Kiralama Sözleşmesinin Kiraya Verenin Finansal Tablolarında

Gösterilmesi

3.5.1. Finansal Kiralamalar 3.5.1.1. İlk Muhasebeleştirme

Kiraya verenler, finansal kiralamaya konu edilmiş varlıkları finansal durum tabloların-da net kiralama yatırımı tutarına eşit tutartabloların-da bir alacak olarak gösterirler.¹⁶ Finansal ki-ralamada, bir varlığa hukuken sahip olmak-tan kaynaklanan tüm risk ve yararlar kiraya veren tarafından devredildiğinden, kiraya verenin alacaklı olduğu kira ödemeleri, ken-disinin yapmış olduğu yatırım ve diğer hiz-metlerini karşılamak ve kendisine bir fayda sağlamak amacıyla, yatırmış olduğu anapa-ranın geri dönüşü ve finansman geliri şek-linde dikkate alınır.¹⁷

Başlangıç doğrudan maliyetleri, genelde ki-raya verenler tarafından üstlenilmekte olup, komisyonlar, hukuki masraflar ve dâhili ma-liyetler gibi kiralama sözleşmesinin müza-keresi ve tanzimine bağlı olarak ortaya çıkan ve bunlara doğrudan atfedilebilen maliyet-leri içerir. Satış ve pazarlama işlemmaliyet-lerinden kaynaklananlar gibi genel giderleri içermez.

Kiraya verenin üretici ve satıcı olmadığı fi-nansal kiralama işlemlerinde başlangıç doğ-rudan maliyetleri, finansal kiralama

gelirle-16 TMS 17, 36. Paragraf

17 TMS 17, 37. Paragraf

rinin başlangıç hesaplamalarına dâhil edilir ve kiralama süresi boyunca gelir kaydedile-cek tutarlardan düşülür. Kiralama işlemin-de yer alan faiz oranı, başlangıç doğrudan maliyetlerini ayrı ayrı dikkate almaya gerek kalmaksızın, finansal kiralama gelirlerine bunları doğrudan dâhil edecek şekilde tespit edilir. Üretici ve satıcı konumdaki kiraya ve-renler tarafından kiralamanın müzakeresi ve düzenlenmesi ile bağlantılı olarak katlanılan maliyetler, başlangıç doğrudan maliyetleri-nin tanımına girmez. Bunun sonucunda, söz konusu maliyetler kiralamaya ilişkin net ya-tırım tutarının tespitinde dikkate alınmaz ve finansal kiralama işleminde, normal olarak, kiralama süresinin başlangıcında oluşacak satış kazancının muhasebeleştirilmesi sıra-sında gider olarak dikkate alınırlar.¹⁸

3.5.1.2. Sonraki Ölçümler

Finansman geliri, kiraya verenin finansal kiralama konusu varlığa ilişkin net yatırı-mındaki sabit bir dönemsel getiri oranını yansıtan bir esasa göre muhasebeleştirilir.¹⁹ Kiraya veren, finansman gelirini kiralama süresine sistematik ve rasyonel bir biçimde dağıtmayı hedefler. Söz konusu gelir dağıtı-mı işlemi, kiraya verenin finansal kiralamaya ilişkin net yatırımına ilişkin sabit dönemsel bir getiriyi yansıtacak bir esasa dayanır. Hiz-metlere ilişkin maliyetler hariç olmak üzere, herhangi bir döneme ilişkin kira ödemeleri, anaparayı ve kazanılmamış finansman geli-rini azaltmak üzere brüt kiralama yatırımı-nın tespitinde dikkate alınır.²⁰

Kiraya verenin kiralama işlemindeki brüt yatırımını hesaplamada kullanılan tahmini garanti edilmemiş kalıntı değerler, sürek-li olarak gözden geçirisürek-lir. Tahmini garanti edilmemiş kalıntı değerde eksilme olması durumunda, gelirlerin kiralama süresine dağılımı yeniden gözden geçirilir ve tahak-kuk ettirilmiş tutarlarda meydana gelen ek-silmeler derhal muhasebeleştirir.²¹

18 TMS 17, 38. Paragraf

19 TMS 17, 39. Paragraf

20 TMS 17, 40. Paragraf

21 TMS 17, 41. Paragraf

Finansal Kiralama İşlemlerinin Değerlendirilmesi ve Muhasebeleştirilmesi Muhasebe ve Denetim Dünyası

Üretici veya satıcı konumdaki kiraya verenler, satış kâr veya zararlarını, ilgili dönemde kesin satışlarında uygulamış oldukları yöntem çerçevesinde muhasebeleştirir.

