Yağ 14 400 5,15 720 000 793,83 201,74 327 272,73 4,36 163 636,365 472,44 260,49 Elektrik 96 957,62 34,65 4 847 881 5 344,96 1 358,33 3 389 017,93 45,14 16 94 508,965 4 892,28 2 697,48 Ġnsan ĠĢgücü 5 733,42 2,05 286 671 316,07 80,32 92 909,09 1,24 46 454,545 134,12 73,95 Toplam Doğrudan Enerji Girdileri 279 811,04 5,26 13 990 552 15 425,08 3 920,02 7 507 381,57 7,41 3 753 690,785 10 837,43 5 975,48

2. Dolaylı Enerji Girdileri

Makine 3 439,09 0,07 17 1954,5 189,59 48,18 71 055,55 0,08 35 527,775 102,57 20576 Kesif yem 882 000 17,51 44 100 000 48 621,83 12 356,40 25 772 727,27 27,48 12 886 363,64 37 204,72 2 000 513,75 Mısır Sılajı 2 310 000 45,86 115 500 000 127 342,89 32 362,01 50 000 000 53,32 25 000 000 72 178,48 3 900 797,40 Pancar Küspesi 210 000 4,17 10 500 000 11 576,63 2 942,00 3 272 727,27 3,49 1636363,635 4 724,41 2 604,92 Yonca 800 000 15,88 40 000 000 44 101,43 11 207,62 8 181 818,18 8,72 4090909,09 11 811,02 6 512,30 Saman 831 250 16,5 41 562 500 45 824,15 11 645,42 6 477 272,72 6,91 3238636,36 9 350,39 5 155,57 Toplam Dolaylı Enerji Girdileri 5 036 689,09 94,74 251 834 454,5 277 656,51 70 561,63 93 775 600,99 92,59 46887800,5 135 371,60 74640,49 Toplam Girdiler 5 316 500,13 100 265 825 006,5 293 081,59 74 481,65 101 282 982,56 100 50641491,28 146 209,03 80 615,97

Ancak, ġekersüt süt sığırı iĢlenmesin ‗de toplam elektrik ve dizel enerjisi tüketimi yüksek iken hayvan baĢına elektrik ve dizel enerjisi kullanımı düĢük bulunmuĢtur. Ayrıca, ġekersüt süt sığırı iĢletmesinin %56 kapasite ile üretim yapmasına karĢılık ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesi %100 kapasite ile üretim yapmaktadır. Buna rağmen ġekersüt süt sığırı iĢletmesinin hayvan baĢına kullanılan enerji değerlerinin dizel, elektrik ve yağ girdileri için düĢük olması oldukça önemlidir. Bu durum, iĢletme yönetimindeki farklılığın yanı sıra farklı barınak planlama sistemleri ve ġekersüt süt sığırı iĢletmesinin kapasitesinin daha yüksek olması ile açıklanabilir.

ġekil 4.1. ġekersüt ve ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmelerinin doğrudan enerji girdilerinin oranları

Ġnsan iĢ gücü enerjisi kullanımının, doğrudan enerji içerisindeki oranı Konya ġeker sanayi ve ticaret anonim Ģirketi bünyesindeki ġekersüt süt sığırı iĢletmesi ve ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinde sırasıyla yaklaĢık %1 %2 olarak hesaplanmıĢtır. Ancak, incelenen ġekersüt süt sığırı iĢletmesindeki insan iĢ gücü kullanımı 316.07 MJ/inek değeri ile ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesindeki insan iĢ gücü kullanımı 134.12 MJ7inek değerinden yaklaĢık iki kat daha yüksek olduğu tespit edilmiĢtir. Bu durumun incelenen süt sığırı iĢletmelerinin yönetim ve kapasite farklılıklarından ziyade barınak planlama sistemlerinden kaynaklandığı düĢünülmektedir. ġekersüt süt sığırı iĢletmesindeki hayvan kapasitesinin ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinden yaklaĢık yedi kat daha fazla olmasına rağmen sağmal inek baĢına insan iĢ gücü enerjisinin iki kat fazla olması, barınak planlama sisteminin ve yönetiminin baĢarısının göstergesi olarak düĢünülmektedir.

4.2.1.2. Konya ġeker Sanayi ve Ticaret Anonim ġirketi bünyesindeki süt sığırı iĢletmelerinin enerji çıktı parametreleri

AraĢtırma kapsamında incelenen süt sığırı iĢletmelerinin özellikleri ve her bir süt sığırı iĢletmesi için enerji çıktı değerleri Çizelge 4.2‘de verilmiĢtir. ġekersüt süt sığırı iĢletmesinin toplam süt üretimi 9 700 000 L/yıl iken ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinin toplam süt üretim değeri 2 900 000 L/yıl olarak belirlenmiĢtir. ÇalıĢmada incelenen ġekersüt süt sığırı iĢletmesi ve ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesi için sağmal inek ve iĢletme alanı baĢına süt üretimi sırasıyla 10 694,61 L/inek ve 194 000 L/ha; 7 611,6 L/inek ve 5 272 727,3 L/ha olarak hesaplanmıĢtır. Her iki iĢletmede de brüt katma değer 100 L baĢına 120 ₺ (32,8 €) olarak hesaplanmıĢtır(Çizelge 4.2.). AraĢtırmada incelenen her iki süt sığırı iĢletmesinde üretilen sütler, Konya ġeker sanayi ve ticaret anonim Ģirketi, kendi bünyesinde bulunan Panagro Et-Süt Entegre Tesislerinde kullanılmak üzere Torku markası bünyesindeki süt ürünlerinde kullanılmaktadır. ÇalıĢmada incelenen her iki iĢletmeden sütün kalitesine göre üretilen süt satın alınmaktadır. Ġncelenen her iki iĢletmede üretilen sütün kalite değerleri aynı olduğu için aynı fiyata süt satıĢlarının gerçekleĢtiği belirlenmiĢtir. Bu nedenle, her iki iĢletme de sütün brüt katma değerinin aynı olduğu tespit edilmiĢtir. Meul ve ark. (2007), 100 L baĢına en yüksek performansa sahip çiftliklerde brüt katma değer katkısını 100 L baĢına (26,35 €), araĢtırmasında incelenen tüm süt iĢletmelerinin ortalama değerinin 100 L baĢına (22,28 €) olarak hesapladıklarını bildirmiĢtir. Ġncelediğimiz iĢletmelerin bürüt katma değerinin literatür bildirilerinin üzerinde olduğu belirlenmiĢtir.

Çizelge 4.2. Konya ġeker sanayi ticaret anonim Ģirketi bünyesindeki süt sığırı iĢletmelerinin enerji çıktı değerleri.

ÇĠFTLĠKLER

Özellikleri ġEKERSÜT ÇUMPAġ

ĠĢletme Alanı (ha) 50.00 0.55

AraĢtırma döneminde iĢletmedeki hayvan baĢına düĢen alan( inek/ha) 76.00 909.09 ĠĢletmede Tam Kapasiteyle ÇalıĢtıgında Sağmal Hayvan BaĢına DüĢen

alan (Ġnek/ha) 18.14 692.73 Süt ineklerinin Oranı (%) 31.68 52.41 Süt Üretimi L ha-1 194 000.00 5 272 727.27 L Ġnek-1 _{10 694.60 7 611.55} L yıl-1 9 700 000.00 2 900 000.00 Brüt Katma Değer (₺ 100 L-1) 120 (32,8 €) 120₺(32,8 €)

AraĢtırmada incelenen Konya ġeker sanayi ve ticaret anonim Ģirketi bünyesindeki ġekersüt ve ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmeleri, enerji çıktı açısından parametreleri yönünden değerlendirildiğinde; ġekersüt süt sığırı iĢlenmesinin ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinden daha yüksek üretim değerlerine sahip olduğu belirlenmiĢtir. Bu durum süt iĢletmelerindeki farklı yönetim uygulamaları ve farklı hayvan kapasitelerinden kaynaklanmaktadır.

ġekersüt süt sığırı iĢletmesi ve ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesi için enerji çıktı etkinliği parametreleri ayrı ayrı hesaplanarak Çizelge 4.3.'te verilmiĢtir.

Çizelge 4.3. Konya ġeker sanayi ticaret anonim Ģirketi bünyesindeki süt sığırı iĢletmelerinin enerji etkinlik parametreleri

Parametreler Birim ġEKERSÜT ÇUMPAġ

Enerji kullanım etkinliği (EKE) - 0.11 0.16

Enerji verimliliği (EV) L/100 MJ 3.6 5.2

Süt Üretim Enerjisi (SE) MJ/L1 27.4 19.2

Net enerji Verimliliği (NEV) MJ -236 725 006.50 -47 005 640.41

Toplam Enerji Girdisi(TEG) MJ 265 825 006.50 55 705 640.41

AraĢtırmada incelenen Konya ġeker sanayi ve ticaret anonim Ģirketi bünyesindeki EKE değerleri, ġekersüt süt sığırı iĢletmesi ve ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesi için sırasıyla 0,11 ve 0,16 olarak hesaplanmıĢtır. ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinin, ġekersüt süt sığırı iĢlenmesinden daha yüksek EKE değerine sahip olduğu belirlenmiĢtir. AraĢtırma kapsamında incelenen Konya ġeker sanayi ve ticaret anonim

Ģirketi süt sığırı iĢletmelerinde Enerji Verimliliği (EV) değeri ġekersüt süt sığırı iĢletmesi için 100 MJ baĢına 3,6 L süt ve ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesi için 100 MJ baĢına 5,2 L süt olarak belirlenmiĢtir. ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinin, enerji verimliliği (EV), ġekersüt süt sığırı iĢletmesi enerji verimliliğinden daha yüksek olarak hesaplanmıĢtır. Her iki süt sığırı iĢletmesinin ortalaması, her 100 MJ için 4,4 L süt olarak hesaplanmıĢtır.

