Kiloyla İlişkili Kendini Damgalama ve Yeme Bozukluklarının İlişkisi

Literatürde yapılan 33 çalışma neticesinde ortaya çıkan sonuca göre KİKD ve yeme bozukluğu patolojisi arasında pozitif yönlü bir ilişki vardır.110 _{Bunlar arasında}

en sık görülen tıkınırcasına yeme bozukluğudur. Sevinçer ve ark.’nın Kilo Açısından Kendini Damgalama Ölçeğinin (KAKDÖ) Türkçe geçerlilik ve güvenirlilik çalışmasında elde ettiği sonuçlara göre KİKD puanları ile problemli yeme davranışı ve duygusal yeme arasında pozitif bir ilişki bildirmişlerdir.111

2.2.3.1.1. Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu ve Kiloyla İlişkili Kendini Damgalama Arasındaki İlişki

Tıkınırcasına yeme bozukluğu için DSM-5 tanı kriterleri şöyledir:112

“A. Yineleyici tıkınırcasına yeme dönemleri. Bir tıkınırcasına yeme dönemi aşağıdakilerden her ikisi ile belirlidir:

1. Benzer koşullarda, benzer sürede, çoğu kişinin yiyebileceğinden açıkça daha çok yiyeceği, ayrı bir zaman biriminde (örn. herhangi iki saatlik bir sürede) yeme.

2. Bu dönem sırasında, yemek yemeyle ilgili denetiminin kalktığı duyumunun olması (örn. kişinin yemek yemeyi durduramadığı duygusu, ne ya da ne denli yediğini denetleyemediği duygusu).

B. Tıkınırcasına yeme dönemlerine aşağıdakilerden üçü (ya da daha çoğu) eşlik eder:

1.Olağandan çok daha hızlı yeme.

2. Rahatsızlık verecek düzeyde tokluk hissedene dek yeme.

108 _{Danielle M. Raves vd., “Bariatric Surgery Patients’ Perceptions of Weight-Related Stigma in}

Healthcare Settings Impair Post-surgery Dietary Adherence Danielle”, Frontiers in Psychology, 2016, 7, 1-13, s. 1.

109

Pearl ve Puhl, a.g.e., s. 1144.

110

Pearl ve Puhl, a.g.e., s. 1155.

111 _{Güzin M. Sevinçer vd., “Reliability, validity, and factorial structure of the Turkish version of the}

Weight Self-Stigma Questionnaire (Turkish WSSQ)”, Psychiatry and Clinical Psychopharmacology, 2017, 27 (4), 386-392, s.391.

112

American Psychiatric Association, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı (5. Baskı),

25

3. Bedensel açlık duymuyorken aşırı ölçülerde yeme. 4. Ne denli yediğinden utandığı için kendi başına yeme.

5. Daha sonra kendinden tiksinme, çökkünlük yaşama ya da büyük bir suçluluk duyma.

C. Tıkınırcasına yeme ile ilgili olarak belirgin bir sıkıntı duyulur.

D. Bu tıkınırcasına yeme davranışları, ortalama, üç ay içinde, en az haftada bir kez olmuştur.

E. Tıkınırcasına yemeye, bulimiya nervozada olduğu gibi yineleyen uygunsuz ödünleyici davranışlar eşlik etmez ve tıkınırcasına yeme, yalnızca bulimiya nervoza ya da anoreksiya nervozanın gidişi sırasında ortaya çıkmamaktadır.

Tam olmayan yatışma gösteren. Tıkınırcasına yeme bozukluğu için tanı ölçütleri daha önce tam karşılanmıştır, ancak tıkınırcasına yeme dönemlerinin ortalama sıklığı, uzunca bir süredir, haftada birden azdır.

Tam yatışma gösteren. Tıkınırcasına yeme bozukluğu için tanı ölçütleri daha önce tam karşılanmıştır, ancak bu tanı ölçütlerinin hiçbiri uzunca bir süredir karşılanmamaktadır.

En düşük ağırlık düzeyi tıkınırcasına yemenin sıklığına göre belirlenir. Diğer belirtileri ve işlevsel yetersizliğin derecesini yansıtmak üzere ağırlık düzeyi artırılabilir.

Ağır olmayan: Ortalama haftada bir-üç kez tıkınırcasına yemenin olması. Orta derecede: Ortalama haftada dört-yedi kez tıkınırcasına yemenin olması. Ağır: Ortalama haftada sekiz-on üç kez tıkınırcasına yemenin olması.

Aşırı düzeyde: Ortalama haftada 14 ya da daha çok kez tıkınırcasına yemenin olması.”