Kasıtlı olarak düşük faiz oranlarının kararlaştırılması durumunda, satış kârları piyasa faiz oranının uygulanması durumunda oluşacak tutarlarla sınırlandırılır. Üretici veya satıcı konumdaki kiraya verenler tarafından kiralamanın müzakere ve düzenlenmesi ile bağlantılı olarak katlanılan maliyetler satış kârının muhasebeleştirilmesi esnasında gider olarak dikkate alınır.²²

Üretici ve satıcılar, genel olarak müşterilerine bir varlığı “satın alma” veya “kiralama”

seçeneğini sunmaktadırlar. Bir varlığın üretici veya satıcılar tarafından finansal ki-ralama yoluyla kiralanması durumunda;

kiralanan varlığın normal satış fiyatına eşit tutarda kâr veya zarar ile kiralama süresince elde edilecek finansman geliri olmak üzere iki farklı gelir oluşmaktadır.²³

Herhangi bir üretici ya da satıcı konumdaki kiraya veren tarafından, kiralama süresinin başında finansal tablolara yansıtılacak satış gelirleri, ilgili varlığın gerçeğe uygun değe-ri ya da bu değedeğe-rin altında olması koşuluyla piyasa faiz oranının kullanılması durumunda hesaplanan ve kiraya veren tarafından elde edilecek asgari kira ödemelerinin bugünkü değeridir. Kiralama süresinin başlangıcı iti-bariyle muhasebeleştirilecek satış maliyeti, kiralanan varlığın maliyetinden veya fark-lı ise defter değerinden, garanti edilmemiş kalıntı değerin çıkarılması sonucunda bulu-nacak tutardır. İşletmenin kesin satışları için uygulamış olduğu yönteme göre bulunan ve satış geliri ile satış maliyeti arasındaki farkı oluşturan tutar satış kârıdır.²⁴

Üretici ya da satıcı konumdaki kiraya verenler tarafından müşteri çekmek amacıyla gerçekçi olmayacak derecede düşük faiz oranı kullanılması, satış tarihi itibariyle elde edilecek toplam gelirin normalden fazla bir kısmının gelir olarak

muhasebeleştirilme-22 TMS 17, 42. Paragraf

23 TMS 17, 43. Paragraf

24 TMS 17, 44. Paragraf

sine neden olacaktır. Bu türden düşük faiz oranlarının belirlendiği durumlarda satış kârı, piyasa faiz oranlarının uygulanması so-nucunda bulunacak tutarla sınırlandırılır.²⁵ Üretici ya da satıcı konumdaki kiraya verenlerce finansal kiralamanın müzakere edilmesi ve düzenlenmesi ile bağlantılı olarak gerçekleştirilen maliyetler, kiralama süresinin başlangıcında gider olarak muha-sebeleştirilir. Çünkü söz konusu maliyetler ilgili üretici ve satıcının satış kârıyla ilgilidir.²⁶ 3.5.2. Faaliyet Kiralaması

Kiraya verenler, faaliyet kiralamasına konu olan varlıkları niteliğine göre finansal du-rum tablolarında gösterir.²⁷ Faaliyet kirala-masından kaynaklanan kira geliri (kiralama konusu varlıkların bakımı ve sigortalanması gibi hizmetler karşılığında elde edilen gelir-ler hariç olmak üzere), kiraya konu varlıktan elde edilen faydadaki azalmanın zamanla-masını daha iyi yansıtan başka bir sistema-tik yöntem var olmadıkça, kiralama süresi boyunca doğrusal yöntem uygulanmak su-retiyle gelir olarak muhasebeleştirilir.²⁸ Kira gelirinin elde edilmesinde katlanılan ma-liyetler, amortismanlar dahil olmak üzere, gider olarak muhasebeleştirilir.²⁹

Kiracılar tarafından herhangi bir faaliyet ki-ralamasının müzakere edilmesi ve düzen-lenmesi için katlanılan başlangıç doğrudan maliyetleri, kiralanan varlığın defter değeri-ne eklenir ve kiralama geliriyle aynı şekilde kiralama süresi boyunca gider olarak muha-sebeleştirilir.³⁰

Amortismana tabi varlıklara ilişkin amortis-man politikası, kiraya verenin benzer varlık-lar için uygulamakta olduğu normal amor-tisman politikasıyla uyumlu olarak uygulanır ve söz konusu amortisman TMS 16 ve TMS

25 TMS 17, 45. Paragraf

26 TMS 17, 46. Paragraf

27 TMS 17, 49. Paragraf

28 TMS 17, 50. Paragraf

(Bakınız “ TMS Yorum 15 Faaliyet Kiralamaları – Teşvikler”)

29 TMS 17, 51. Paragraf

30 TMS 17, 52. Paragraf

Finansal Kiralama İşlemlerinin Değerlendirilmesi ve Muhasebeleştirilmesi Muhasebe ve Denetim Dünyası

38 ile uyumlu bir şekilde hesaplanır.³¹ Bir işletme, kiralanan varlıkta değer düşüklüğü meydana gelip gelmediğinin değerlendiril-mesinde ise TMS 36’yı uygular.³²

Kiraya verenin, kiralama konusu varlığın üreticisi veya satıcısı konumunda bulunduğu bir kiralamada, kiraya veren, söz konusu iş-lem satışa eşit olmadığından, faaliyet kirala-masına ilişkin olarak herhangi bir satış kârı muhasebeleştirmez.³³

3.5.3. Kiraya Veren Açısından TMS 17 ile VUK Düzenlemelerinin Karşılaştırılması Kiraya verenler açısından VUK ve TMS 17 uygulamalarının genel itibariyle birbiriyle uyumlu olduğunu söylemek mümkündür.

Bununla birlikte VUK GT 319 kiraya verenle-re ilişkin 5. maddede yer alan ‘‘Kiralayan şir-ketler tarafından iktisadi kıymetin satın alın-masında Türk Lirası veya döviz cinsinden kredi kullanılmış ise ilk yıl için ödenen kur farkları ve faiz giderlerinin sözleşme yapılmasından önce kıymetin maliyetine ilave edilebilecek olması halinde maliyete ilave edilecek, aksi halde ve diğer yıllarda ise gider kaydedilecektir.” ifadesi TMS 17 uygulamasına uygun değildir. Çünkü Standart uyarınca borçlanma giderlerinin tamamı oluştuklarında gider yazılacaklar-dır. Maddede önceden alınmış duran varlı-ğın alımıyla ilgili bir finansman gideri varsa aktifleştirildiği yılın sonuna kadarki giderinin onun maliyetine dahil edilip (sözleşme yapıl-madan önceye ait olduğu için), üzerinden o şekilde amortisman ayrılması gerektiği ele alınmaktadır. Esasında bu düzenleme VUK GT 163 düzenlemesiyle paralellik göster-mektedir (Akbulut , 2013).

VUK mük.md.290 birinci fıkra dördüncü bendine göre; “Kiralayanın finansal kiralama-ya konu iktisadî kıymetin üretimini vekiralama-ya alım satımını yapması halinde, iktisadi kıymetin net bilanço aktif değeri olarak rayiç bedeli dikkate alınır. Rayiç bedel ile maliyet bedeli arasındaki fark, normal bir satış işleminden elde edilen kâr veya zarar olarak işleme tâbi tutulur.” Bir

31 TMS 17, 53. Paragraf

32 TMS 17, 54. Paragraf

33 TMS 17, 55. Paragraf

kıymetin “rayiç bedeli” o kıymetin değerle-me günündeki normal alım satım değeri (VUK mük.md.266) olduğuna göre, muhase-be standartlarında ifadesini bulan “bilgili ve istekli alıcıların karşılıklı pazarlık ortamında almaya ya da satmaya hazır olacağı değer (gerçeğe uygun değer)” de aynı uygulamanın başka şekilde ifade edilmesidir. Bu nedenle eğer varlık TMS 17 uyarınca gerçeğe uygun değerinden satış karına konu edilirse VUK ile TMS 17 ayrımı olmayacak, ancak eğer imal edilen ya da satımı yapılan varlık satış değeri olarak TMS 17 uyarınca “asgari kira ödemelerinin bugünkü değeri” olarak işleme tabi tutulacaksa ticari kar-mali kar farklılığı ortaya çıkacaktır (Akbulut, 2012).

VUK’da faiz gelirleri kısa dönem ve uzun dö-nem ayrımı yapılarak ayrı ayrı gösterilirken, TMS 17’de böyle bir ayrıştırma yapılmamak-tadır.

Son olarak TMS 17’de, kiraya verenin ki-ralanan varlıkla ilgili kiralamayı etkileyen bazı giderlere katlanması durumunda söz konusu tutarın, kira tutarının ve süresinin tamamının dikkate alınarak muhasebeleş-tirilmesi ve giderleşmuhasebeleş-tirilmesi gerekirken, bu uygulamaya ilişkin VUK’da açık bir hüküm bulunmamaktadır.

Yapılan tüm bu açıklamalar ışığında kirala-ma işlemlerinin TMS 17 kapsamında muha-sebeleştirilmesi aşağıdaki şekilde özetlen-miştir (Boyraz, 2011).

Finansal Kiralama İşlemlerinin Değerlendirilmesi ve Muhasebeleştirilmesi Muhasebe ve Denetim Dünyası

Şekil 1: TMS 17’ye Göre Kiralama İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi

4. FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİNİN