İYİ HALLİ OLMAK

Koşullu salıverme için gerçekleşmesi gerekli en önemli koşul hükümlünün infaz kurumundaki süreyi iyi halli olarak geçirmesidir (CGTİK. m.107/1).

“İyi hal” müessesenin temel unsurudur. Bu bakımdan tespitinde titizlik gösterilmeli, henüz iyi halli olmayan kimselerin cezaevinden zamansız tahliyesine gidilmemelidir. Esasen hükümlünün cezaevinde iyi hal göstermiş olması da, gelecek için bir teminat değildir, ancak hiç olmazsa kuvvetli bir emaredir150.

06.04.2006 tarihli ve 26131 Sayılı Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Tüzüğün yürürlüğe girmesi ile hükümlü hakkında iyi hal kararı verecek kurul ile bu kurulun oluşumu değişmiştir.

İyi hal, 01.08.1967 tarih ve 12662 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Ceza İnfaz Kurumları ile Tevkifevlerinin Yönetimine ve Cezaların İnfazına Dair Tüzük’ün 178’inci maddesinde düzenlenmişti. Buna göre iyi hal, sicil ve müşahede fişine göre kurumun düzenine karşı tutumu, işlediği suçtan dolayı pişman olup olmadığı, kendisine verilen işlerde gayret ve istekle çalışıp çalışmadığı, kurum idaresine karşı samimi ve dürüst davranıp davranmadığı, arkadaşlarıyla iyi geçinip geçinmediği, iyileştirme ve eğitim çalışmalarına uyumu gibi hususlarla, varsa tutuklulukta geçen günleri ve kurum müdürünün görüşü de göz önünde bulundurularak disiplin kurulunca verilmekteydi.

148 KAFES, a.g.e, s. 52 149 Bkz. KAFES, a.g.e, s. 52 150 EREM-DANIŞMAN-ARTUK, a.g.e, s. 857.

01.06.2005 tarihinden sonra koşullu salıverme kararının verilebilmesi için hükümlünün iyi halli olup olmadığı hususunda disiplin kurulu151, idare ve gözlem kuruluna görüş bildirmelidir152.

İdare ve gözlem kurulu153 koşullu salıvermeye esas olacak iyi hal kararı almalıdır.

Cezaevi idaresi iyi hali belirlerken, olumsuz bir tutumun (örneğin, infaz kurumunda disiplinsizliğin görülmesi) bulunmamasını dikkate alır. Bunun için de mahkumun yakından gözlemlenmesi ve gösterdiği gelişmenin incelenmesi şarttır154.

Yetkili mahkemenin araştıracağı husus ise, olumlu (mahkumun suç işlemeyeceği umudunun varlığı) bir durumdur155. İyi halin belirlenmesinde, infaz kurumuna gelmeden önceki eylemler değerlendirilmeyip, hükümlünün cezaevindeki kurallara uymadaki özeniyle ileride de bu şekilde hareket edeceğine dair güven vermesi, koşullu salıvermeye davranışlarıyla hak kazanması aranır156.

151

Disiplin kurulunun oluşumu, 06.04.2006 tarihli ve 26131 Sayılı Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Tüzük ile değişmiştir. Anılan Tüzük ile müdürü bulunan kurumlarda disiplin kurulu; kurum müdürünün başkanlığında idare memuru, psiko-sosyal yardım servisinde görevli her meslek grubundan kurum müdürü tarafından seçilen birer temsilci, öğretmen, atölye şefi ile infaz ve koruma başmemurundan oluşacaktır.

Bu personelin tamamının kurumda bulunmaması halinde, kurul, mevcut olanlarla oluşturalacaktır. Müdürü bulunmayan kurumlarda ise kurum amirinin başkanlığında ile infaz ve koruma başmemurundan oluşacaktır.

