Kitle İletişim Yaklaşımları ve Kitle İletişiminin İşlevi

2.4.1. Kitle İletişim Yaklaşımları

Kitle iletişim araştırmaları, başlangıçtan günümüze kadar kitle iletişim araçlarıyla iletilen mesajların hedef üzerinde yarattığı etkiyi incelemektedir. Bu

nedenle mesajı alanların, yani izleyici/dinleyicilerin konumu her zaman önem taşımış ve iletişimin diğer öğelerinden daha fazla ilgi çekmiştir (Yavuz, 2005: 7). İzleyicinin/okurun mesajlar karşısındaki konumu farklı dönemlerde farklı politikalar gereği aktif ya da pasif kabul edilmiştir (Avşar, 2014: 5). Bu doğrultuda biz de kitle iletişimi egemen ve eleştirel yaklaşım açısıyla inceleyeceğiz.

2.4.1.1. Kitle İletişimine Egemen Yaklaşım

Aile, okul, arkadaş grupları, medya gibi etkenlerin hepsi birlikte ve çoğu zaman da aynı anda bireyler üzerinde etkili olmaktadırlar. Ailenin ağırlığı küçük yaşlarda daha fazladır. Okul eğitimi ise uzun yıllar sürebilmesine rağmen aslında ilk ve biraz da orta öğretim siyasal toplumsallaşma açısından çocuklar üzerinde daha etkili olmaktadır. Buna karşılık medya ise bireyleri tüm hayatları boyunca etkilemektedir (Turam, 1994: 27). Kısaca medya olarak nitelendirilen kitle iletişim araçları, önce bir dünya imajı çizmekte sonra da çizilen bu imaj hakkında ne düşünülmesi gerektiğini hedef kitlelere aşılamaya çalışmaktadır (Arık ve Solmaz, 2007: 238). Kitle iletişim araçları haberlerle ve bunun yanında içerdikleri çok çeşitli konuda enformasyonla dünyanın her tarafındaki insanları yönlendirmektedir. Çok sayıda insanın gerek bilgi edinmek, gerekse boş vakitlerini değerlendirmek amacıyla kitle iletişim araçlarına yönelmeleri ve bunların çoğunun sosyal ve siyasal olaylar hakkında bilgi edinebilecekleri alternatif kaynakların olmayışı, kitle iletişim araçlarının insanlar üzerinde çok etkili olmasına yol açmaktadır (Turam, 1994: 46). Kitle iletişiminin geleneksel toplulukların “modernleşme”sinde de önemli etkileri vardır. Kitle iletişimi popüler kültürün akışını sağlar. Kitle iletişim araçları toplulukların paylaştıkları değerleri, siyasaları teknolojiyi saptayabilir; bilgi akışıyla, toplumsal değişimi gerçekleştirebilirler (Tutar ve Yılmaz, 2002: 215). Siyasal ve sosyal düzenin sağlanmasında ya da düzensizliğin nedeni olarak, kitle iletişim araçlarının verdiği mesajlar, insanlar üzerinde çok çeşitli etkiler meydana getirmektedir (Temel, 2013: 240). Kitle iletişim araçlarının toplumlara olan etkisi ise iki temel grupta toplanmıştır (Aziz, 1994: 26):

- Bilgilendirme, haber verme, eğitime yardımcı olma özelliği: bu özellik 1960’lı yıllarda Amerikan sosyolog Wilbur Shcramm’ın savunduğu bir görüştür.

Kitle iletişim araçları, özellikle radyo ve televizyon eğitime yardımcı olabilir, hatta ilk ve orta öğrenim ve üniversite düzeyinde klasik eğitimin yerini alabilir görüşüdür.

- Siyasal bilgi, tutum ve davranışları etkileme özelliği: 1950’li yıllarda Paul Lazarfeld ve arkadaşlarının görüşleri çerçevesinde gelişen bu görüşe göre, kitle iletişim araçları toplumun siyasal bilgilenmesine katkıda bulunmaktadır fakat siyasal tutum ve davranış değişikliğinde kararsız oyları etkileyebilmektedir.

