Kitapta Kullanılan Kaynaklar ve Nakil Usūlü

Müellif eserde, istişhad ettiği âyet, hadîs, sahabe ve tabiin sözü, emsal ve şiir- leri kaynak vermeden kullanmıştır. Eserinde istifade ettiği âlimlerin isimlerini zikret- mekle yetinerek herhangi bir kitap veya risale ismi vermemiştir. Eser incelendiğinde, müellifin kendinden önceki âlimlerin ilmî birikimlerine sahip olduğu görülmektedir.

SONUÇ

Bu çalışmamızda hicrî IV. asırda yaşamış Ebu’l-Faôl Muðammed b. Ebî Ca‘fer el-Munòirî, el-Heravî (ö. 329/940) hakkında bilgi vermeye ve ona ait olduğu söylenen Mefâñıru’l-Maùâl fi’l-Meóâdiri ve’l-Ef‘âl isimli eseri, tahkik etmeye çalıştık. Bu eser, Arap dilinin temeli olan fiil ve onun çekimi anlamına gelen sarfla ilgili oldu- ğu için girişte dilin mahiyetinden ve Arapça sözlüklerin tarihsel seyrinden kısaca söz etmeye çalıştık.

İkinci olarak müellifin şahsiyeti ve ilmi kişiliği üzerinde durmaya çalıştık. Ebu’l-Faôl Muðammed b. Ebî Ca‘fer el-Heravî, Arap dili ve edebiyatı ve diğer İslâmî ilimler ile ilgili olan yedi adet eser yazmıştır. Kaynaklarda adı geçen bu kitaplardan sadece Mefahiru’l-Makal adlı kitabın İstanbul Köprülü Kütüphanesi’nde bulunan tek nüshasına ulaşabildik.

Üçüncü olarak, tahkikini yaptığımız Mefâñıru’l-Maùâl fi’l-Meóâdiri ve’l-Ef‘âl adlı kitabı tanıtmaya çalıştık. Bu kitap, Muhammed b. Ebî Ca‘fer el-Heravî’ye nispet edilmektedir. Ancak bu nispetin problemli olduğunu belirtmek durumundayız.

Mefâñıru’l-Maùâl fi’l-Meóâdiri ve’l-Ef‘âl, döneminin ilmi birikimiyle, son harf sistemine göre hazırlanan, fiillerin ve mastarların babları göz önüne alınarak sı- nıflandırıldığı alfabetik bir sarf kitabı ve sözlüğüdür. Kitapta, yaygın olarak kullanıl- mayan garip ve anlamı pek bilinmeyen kelimeler, sarf bablarına göre incelenmiştir. Kelimelerin önce manaları verilmiş, sonra da eğer kelime âyet, hadîs, emsâl, sahabe ve tabiin sözlerinde geçmiş ise, bir kaç kelimeyle kaynakları hiç belirtilmeden zikre- dilmiştir. Bazen de, kelimeden söz edilmeden, hemen kelimenin geçtiği hadîs zikredi- lip ondan sonra anlamı verilmiştir. Bazı kelimeler ise yazılıp, önüne "م" harfi konul- muştur.

Bu çalışmamızda konumuz olan Kitabı ilmî kriterlere uygun bir şekilde tahkik etmeye çalıştık. Üzerinde çalıştığımız kitabın, alanında yapılmış ilmî bir çalışma ol- duğunu, müellifin kitabını te’lif ederken sistemli bir şekilde hazırladığını, kendine göre, sağlıklı bir sarf sistemine göre hareket ettiğini, çalışmanın başından sonuna ka- dar, dil ile ilgili söylediklerini dilcilerin görüşlerine dayandırarak temellendirdiğini, kelimeleri anlamlandırırken de özellikle âyet, hadis, şiir, mesel ve deyimlere başvur-

duğunu gördük. Bu yönüyle, böyle geniş ve zengin ilmî ve kültürel birikimin ürünü olan bu eserin bundan sonra yapılacak ilmî çalışmalarda faydalı olacağını düşünüyo- ruz.