Süt üretim enerji (SE) değerleri, Hageman (1994) tarafından 100 MJ baĢına 13- 26 L süt, Halberg (1999) tarafından 100 MJ baĢına 23-32 L süt, Meul ve ark. (2007) tarafından 100 MJ baĢına 14,5-39 L süt olarak bildirmiĢtir. Konya Ģeker sanayi ve ticaret anonim Ģirketi ġekersüt ve ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmeleri Süt Üretim Enerji değerleri, ġekersüt süt sığırı iĢletmesi için L baĢına 27.40 MJ, ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesi için L baĢına 19.20 MJ olarak hesaplanmıĢtır. ġekersüt süt sığırı iĢletmesinin, ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinden daha yüksek süt üretim enerjisine sahip olduğu belirlenmiĢtir. Bu durum incelenen süt sığırı iĢletmelerinden ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinin enerjiyi daha etkin kullandığını ve bir litre sütü daha düĢük enerji ile ürettiğini göstermektedir.

AraĢtırmada incelenen Konya ġer sanayi ve ticaret anonim Ģirketi bünyesindeki ġekersüt ve ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmelerinin Net Enerji Verimi (NEV), ġekersüt süt sığırı iĢletmesi ve ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesi için sırasıyla -236 725 006.50 MJ ve -47 005 640.41 MJ olarak hesaplanmıĢtır. ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinin NEV değerinin ġekersüt süt sığırı iĢletmesi NEV değerinden yüksek olduğu belirlenmiĢtir. Bu durumun, incelenen süt sığırı iĢletmelerinin kapasite farklılıklarından ve planlama sistemlerinden kaynaklandığı düĢünülmektedir. ġekersüt süt sığırı iĢletmesindeki hayvan kapasitesi ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesi hayvan kapasitesinin yaklaĢık yedi katı olmasına rağmen, ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinin net enerji verimliliği ġekersüt süt sığırı iĢletmesinin yaklaĢık beĢ katıdır. Bu durum, ġekersüt süt sığırı iĢletmesinin barınak planlama sisteminin ve iĢletme yönetiminin baĢarısının bir göstergesi olarak düĢünülmektedir.

Meul ve ark. (2007), en iyi performansa sahip 24 süt iĢletmesinin toplam enerji girdilerinin, tüm süt iĢletmesi ortalama enerji girdilerinin yalnızca% 75,3'üne eĢit olduğunu bildirmiĢlerdir. DüĢük enerji kullanımının (% -31 kesif yem) kesif yemden kaynaklandığını vurgulamaktadır. Ayrıca, araĢtırmasında girdilerin daha az kullanılmasına rağmen, ortalama süt sığırı iĢletme gruplarına kıyasla en yüksek

performans gösteren süt sığırı iĢletmesi grubunda hektar baĢına süt üretiminin % 25 daha yüksek olduğunu bildirmektedir.

AraĢtırma kapsamında incelenen Konya ġeker sanayi ve ticaret anonim Ģirketi bünyesindeki süt sığırı iĢletmeleri için ortalama DE, IDE, RE ve NRE kullanım oranları ġekil 4.3'te verilmiĢtir. Doğrudan enerji(DE), kullanım değeri ġekersüt süt sığırı iĢletmesi ve ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinde sırasıyla 5,26 ve 7,41 olarak hesaplanmıĢtır. Dolaylı Enerji (IDE) değeri, ġekersüt süt sığırı iĢletmesinde %95 ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinde % 93 olarak hesaplanmıĢtır. Yenilenebilir enerji (RE) değeri, ġekersüt süt sığırı iĢlenmesinde yaklaĢık %97 ve ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinde %96 olarak hesaplanmıĢtır. Yenilenemeyen enerji (NRE) kullanım değeri, ġekersüt süt sığırı iĢletmesi ve ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmesinde sırasıyla %3,52 ve %4,04 olarak hesaplanmıĢtır.

ġekil 4.3. ġekersüt ve ÇumpaĢ süt sığırı iĢletmelerinin doğrudan (DE), dolaylı (IDE), yenilenebilir (RE) ve yenilenemeyen (NRE) enerji kullanım oranları.

4.2.2. Konya ġeker Sanayi ve Ticaret Anonim ġirketi bünyesindeki besi sığırı