Özet olarak kitle iletişim araçları gündemi tespit ederek, bireylerin evreni algılamalarını şekillendirmekte ve yönlendirmektedir. Böylece bireylerin toplumsal gerçek hakkındaki tasavvurları inşa edilmiş olmaktadır. Kitle iletişim araçlarının etki gücü ise, bireylerin çevresi hakkındaki tasavvurlarının uzun vadede şekillendirilmesinden kaynaklanmaktadır (Gökçe, 2006: 146).

2.4.1.2. Kitle İletişimine Eleştirel Yaklaşım

Kuramcılar anlaşmasalar bile, kitle haberleşme araçları ile ilgili yapılan araştırmaların genel sonucu, kitle haberleşmesinin pekiştirici etkisi olduğunda birleşmektedir (Tokgöz, 1979: 2). Türkiye’de yapılan saha araştırmalarının da ortaya koyduğu gibi medya, bireyler üzerinde doğrudan etkili olmanın ötesinde var olan tutumları ve davranışları güçlendirici yönde bir etkiye sahiptir (Balcı, 2007: 171).

Koçak’a göre de; kitle iletişim araçları, yeni ya da henüz oturmamış bir konuda kamuoyunu etkileyebilmektedir. Çünkü insanların o konuda sabitleşmiş bir tutumu yoktur (2002: 101).

2.4.2. Kitle İletişiminin İşlevi

Kitle iletişim araçlarının toplumdaki yerleri ve işlevleri konularında, bu araçların ortaya çıktıklarından beri en fazla araştırma ve yayının yapıldığı bir dönemdeyiz (Talu, 2000: 7). Bu araştırmalarda kitle iletişim araçlarının görevleri ile ilgili çeşitli görüşler vardır. Işık’a göre kitle iletişim araçları haber ve bilgi vermek suretiyle kamuoyunu bilgilendirerek, kamuoyunun serbestçe oluşmasına katkı sağlamaktır (2005: 86). Tutar ve Yılmaz ise kitle iletişim araçlarının işlevlerini şu şekilde sıralamışlardır (2002: 223);

-Toplumsal değişikliklerin getirdiği gerilimlerden uzaklaşmak için eğlence programlarıyla, dizilerle düş dünyası yaratmak,

-Yenilikler konusunda haber ve bilgi vermek,

-Kültürler arası ve kuşaklar arası etkileşimi sağlamak,

-Politik ve siyasi olayları yorumlayarak kamuoyu oluşturmak olarak açıklamışlardır.

Buna göre medya insanlara ne düşünmeleri değil, ne hakkında düşünmeleri gerektiğini söyler. Böylece medya toplumların gündemini belirler. Medyanın izleyicisi konumundaki insanlar ise kendilerine sunulan gündem konuları ile meşgul olurlar (Güngör, 2011: 213). Kitle iletişim araçları, insanların hayat tarzlarında, kültürlerinde ve sosyal alışkanlıklarında büyük değişiklikler yaratmış aynı zamanda sahip olduğu güç ve etki sayesinde de hayatımızın ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir (Arık ve Solmaz, 2007: 234). Medyanın politik çevreyi izlediği, kamuoyunun oluşmasına katkıda bulunduğu, demokratik rejimlerde de varsayılmaktadır (Oktay, 2002: 21). Demokratik bir toplumda iletişim araçlarının yerine getirdiği işlevler genel olarak şöyledir (Yıldız, 2002: 51-52):

- Bilgilendirmek (bugünlerde üzerinde en çok tartışılan işlev),

-Gözetim (yönetime karşı bir bekçi köpeği gibi hareket ederek bireylerin haklarını korumak),

-Reklam kanalı olarak alıcı ve satıcılara seslenerek ekonomik sisteme hizmet etmek,

-Eğlendirmek.

