1 ) Koşullu Salıvermenin Lehindeki Fikirler
18 ve 19’uncu yüzyıllarda hürriyeti bağlayıcı ceza edilirken bir yandan kişinin hürriyet gibi değerli bir şeyden mahrum edilerek cezalandırılması amaçlanıyor, diğer yandan da mahkumun uslandırılması amaçlanıyordu. Ancak suçlular ıslah edilmek bir tarafa, tekrar suç işleyerek mükerrir olmaktaydılar. Bu durumun en önemli nedenlerinden biri cezaevi şartlarının ıslaha uygun olmamasıydı. Kısa süre içersinde ıslaha uygun modern cezaevlerinin yapılması da mümkün değildi. Ayrıca cezaevleri ne kadar modern olurlarsa olsunlar kişinin hürriyetinin kısıtlanmasından kaynaklanan sorunlar giderilemezdi76. Çünkü topluma yeniden kazandırılmak düşüncesiyle cezaevine konulan mahkum, orada başka suçlularla karşılaşarak, suç işlemek için organize olmakta ve yeni suçlar öğrenmekteydi. Bunun önlenmesi için düşünülen hücre hapsi, beden ve ruh hastalıklarını beraberinde getirdi. Uzun süre cezaevinde kalmanın sonucu olarak “kurumsallaşma” da ayrı bir problemdi. Bu durumdaki hükümlüler için cezaevi yaşamı vazgeçilmez bir hal aldı, sosyal yaşama intibak imkansızlaştı77. Mahkumların bakmakla yükümlü oldukları kimselerin de, geçimleri temin edilemediği için cezaevlerinde kalmaları söz konusuydu. Hatta bu dönemde akıl hastalarının, evsizlerin de cezaevlerinde barındıkları görülmekteydi. Aşırı kalabalıklaşan cezaevlerinde hükümlülerin beslenmesi ve bakımı, devlet bütçesine önemli bir yük getirmekteydi. İşte koşullu salıverme, esasen bahsedilen bu olumsuzlukları ortadan kaldırabileceği düşünülen bir müessese olarak ortaya çıkmıştır78.
75
KAFES, a.g.e, s. 19. 76
SOYASLAN, Doğan, Ceza Hukuku Genel Hükümler, 3. Baskı, Ankara 2005, s. 550. 77
SOYASLAN, a.g.e, 3. Baskı, s. 550 vd. 78
Koşullu salıvermenin lehinde ileri sürülen fikirler, kurumun yukarıda belirtilen olumsuzlukların giderilmesinde önemli bir çare olduğu fikrinden yola çıkarlar. Bunları aşağıdaki şekilde ifade etmek mümkündür:
a) Cezanın özel önleme gayesi koşullu salıverme ile kuvvetli bir şekilde teşvik edilir. Kurum cezaevine giren mahkumun iyi halini destekler, onu cesaretlendirir, adeta ona hürriyetin çıraklığını yaptırır79.
b) Koşullu salıvermenin ileride gerçekleşme ihtimali, mahkumun diğer mahkumlarla gayri meşru ilişkiler içine girmesini önler. Müessese bu yolla hükümlülerin disiplinini teşvik eder. Özellikle uzun süreli hürriyeti bağlayıcı cezaların etkisiyle iradenin zayıf düşmesinin önüne geçer. Böylece cezaevleri içersinde disiplin ve düzenin korunmasına yardımcı olur80.
c) Cezaevleri alınan tüm tedbirlere rağmen yeni suçların öğrenildiği mekanlardır. Ayrıca uzun süre infaz kurumunda kalma hükümlünün normal hayata intibakını güçleştirir. Bu bakımdan infaz kurumunda geçirilen sürenin kısaltılması, kurumsallaşmayı önleyeceğinden koşullu salıverme yerinde bir kurumdur81.
d) Geçiş dönemi olarak deneme süresi çok önemlidir. Deneme süresi altında bulunan kimse, iyi davranış kurallarına uymak mecburiyetindedir. Bu süreç bireyin tekerrüre yönelmesi bakımından en müsait zamandır. Kötü gruplardan uzak durmak ve hayatını kazanmak zorundadır. Bu bakımdan dışarıda yalnız bırakılmayarak yasal koruma organları tarafından desteklenir. Bu gözetim olmazsa, deneme süresindeki mahkum tüm iyi niyetine rağmen ihtiraslarına karşı koyamaz ve tekrar suç
79
AKBULUT, İlhan, “Şartla Tahliye”, İÜHFM, C.:LV, S.: 1-2, İstanbul 1996, s. 174.
