Kimyasal Bitim İşlemlerinde Kullanılan Makinalar

Germe makinası genel olarak kurutma işlemi için ve kumaş enin stabil hale getirilmesi (fiske) için kullanılır. Makinanın uyguladığı prosesler boya öncesi ve sonrası kurutma, merserize öncesi kurutma, ipliği boyalı kurutma, fiksaj, kondenzasyon ve yaş işlemlerdir. Ramözlerde istenilirse hem mekanik hem de kimyasal bitim işlemleri yapılır. Bu makinalarda mekanik işlem olarak germe yani egalize işlemi yapılmaktadır. Egalize işlemi; şu şekilde yapılır; merserize, kasar gibi yerlerden gelen bezlere ve boya-baskıya giden veya buralardan gelen bezlere en verme işlemidir. Merserize ve kasardan gelen kumaşlara en verildikten sonra direkt katlamaya gönderilir. Egalize yapılacağı zaman fularda bir miktar su alınır. Fularddan geçen kumaş istenilen ene getirilerek germe işlemi uygulanır.

Şekil-14: Ramöz Makinası ve Elemanları, 1-Giriş Kısmı, 2-Enine Çektirme Kısmı, 3-Kurutma Kısmı, 4-Kumaş Çıkış Düzeneği,

5-Kurutma Kamarası, 6-Fulard

(http://www.intertekstil.com.tr)

Kimyasal bitim işlemleri ise, fulara gereken kimyevi verilerek uygulanır. Bu şekilde uygulanılan işlemlere apre denir. Apre işlemi ile kumaşa yanmazlık, su geçirmezlik,

buruşmazlık gibi özellikler kazandırılır. Kumaş fulardan geçerken, kimyevi kumaş tarafından emilir ve bu maddelerin fikse olması için kamaraya girer.

Şekil-15: Ramöz Makinası Teknik Resmi ve Makine Elemanları, 1-Kumaş Giriş Kısmı, 2-Emdirme (Fulard) Kısmı,

3-Enine Çektirme Ünitesi, 4-Kurutma Kamaraları, 5-Çıkış (http://www.intertekstil.com.tr)

Makinanın girişinde fulard bulunmaktadır. Apre flottesi hazırlandıktan sonra fulara beslenir. İşlem esnasında teknedeki flotte seviyesinin hep aynı olması sağlanır. Fulard teknesinin çeperleri çift cidarlı olup bu cidarlar arasından buhar yardımıyla ısıtma sağlanır. Böylece aplikasyon sonrası gerçekleşecek olan reaksiyon için gerekli ön sıcaklık sağlanır. Buradaki ısıtma indirekt ısıtmadır. Kumaş fulardan çıktıktan sonra stabilize olması için silindirlerden geçer. Burada atkı düzelticilerde bulunmaktadır. Atkı hataları bombe, çapraz veya S şeklinde olabilir. Bombe hatası yine ters bombeli silindirler ile düzeltilir. Çapraz hatalar ise 2 çift çapraz silindir vasıtasıyla düzeltilir. S şeklindeki hatalar ise düzeltilemez. Kumaşın makina içerisinden geçirilmesi büyük baklalardan oluşan iki zincir yardımıyla yapılmaktadır. Ramözlerde zincirler makina sonundan başına ya yatay olarak yada dikey olarak geri dönerler. Zincir üzerinde tutucular bulunur. Bu tutucular iğneli, mandallı veya kombine olabilir. İğneli tutucularda kumaş bu tutuculardan geçirilir. Mandallı tutucular da ise kumaş bu mandallarla tutturulur. Böylece kumaş bütün makina boyunca taşınır ve çıkışta tutuculardan ayrılır.

Makina girişinde optik okuyucular bulunur. Kumaş düzgünsüz bir biçimde geldiğinde optik okuyucular bunu görür ve optik okuyucuların üst tarafında bulunan silindirler sağa sola hareket ederek kumaşın düzgün bir biçimde ilerlemesini sağlarlar. Ramözde iki taraftaki taşıyıcı silindirler arasındaki mesafeyi ayarlayarak kurutulan kumaşa istenilen en kazandırılabilir. Yani kumaşın enine yönde esnemesi veya çekmesi sağlanır.

Ayrıca ramözde boyuna gerdirmeli veya avanslı olarak çalışabilmek de mümkündür. Avanslı olarak makinaya giren kumaş kurutma esnasında iç gerilimlerinden kurtularak çeker ve gergin olarak makinadan çıkar.

Düzelerin bulunduğu düzeneklere düze kasası adı verilir. Hava sirkülasyonu fanlar vasıtasıyla sağlanır. Hava kumaşa püskürtülür. Çıkan havanın bir kısmı dışarı gönderilir, bir kısmı da tekrar alınıp temiz hava ile karıştırılıp ısıtılarak yeniden kullanılır. Havanın ne kadarının dışarı atılacağı klapeler yardımıyla ayarlanır. Püskürtülen havanın ısıtılması kızgın yağ ile sağlanır. Kızgın yağ radyatörlerin içerisinde bulunur. Hava bu radyatörler arasından geçirilerek ısıtılır. Germelerden çıkan kumaş üzerindeki nem miktarı ayarlanabilmektedir. PES/VIS kumaşlarda kumaş üzerinde kalması gereken nem miktarı %4-5’dir.

2.7.2.2.  Sanfor

Bu makine giriş, buharlama, kauçuk blanket, keçe blanketli silindir kurutma ve çıkış bölümlerinden oluşur. Sanfor makinesinde kumaşlara çekmezlik ve yumuşaklık kazandırılır. Kumaşın atkı ve çözgü yönünde çekmesi sağlanır. Böylece kumaş yıkamadan sonra, kullanım esnasında çekmez.

Buhar yardımıyla çalışan sanfor makinesinin hızı, çalışılan bezi durumuna göre değişmektedir. İnce bezlerde makinenin hızı 40 m/dk olup, kalın bezlerde 20-30 m/dk arasındadır. Makinenin ön kısmından kumaş beslenir. Daha sonra kumaş buharlama kabininden geçer. Buradan çıkan kumaş mandallarla tutturulur. Mandal, tutturucularla daha rahat kumaş sevki sağlanır.

Mandallar makinenin her iki tarafında bulunmaktadır. Mandalların bulunduğu araba tertibatı hareketli olup, kumaş genişliğine göre ayarlanmaktadır. Mandallar vasıtasıyla kumaş blankete sevk edilir.

kaynak http://www.intertekstil.com.tr

Şekil-16: Sanfor Makinası ve Elemanları, 1-Giriş, 2-Isıtma ve Nem Dengeleme Silindirleri, 3-Lastik Bandlı Çektirme Ünitesi, 4-Keçeli Kalandır,

5-Keçe, 6-Kumaş Çıkışı

Şekil-17:Lastik Bantlı Sıkıştırmalı Çektirme Ünitesi (Yakartepe ve Yakartepe, 2005).

a. Sanforlanacak kumaş, h. Çelik silindir, b. J-Box, i. Keçe,

c. Nemlendirme, j. Keçe ısıtma,

d. Buharlama ünitesi k. Soğutma silindiri, e. Enine germe, l. J-Box,

f. Kauçuk bant, m. Sanforlanmış kumaş g. Isıtılmış silindir,

Blanketin arasında silindir vardır. Blanket kauçuk olup, ana motordan aldığı hareketi zincirler ve dişliler vasıtasıyla blanketi dengede tutan silindirlere iletir. Blanketi gerdirme basıncı 5 bar'dır. Blanket sıcaklığı ise;70°C-80°C arasındadır. Buradaki sıcaklık buhar ile sağlanmaktadır. Blanket ile buhar silindirleri arasındaki basınç 4 tondur. Blanket çıkışında ise kumaş keçeye, kurutmaya girer. Kumaş altlı üstlü iki silindir arasından geçerek kurur. Bu silindirlerin basıncı 5 Bar olup sıcaklıkları 50°C-60°C arasındadır. Bundan sonra kumaş arabaya istiflenir.

Selüloz liflerinden yapılmış kumaşlar sulu ortamda (yağmurda veya yıkama ile) çekme (büzülme) özelliği gösterirler. Bunun nedeni selüloz liflerinin sulu ortamda amorf bölgelerine su alarak şişmesidir. Şişme sonucu liflerin ve dolayısıyla bunlardan yapılan ipliklerin enine kesitleri büyür. Dokunmuş kumaşlarda atkı ve çözgü iplikleri birbirlerinin altından ve üstünden geçer.

Şekil-18: Lastik Bantlı Çektirme Ünitesi Çalışma Prensibi ve Elemanları (Çoban, 1999).

Sulu ortamda atkı ipliklerinin, çapı büyüyen çözgü iplikleri etrafından dolanabilmesi ancak çözgü ipliklerinin birbirine yaklaşmasıyla mümkün olur. Çözgü ipliklerinin birbirine yaklaşması kumaş eninin kısalmasına, atkı ipliklerinin birbirine

yaklaşması da kumaş boyunun kısalmasına neden olur. Yaş işlemden sonra yapılan kurutma sırasında şişme sona erer; fakat iplikler aldıkları formu kaybetmezler. Genelde çözgü yönünde çekme çok önemlidir. Çünkü, kumaşlar daha dokuma aşamasında çözgü yönünde sürekli bir gerilim altındadır. Terbiye sırasında da, kumaşı genellikle çözgü yönünde gerilerek makinelerden geçirildiğinden bu gerilim daha da artmakta, kumaş uzamaktadır. Terbiye sonunda gergin durumda kurutma ve kalandırlama ile bu durum fikse olmaktadır. Böyle bir kumaş ıslandığında lifler şişmekte ve kumaşta bir hareketlilik başlamaktadır. Artık çözgü ipliklerini gerecek bir kuvvet kalmadığından çözgü iplikleri şişmekte ve atkı ipliklerine yaklaşmaktadır. Bu şekilde makineden çıkan kumaşa çekmezlik verilmiş olmaktadır. Sanfor makinesinde blanket üzerinde zamanla çizgiler meydana gelir. Bu çizgiler de kumaş üzerinde yol izlerine neden olur. Bu sebeple periyodik olarak (15 günde bir) blanket taşlanır. Böylece yüzeyi aşındırılarak düzeltilir. Sanfordan çıkan kumaşlar genellikle mamul kalite-kontrol ünitesine gider (Yakartepe ve Yakartepe 1995).