Aziz’e göre ise kitle iletişim araçları ile ilgili işlevler dört ana grupta toplanmıştır bu dört grup şöyledir (1994: 25-26):

-Haber verme işlevi: Bu işlev, bu araçların özellikle gazetelerin ortaya çıkış nedenleri olarak kabul edilir. Araçların doğası gereği en eski işlevi haber verme

işlevi haber niteliğindeki ulusal ve uluslar arası veri, bilgi ve olgularla ilgili mesajların toplanması ve aktarılmasıdır.

-Eğitme ve Kültürün Aktarımı İşlevi: Bu işlev ve buna dayanılarak mesaj aktarımı, çağdaş nitelikte insan yaratılmasına katkı, ulusal ve uluslararası kültür değerlerinin kuşaktan kuşağa aktarılması olarak tanımlanabilir.

-Mal ve hizmetlerin tanıtılması işlevi: Reklam ya da tanıtma mesajları yolu ile toplumda üretilen mal ve hizmetlerin bu araçlara açık olan kullanıcılara tanıtılması işlevidir. Bu işlev özellikle kitle iletişim araçlarının özel kesim elinde olduğu ülkelerde bu araçların temel işlevi olarak kabul edilmektedir. Tarihsel gelişimi içerisinde en çok gelişen işlev olma niteliğine sahiptir.

-Eğlendirme işlevi: Bu işlev tek başına bir amaç olarak alınmakla birlikte, yukarıda belirtilen üç temel işlevin yerine getirilmesi, bunların dinlenmesi, okunması ve seyredilmesi için gerekli olan bir işlev olarak nitelenebilir. Bu işlev de yine tarihsel gelişimi içerisinde önemli gelişme göstermiş, neredeyse bu araçların, kamu elinde olmayanların dışında, temel işlev olarak algılanmasına kadar gitmiştir. Özellikle kitle iletişim araçlarının toplumlara etkisi konusunda zaman içerisinde değişim gösteren, dolayısıyla bu araçların toplumlara etkisi açısından önem kazanan bir işlev olma özelliğine sahiptir.

İletişim araçlarının işleyişini incelediğimizde ise temel de iki temel kuram vardır bunlar; otoriter ve liberal kuramlardır. Otoriter kuram iletişim araçlarını, iktidar tarafından denetlenen ve bireyleri yönetimin istediği doğrultuda bilgilendiren araçlar olarak değerlendirmektedir. Bu anlamda iletişim araçları, siyasal erki elinde bulunduranların amaçlarına hizmet etmektedir. Liberal kurama göre ise; iletişim araçlarının demokratik bir toplumun “tarafsız” aracı olduğu varsayılmaktadır (Yıldız, 2002: 51).

Özetle kitle iletişim araçlarının insanları eğlendirmek, eğitmek ve bilgilendirmek gibi birçok işlevi vardır (Şimşek, 2009: 125).

2.4.3. Medya Kitlesinin Özellikleri

İzleyiciler topluluğunun yani iletilere maruz kalan kitlenin aşağıdaki şu özelliklere sahip oldukları varsayılmaktadır (Wilcox vd.’den Aktaran: Oktay, 2002: 38-39):

-İzleyiciler, giderek görselliğe ve görsel mesajlara daha eğimli hale gelmektedirler. Televizyon, bu açıdan en etkili kitle iletişim aracıdır.

-İzleyiciler, belli bir zamanda sadece tek bir konu üzerine odaklanarak onunla meşgul olmakta, olayları sosyal ve politik bütünlüğü içinde görme fırsatını kaçırmaktadırlar.

-İzleyiciler, olayların kişiselleştirilmesinden hoşlanmaktadırlar ve en çok ilgilerini çeken insanlar ise “meşhur” kişilerdir.

-Otoriteye karşı güçlü bir güvensizlik mevcuttur ve toplumsal olaylarda bir komplo beklentisi ve kuşkusu hâkimdir.

-Medya, küreselleşen dünyada, insanları birbirine yakışlaştıran ve aralarındaki farklılıkları azaltan bir araçtır.