Özellikle sarf ilmiyle ve kelimelerin filolojik tahliliyle ilgilenenlerin bu kitap- tan faydalanacaklarını umuyoruz. Çünkü sarf ilmiyle ilgili birçok konu ele alınmış ve pek çok kelimenin tahlili yapılmıştır. Biz de, metne bağlı kalarak, kitaptan kolay bir şekilde istifade edilmesi için, genel sistemini bozmadan tahkik etmeye, istifade edilen kaynakları tespit etmeye, anlaşılamayan yerlerde ilmî kaynaklara bağlı kalarak açık- lamalar yapmaya çalıştık.

Çalışmamızda el yazması bu kitabı, müdellel ve rahatça istifade edilebilir bir eser haline getirmeye gayret ettik. el-Heravî’ye ait oluşunda problem olmasına rağmen, kitabın ilmî ölçütlere uygun te’lif edilmiş bilimsel bir çalışma olduğunu düşünüyoruz. Bu şekliyle yayımlandığı takdirde başta Kur’an-ı Kerim, olmak üzere dinî metinlerin anlaşılmasına katkı sağlayacağını ve Arap Dili ve Edebiyatı alanında çalışanlara fay- dalı olacağını umuyoruz.

KAYNAKÇA

ABDULLAH, Yusrî Abdulğanî ‘Mu’cemu’l-Meâcimi’l-‘Arabiyye, Dâru’l-Cîl, Beyrut, 1991.

AKSAN, Doğan, Her Yönüyle Dil, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara, 1998.

el-BATİLÎ, Ahmet b. ‘Abdullah Meâcimi’l-Luğaviyye ve Õuruķu Tertîbihe, Dâru’r- Râye, er-Riyâd, 1992.

el-Buhârî, Ebu Abdillah b. İsmail, el-Camiu’s- Sahih, tahkik: Muhammed Fuad, Abdu’l-Baki, el-Mektebetu’s-Selefiyye, Kahire 1400.

BAHCIVAN, Seyit, Yazma Eserlerin Tahkikinde Metodolojik Problemler, SÜİFD, 2006, sayı: 21.

el-BEYHAKİ, Ebû Câ’fer Ahmet b. ‘Alî b. Muhammed el-Muùrî Tâcu’l-Meóâdir, Tashih ve Ta’lik: Hâdî ‘Âlim Zâde, Muessesetu Muõâlaât ve Tahùîùâtu Ferhengî, Õahrân, 1366.

BROCKELMANN, Carl GAL, Leiden, 1937.

———————, Carl Târîhu’l-Adâbi’l-‘Arab, Dâru’l-Meârif, el-Ùâhire, 1959. ———————, GAL- Supplement, Leiden, 1937, Brill yay.

el-CEVHERÎ, İsmâîl b. Hammâd es-Óıðað Tâcu’l-Luğati ve Óıðaðu’l-‘Arabiyye, Thk. ‘Ahmed Abdulğafûr ‘Aõõar, Dâru’l-Ilmi Lilmelâyîn, Beyrut, 1984. ÇELEBİ, Kâtip, Keşfu’z-Zunûn an Esâmi’l-Kutubi ve’l-Funûn, Dâru’l-Fikr, Beyrut,

1999.

ÇETİN, Nihād M., “Arap”, DİA, İstanbul 1991, III, 286.

er-RĀFİÎ, Mustafa Sādık Tārîðu Âdābi’l-Arab, el-Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut, 2004. ÇÖĞENLİ, M. Sadi ve Kenan Demirayak, Arap Edebiyatında Kaynaklar, Atatürk

Üniversitesi Fen

Edebiyat Fakültesi Yayını, Erzurum, 2000. DURMUŞ, İsmâil “Ïa‘leb”, DİA, İstanbul, 2006.

DEMİRAYAK, Kenan, Abbasi Edebiyatı Tarihi, Bakanlar matbaacılık, Erzurum1998. Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eleş’as, es-Sünenü, daru’l- afaki-cedide, tsz

el-ENBARÎ, Ebu’l-Berekât Kemâluddîn Abdurrahman b. Muhammed, Nuzhetu’l-

Elibbâ fî Õabakâti’l-‘Udebâ, thk. İbrahim es-Sâmuraî Mektebetu’l-Menâr, Ürdün, 1985.

el-EZHERİ, Ebu Mansūr Muhammed b. Ahmed Tehzîbu’l-Luġa, Dāru’l- Kavmiyyeti’l-Arabiyye, Kāhire 1964.

el-GAZALÎ, Muhammed b. Muhammed Ebu Hamid, el-Maksadu’l-Esna, thk: Bessam Abdulvahhab, el-Cifan, Kıbrıs 1987

GOLDZİHER, Ignace Klasik Arap Literatürü, Çev. Azmi Yüksel ve Rahmi Er, İmaj Yayınları, Ankara, 1993.

el-HAMEVÎ, Yâùut Mu‘cemu’l-‘Udebâ, Daru İhyâi’t-Turâïi’l-‘Arabî, Beyrut, tsz, HÂRUN, Abdusselâm Muhammed Taðùîùu’n-Nuóûó ve Neşruhâ, Mektebetu’l-Ñâncî,

el-Ùâhire, 1998.

IBN NEDİM, Ebu’l-Ferac Muðammed b. Ebî Ya‘ùûb İshâk, el-Fihrist, Ta‘lik: Yusuf ‘Ali Õavîl, Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrut, 1422/2002.

İBN HALDUN Abdurrahman b. Muhammed b. Haldun, Mukaddime, (çev. Halil Ken- dir), Ankara 2004.

İBN HALLİKAN, Vefeyâtu’l-A‘yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zaman, Thk: İhsan ‘Abbas, Dâru-Sâdir, Beyrut, 1968.

el-ÎCİ, Aôududdin Abdurrahman b. Ahmed, thk: Abdurrahman Umeyra, Daru’l-Cîl, Beyrut 1997, I/180.

İSMÂİL PAŞA, el-Bağdâdî, Hediyyetu’l-‘Arifîn, İstanbul, 1951. KEHHÂLE, Ömer Rıôâ, Mu’cemu’l-Muellifîn, Beyrut, tsz.

el-KIFTÎ, Cemâluddîn Ebu’l-Ðasen Alî b. Yûsuf İnbâhu’r-Ruvât ‘alâ Enbâhi’n-Nuðât, Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, Beyrût, 1406/1986.

KIYICI, Selahattin, “el-Ezherî”, DİA İstanbul, 1995.

MOLLAİBRAHİMOĞLU, Süleyman, Yazma Eserler Terminolojisi, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2007.

MÜSLİM, Ebu’l-Huseyin, Müslim b. El- Haccac, Sahihu Müslim, Daru’l-cîl, Daru’l- Afakı’l-Cedide, Beyrut, tsz.

NASSÂR, Hüseyin, el-Mu’cemu’l-Arabî Neşetuhu ve Teõavvuruhu, Dâru Mısri’t- Õıbâati, 1956.

es-SAFEDİ, Salâðuddîn Ñalîl b. Aybek el-Vâfî bi’l-Vefeyât, thk: Ahmed el-Arnavût ve Turkî Mustafa, Dâru İðyâi’t-Turâïi’l-‘Arabî, Beyrut, 2000.

SAİD b. Mansur b. Kumune, el-Cedid fi’l-Hikme, Bağdat Üniversitesi, Bağdat 1982es-SETLÎ, Abdulðafîz el-Mu’cemâtu’l-‘Arabiyyeti Neş’etuhâ ve

eõvâru’t-Te’lifi fîhâ, et-Turâïu’l-‘Arabî, Dimeşk, 1999, sayı: 77. SUBHİ es-Sâlih, Fıkhu’l-Lüğa, Daru’l-İlm li’l-Melayin, Beyrut 1994.

es-SUYUTİ, Celâluddîn Abdurrahmân, Buğyetu’l-Vuât fî Õabaùâti’l-Luğaviyyîn ve’n-

Nuhât, Tash: Muðammed Emîn el-Ñâncî, el-Ùâhire, 1326. ---, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’an, Kahraman Yay., İstanbul 1978. SEZGİN, Fuat, GAS, Leiden, 1982, Brill yay.

---, Târîðu’l-Âdâbi’l-‘Arab, çev. Mahmûd Fehmi Mucâzî, Vezâratu’t- Ta’lîmi’l-Âlî, 1999.

VARDAR, Berke, Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1998.

eò-ÒEHEBİ, Şemseddîn Muðammed b. ‘Ahmed b. Osmân Târiñu’l-İslâm ve

Vefeyâtu’l- Meşâhîri ve’l-A‘lâm, Dâru’l-Kutubi’l-‘Arabî, thk: Ömer ‘Abdusselâm Tedmurî, Beyrut, 1987.