152

KAMER, Vehbi Kadri, Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı, 2. Baskı, Ankara 2007, s. 173. 153

İdare ve gözlem kurulunun oluşumu, 06.04.2006 tarihli ve 26131 Sayılı Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Tüzük ile değişmiştir. Anılan Tüzük ile müdürü bulunan kurumlarda kurum müdürünün başkanlığında, gözlem ve sınıflandırmadan sorumlu ikinci müdür, idare memuru, cezaevi tabibi, psikiyatrist, psikolg, sosyal çalışmacı, öğretmen, infaz ve koruma başmemuru ile kurum müdürü tarafından teknik personel arasından seçilen bir görevliden oluşacaktır.

Bu personelin tamamının kurumda bulunmaması halinde, kurul, mevcut olanlarla oluşturulacaktır. Müdürü bulunmayan kurumlarda ise kurum amirinin başkanlığında hükümet tabibi, öğretmen, infaz ve koruma başmemuru, ile infaz ve koruma memurundan oluşacaktır.

154

YENİDÜNYA, a.g.e, s. 143 155

EREM-DANŞMAN-ARTUK, a.g.e, s. 857.

İyi hal koşulundan tamamen ne anlaşılması gerektiği İnfaz Kanununun 89’uncu maddesi ve Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi İle Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Tüzük’ün 133’üncü maddesinin birinci fıkrasında düzenlemiştir. Buna göre iyi halli olmak için;

a) İnfaz kurumunda düzen ve güvenlikle ilgili kurallara uymak,

b) Haklarını iyi niyetle kullanmak,

c) Yükümlülüklere uymak,

d) Uygulanan iyileştirme programlarına göre de topluma salınmaya hazır olduğu hususunun disiplin kurulunun görüşü alınarak idare kurulunca saptanmış olması gerekir.

İnfaz Kanununun 48’inci maddesinin 3’üncü fıkrası uyarınca disiplin cezaları tamamen infaz edilip, kaldırılmadıkça koşullu salıverme olmaz, ancak bu süre hak ederek salıverilme tarihini (mahkumiyet kararındaki ceza miktarını) geçemez. Belirtelim ki, disiplin cezaları, belli süre içersinde tekrar disiplin cezası almama ve iyi halli olma şartı ile disiplin cezasının türüne göre, kendiliğinden veya kanunda belirtilen kişi veya kurumların kararı ile ortadan kalkar (CGTİK. m.48/4-5). Karar alınması gereken hallerde iyi hal kararı alınmadan hükümlü hakkında koşullu salıverme kararı verilmesi kanuna aykırı olur157. Yargıtay verdiği bir kararda, hükümlüye savunma alınmaksızın disiplin cezası verilmesinin ve bu ceza kararı da tebliğ edilmeyerek itiraz hakkının tanınmamasının, kanuna aykırı bulunduğunu, bu yönden geçerli sayılmayacak söz konusu disiplin cezası bahane edilerek şartla salıvermeden yararlandırmamanın kanuna aykırı olduğunu belirtmiştir158.

157

CENTEL-ZAFER-ÇAKMUT, a.g.e, s. 683. 158

Yarg. 8. CD. 09.09.1976, 6533/6091 (ÇAĞLAYAN, M. Muhtar, “Yargıtay İçtihatları Işığı Altında Şartla salıverme Üzerinde Bir İzah Denemesi I”, Adalet Dergisi, S:24, 1979, s. 303.)

Cezaevi disiplin kurulunun iyi halin tespitine ilişkin kararlarına karşı hükümlünün 4675 Sayılı İnfaz Hakimliği Kanunu hükümleri uyarınca infaz hakimliğine şikayet imkanları bulunmaktadır. Nitekim sözü geçen kanunun 4’üncü maddesinin 2’inci bendinde infaz hakimlerinin görevleri arasında; “hükümlülerin

cezalarının infazı, müşahedeye tabi tutulmaları, açık cezaevlerine ayrılmaları, izin, sevk, nakil ve tahliyeleri; tutukluluların sevk ve tahliyeleri gibi işlem veya faaliyetlere ilişkin şikayetleri incelemek karara bağlamak” da gösterilmiştir.

Kanununun gerekçesinde; “bu tasarının çeşitli maddelerinde geçen “işlem”,

hükümlü ve tutuklular hakkında yürürlükteki mevzuat hükümlerine göre hukuki sonuç doğurmaya yönelik her türlü karar, önlem ve irade açıklamalarını, “faaliyet” ise, hükümlü ve tutukluların konumlarında değişiklik yapan her türlü eylemler ile iyileştirme ve eğitim programlarına uygun olarak yapılan çalışmalarını ifade etmektedir” denmektedir. Bu bakımdan infaz hakimliği cezaevi idaresinin

hükümlüler hakkındaki tüm eylem, işlem ve uygulamalarına karşı müracaat edilebilecek adli bir organdır. Şu halde hükümlünün koşullu salıverilmesine ilişkin hukuki sonuç doğuran idari bir işlem olduğundan “iyi halin tespitine yönelik disiplin

kurulu kararları” hakkında infaz hakimliğine şikayet yolu açıktır. Böylece hukuka

aykırı kurul kararlarının yargısal denetimi de sağlanmış olur159.

İyi hal kararı alınmadan hükümlü hakkında koşullu salıverme kararı alınması kanuna aykırıdır160. Bununla birlikte yetkili mahkeme koşullu salıvermeye hükmedip hükmetmeme hususunda serbestçe takdir hakkını kullanır. Verilen iyi hal kararı ile bağlı değildir. Yargıtay hükümlünün cezaevinde geçirmesi gereken sürenin son gününe kadar, iyi hallilik niteliğini kaybetmesinin imkan dahilinde olduğunu belirterek, 17.01.1973 gününde süresini tamamlayacak olan hükümlü hakkında 4 gün önce, 13.01.1973 günü şartla salıverilme kararı verilmesini bozma sebebi saymıştır161. Söz konusu karar, hükümlünün fazladan cezaevinde kalması sonucunu doğuracağından eleştirilmiştir. Buna göre, söz konusu içtihat kabul edildiğinde, son günü beklemek ve o gün iyi hal kararı vermek ve aynı gün içinde şartla salıverme

159 YENİDÜNYA, a.g.e, s.151 160 YILDIRIM, a.g.e, s. S. 60 161

Yarg. 6. CD. 26.03.1973., 5728/5252, (ÇAĞLAYAN, a.g.e, s. 303); “Hükümlünün meşruten tahliye edileceği güne kadar iyi hallilik vasfının aksini gerektirecek bir davranışta bulunması imkanının mevcut olduğu dikkate alınmadan süresinden önce meşruten tahliyesine karar verilmesi yasaya aykırıdır” Yarg. 1. CD. 22.05.1973, 1897/2074 (MENGÜÇ, a.g.e, s. 149).

kararı almak gerekecektir ki, bu idari bir takım güçlükler, postadaki gecikmeler vs. gibi nedenlerle mümkün değildir. Böylece mahkum kanunda belirtilen süreden daha fazla cezaevinde kalmış olacaktır. Bu bakımdan birkaç önceden söz konusu kararı almak ve prosedürü başlatmak, hükümlünün mağdur edilmemesi için önemlidir162.

Ceza İşleri Genel Müdürlüğü’nün 16.05.1998 tarih ve 18859 sayılı yazısında da; “Şartlı tahliyenin gecikmesi halinde, hükümlünün mağduriyetine mahal

vermemek için, şartla salıverilme tarihine kadar iyi hallilik vasfının yitirilmesini gerektirecek herhangi bir davranışta bulunmamak kaydıyla, tahliyenin birkaç önce karara bağlanmasında usul ve yasaya uymayan bir yön yoktur” denmektedir163.