80
DÖNMEZER-ERMAN, a.g.e, III, n. 1717 81
işleyebilir. Bu bakımdan koşullu salıverme cezaevinden tamamen serbestiye geçişi daha az tehlikeli hale getirmektedir82.
e) Koşullu salıverme ayrıca toplumun emniyetini de sağlar. Zira koşullu salıverilen, tehlikeli hal gösterirse veya kusurlu bir biçimde hürriyetini kötüye kullanırsa cezaevine geri döner ve ceza infaz kurumun da muhafaza edilir83.
f) Adalet duyguları açısından cezasını çektiği esnada eyleminden pişmanlık duyan ve bu pişmanlığını samimi bir şekilde gösteren kimselere merhametli davranmak, bağışlayıcı olmak meşrudur84.
g) Mahkumun cezaevinde bulundurulacağı süreleri kısaltması itibarıyla devlet bakımından tasarrufu sağlar. Aynı zamanda cezasının bir bölümünü dışarıda çeken hükümlü, bu sırada çalışarak ailesine ve topluma daha yararlı bir birey haline gelir85.
h) Koşullu salıverme, hükümlülerin psikolojik terapi, finansal yardım, destek grupları, dini programlar gibi sosyal servislerden faydalanma imkanlarını arttırır86.
2 ) Koşullu Salıvermenin Aleyhindeki Fikirler
Koşullu salıverme, hemen her ülkenin infaz sistemine girmiş ve kabul görmüş bir kurum olmasına karşın uygulamada görülen aksaklıklar nedeniyle bazı eleştirilere uğramıştır. Koşullu salıverme infaz sırasında iyi hal gösteren hükümlülerin cezalarının belli bir bölümünün şartlı olarak çektirilmemesidir. Yoksa, cezasının
82 ARTUK-GÖKCEN-YENİDÜNYA, a.g.e, s. 917 vd. 83 YENİDÜNYA, a.g.e, s.105. 84 YENİDÜNYA, a.g.e, s.105. 85 KAFES, a.g.e, s. 15. 86 YENİDÜNYA, a.g.e, s.106.
belirli bir kısmını çekmiş olan hükümlünün iyi halli varsayılarak salıverilmesi değildir87.
Kurumun pratik yararlarının elde edilmesi ancak özenle uygulanması ile mümkündür. Çünkü, cezaevinde hürriyeti bağlayıcı cezasının belirli bir bölümü infaz edilmiş her hükümlünün koşullu salıverilmesi, alışkanlık ve kural haline getirilirse ortaya çıkan dikkatsiz ve gereksiz koşullu salıverme işlemleri beklenen yararları getirmeyecek aksine zararlı sonuçlara neden olacaktır. Kurumsal olarak çok yerinde ve cezalar sistemini tamamlayıcı bir müessese olarak zorunlu olan koşullu salıvermenin başarılı olması, haklarında uygulanacağı hükümlülerin titizlikle seçilmesine ve koşullu salıverilen hükümlü hakkında belirli bir süre gözetim ve denetim uygulanmasına bağlıdır88.
Koşullu salıverme, her mahkum hakkında titiz bir inceleme yapılmadan uygulandığında, artık iyi halli olmayı teşvik eden bir kurum değil, sadece cezanın belli bir kısmının çekileceğini gösteren ve mahkumları buna inandıran bir müessese halini alabilir. Bu bakımdan her mahkum için salıverilme hali titizlikle incelenmeli ve buna layık olan mahkumlar koşullu salıverme uygulanmalıdır. Müessesenin başarısı biraz da bunu uygulayacak personelin iyi yetiştirilmiş olmasına bağlıdır. Söz konusu personelin mahkumlar üzerindeki gözetim ve eğitici faaliyetleri ile cezaevlerinin çağdaş bir düzeye çıkarılması yine başarıda önemli etken olacaktır. Bunların yanı sıra mahkumun salıverilmesinden sonra gözetim ve patronaj altında tutulması ile ilgili önlemlerde sadece düzenleyici belgelerde kalmamalı, gerçek bir denetim ve gözetim rejimi uygulanmalıdır. Bunların gerçekleşmesi halinde bu müesseseye karşı olan eleştirilerin de ortadan kalkacağı muhakkaktır denilmek suretiyle müessesenin infaz hukukundaki önemi vurgulanmıştır89.
87 KAFES, a.g.e, s. 16.
88
DÖNMEZER-ERMAN, a.g.e, III, n. 1718.
89 BAŞMAN, Murat, Şartla Salıverme, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü