Klasik Dönme Görüşü

açıklamak mümkün olmayacaktır. Ayrıca yüklenicinin sözleşmeye konu arsa ve binaya, arsa sahibi ile paydaş olmasının sakıncaları da dönme görüşünde etkilidir. Eseri yarıda bırakan yükleniciye, meydana getirdiği kısımla orantılı olarak arsa payının ya da binada sahip olacağı sözleşmede hüküm altına alınan kat irtifakı veya kat mülkiyetinin devri konusunun yaratacağı sıkıntılar vardır. Yüklenicinin işi bıraktığı aşamaya göre hak kazanacağı bağımsız bölümleri belirlemek çoğu zaman imkânsızdır. Aralarındaki güven ilişkisi bozulmuş olan tarafların bağımsız bir bölümün ortak mülkiyetine sahip olmaları da kimi sakıncalar d431_oğurmaya

müsaittir.432

1.2 Dönmenin Hukuki Sonuçlarına İlişkin Öne Sürülen Görüşler

Yenilik doğran bir hak olan sözleşmeden dönmenin taraflar arasında borç ilişkisini nasıl etkileyeceği konusu dönmenin hukuki sonuçlarını tespit etmek açısından önemlidir. Dönmenin hukuki sonuçlarına dair doktrinde ileri sürülen görüşlere ise aşağıda yer verilmiştir.

1.2.1 Klasik Dönme Görüşü

Doktrinde eskiden hâkim olan bu görüşe göre433_{; alacaklının sözleşmeden dönmesi}

ile beraber, dönme beyanı karşı tarafa ulaştığı andan itibaren sözleşme geçmişe etkili olarak ortadan kalkar.434 _{Sözleşmenin kurulduğu andan itibaren ortadan}

kalkmasıyla sözleşmeden doğan tüm hak ve borçlar da doğdukları andan itibaren ortadan kalkmış sayılırlar.435 _{Başka bir deyişle, dönme beyanı ile sözleşme baştan}

beri hiç yapılmamış gibi kabul edilir. Yani klasik dönme görüşünü savunanlar, icazet ve kazandırıcı zamanaşımı gibi var olmayan olguların var olması gibi geçmişe pozitif 431 _{BUZ, Sözleşmeden Dönme, s.118.} 432 _{ATAMULU, s. 151.} 433 _{BUZ, Sözleşmeden Dönme, s.118.}

434 _{OĞUZMAN/ÖZ, C.I, s. 512; TUNÇOMAĞ, s. 951; ÖZDEMİR, Rafet, Türk Borçlar Kanunu Şerhi,}

Ankara, 1987, s. 249.

435 _{KIRCA, Çiğdem, “Arsa Payı Karşılığı İnşaat Sözleşmelerinde Sözleşmeden Dönmenin Üçüncü}

Kişilere Etkisi”, Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu (Bildiriler - Tartışmalar), Ankara 2007, s. 77-98.

81

etki bırakan bir yapıda değil, var olan bir olgunun yok sayılması şeklinde negatif ve geçmişe ters etkili bir yapıyı savunuyorlar.436 _{Bu durum TBK. m.125’in 3. fıkrasında}

sözleşmenin hükümsüzlüğünden bahsedilerek açıkça ortaya konulmuştur.437 _Klasik

dönme görüşüne göre tarafların iade borçlarını farklı hukuki temellere dayandıran, farklı görüşler mevcuttur.

Sebepsiz zenginleşme görüşüne göre; sözleşmenin geçmişe etkili olarak ortadan kalkmasıyla evvelden ifa edilen edimlerin hukuki sebebi sona ermiş olur ve artık geçerli bir hukuki sebep bulunmadığından, daha evvel ifa edilen edimlerin iadesi sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre yapılmalıdır.438 Bu görüş, sözleşmeden dönmenin borçlandırıcı işlemi ortadan kaldırdığını savunur ancak bu durum dönülen borçlandırıcı işlemin ifasına yönelik olarak yapılmış tasarruf işlemleri üzerinde etkili değildir.439 Tasarruf işlemi ile kazanılan haklar devredildiğinde kendiliğinden eski sahibine dönmez. Bu sebeple, daha önce devredilen hak ayni hak dahi olsa440

sonradan sona ermesine dayanılarak iade, sebepsiz zenginleşme talebiyle istenmelidir ve bu iade talebi TBK. m.82’ye göre iki yıllık zamanaşımı süresine tabi olur.441

Ayni etkili borç ilişkisi görüşünü savunanlara göre ise; sebebe bağlı olan tasarruf işlemi sözleşmeden dönme üzerine geçmişe etkili olarak hükümsüz hale gelecek ve bu yolla verilenlerin iadesi de ayni hakka dayanacaktır.442 _{Borçlandırıcı işlemin}

ortadan kalkması sebebe bağlı tasarrufları da etkileyecektir. Buna göre, önceden yerine getirilmiş edimlerin iadesi, taşınırlar bakımından “istihkak davası” ile talep edilecektir ki bu teoriye bu sebeple istihkak teorisi de denilmektedir. İade, sözleşmeden dönmeden evvel mülkiyeti karşı tarafa geçirilen taşınmazlar bakımından, hukuki sebebin ortadan kalkması ile mülkiyet el değiştirmemiş olacak 436 _{SEROZAN, Sözleşmeden Dönme, s. 79.} 437 _{OĞUZMAN/ÖZ, C.I, s. 513.} 438 _{OĞUZMAN/ÖZ, C.I, s. 513.} 439 _{KURT, s. 292.} 440 _{BUZ, Sözleşmeden Dönme, s. 119} 441 _{OĞUZMAN/ÖZ, C.I, s. 513.} 442 _{OĞUZMAN/ÖZ, C.I, s. 514.}

82

ve tescil yolsuz hale geldiğinden “tapu kaydının düzeltilmesi davası” ile düzeltilerek sağlanacaktır. İstihkak davası ve tapu kaydının düzeltilmesi davası zamanaşımına tabi değildir.443 _{Ayrıca irade sakatlığı sebebiyle iptal söz konusu olduğu vakit}

önceden yapılmış olan tasarruf ve borçlandırıcı işlemler geçersiz olacağını ve daha önce devredilmiş olan ayni hakların istihkak davası işe iade edilebileceğini ifade etmektedirler.444 _{İyi niyetli üçüncü kişilerin kazançları ile aynen iadenin mümkün}

olmadığı iş görme ve kullandırma gibi edimler bakımından iade ise sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre talep edilir.445

Ayni etkili borç ilişkisi görüşünü eşya hukukunun bazı temel prensiplerine aykırı bulan yazarlar da vardır. Sözleşmeye ayni hak tanınmasının, üçüncü kişilerin ayni hak kazanımları açısından da sıkıntılar yaratabileceği ifade eder.446 Buna karşılık, sebebe bağlı tasarruf işlemi sonucunda ifa edilen edimin iadesinin sağlanması açısından mülkiyetin alacaklıda kalmasının daha pratik çözüm sağlayacağı da savunulmaktadır.447

1.2.2 Yasal Borç İlişkisi Görüşü

Bazı yazarlar dönme beyanından sonra tarafların arasındaki ilişkinin niteliği bakımından klasik dönme görüşünden ayrılarak yasal borç ilişkisi görüşünü geliştirmişlerdir.448 Sözleşmeden dönmenin sözleşmeyi ortadan kaldırdığını yani borçlandırıcı işlemi sonlandırdığını kabul edenlerin bir kısmına göre; ortadan kalkan bu borç ilişkisi tasfiyeye yönelik yasal bir borç ilişkisi haline dönüşmektedir.449 Başka bir ifade ile, dönme beyanı ile geçmişe etkili olarak sona eren sözleşme sonucunda tarafların arasında kanuni bir borç ilişkisi doğar ve bu borç ilişkisi önceden elde

443 _{KURT, s. 293.} 444 _{BUZ, Sözleşmeden Dönme, s.120.} 445 _{ÖZ, s. 238.} 446 _{KURT, s. 299.} 447 _{ŞAHİN, s. 282.} 448 _{BUZ, Sözleşmeden Dönme, s.120.} 449 _{OĞUZMAN / ÖZ, C.I, s. 515; ÖZ, s. 35.}