Literatürde yapılan 18 çalışmada KİKD ile TYB arasında orta ve güçlü derecede tutarlı korelasyonlar bildirilmiştir (r= 0.43-0.63).113 _{Obezite ile psikopatoloji}

arasındaki ilişkide TYB’nin obezitede en sık görülen yeme bozukluğu olduğu yukarıda bilinmektedir. Bir araştırmada yüksek seviyede tıkınırcasına yeme semptomları gösteren kişilerin düşük seviyedekilere göre daha yüksek KİKD düzeyi göstermiştir. Bu sonuçlara göre bireyler obeziteyle ilgili olumsuz mesajları içselleştirdiklerinde, kendini değersizleştiren düşüncelerinden kaçınmak için

113

26

sağlıksız yeme davranışları gösterdikleri belirtilmiştir.114 _{KİKD, obezite ve TYB}

arasındaki ilişkiye bakıldığında TYB’nin obeziteye neden olmanın ötesinde bir psikopatoloji yapısı ortaya çıkardığı düşünülmektedir. TYB ile KİKD arasındaki ilişkinin incelendiği bir başka çalışmada BKİ ve diğer psikososyal-davranışsal değişkenler kontrol edildikten sonra bile anlamlı ilişki bulunmuştur.115

2.2.3.1.2. Diğer Yeme Paternleri ve Kiloyla İlişkili Kendini Damgalama Arasındaki İlişki

Literatür çalışmalarında KİKD ve diyet kısıtlaması, gıda bağımlılığı, yeme endişesi, incelik dürtüsü ve disinhibisyon, kontrolsüz yeme ve duygusal yeme arasında anlamlı korelasyonlar saptanmıştır.116 _{Durso ve ark.}117 _{TYB olan obezite}

hastalarıyla yaptıkları araştırmada KİKD ile yeme psikopatolojisinin beden şekli endişesi, yeme endişesi ve ağırlık endişesi arasında güçlü şekilde anlamlı ve pozitif bir ilişki bildirmişlerdir. Bu bulgularda dikkat çeken nokta, yeme patolojisiyle ilişkili olan araştırmaya dahil edilmiş depresyon, kilo fobisi, özsaygı gibi değişkenlerin üzerinde ve ötesinde bir katkı sağladığını bulgulamışlardır. Ülkemizde yapılan bir çalışmada KİKD seviyesi yüksek olan kişilerin duygusal yeme, dışsal yeme seviyelerinin daha yüksek olduğu ancak kısıtlayıcı yeme davranışıyla ilişkili olmadığı gösterilmiştir.118

Tomiyama,119 kilo damgası ve yeme davranışı arasındaki bağı açıklamak için Döngüsel Obezite / Kilo Temelli Damgalama (COBWEBS) modelini önermiştir (Şekil-1.). COBWEBS modeli kilo damgasının kişide strese neden olduğunu ve buna eşlik eden bilişsel, duygusal ve davranışsal tepkiler ürettiğini önermiş, stresin artmış duygusal yeme/kortizol ile kilo alımı/obeziteye yol açtığını, böylelikle kilo damgasına karşı hassasiyetin daha da artarak kişinin döngüde kaldığını öne sürmüştür. Son dönemdeki bazı çalışmalar COBWES modelini desteklemiştir.120 _{Örneğin, Ashmore}

ve ark.121 kilo damgası, düzensiz yeme davranışı ve psikolojik stres arasında güçlü bir ilişki olduğunu ve özellikle kilo damgası ve düzensiz yeme davranışı arasındaki ilişkiye, damgadan kaynaklanan psikolojik stres miktarının aracılık ettiğini bildirmişlerdir.

114

Palmeira vd., a.g.e., s.793.

115

Durso ve Latner, a.g.e., s.585.

116

Pearl ve Puhl, a.g.e., s. 1155.

117

Durso vd., a.g.e.,, s. 426.

118

Cihan, a.g.e., s.62.

119 _{A. Janet Tomiyama, “Weight stigma is stressful. A review of evidence for the Cyclic Obesity/Weight-}

Based Stigma model”, Appetite, 2014, 82, 1-8, s. 1.

120

Chung‑Ying Lin vd., “Mediated effects of eating disturbances in the association of perceived weight stigma and emotional distress”, Eating and Weight Disorders - Studies on Anorexia, Bulimia and

Obesity, 2019, 1-10, s. 6.

121 _{Jamile A. Ashmore vd., “Weight-based stigmatization, psychological distress, & binge eating}

27

Şekil-1. COBWES Modeli

Kendini damgalama ve yeme patolojisi arasındaki ilişki yalnızca kilolu bireylerde mevcut değildir. Schvey ve White122 _{kendini damgalamayı zayıf bireylerle}

çalıştığında zayıf bireylerde de KİKD olabileceğini bulgulamış ve bu durumun yeme patolojisiyle ilgili olduğunu, özellikle tıkınırcasına yeme/çıkarma ile ilişkili olabileceğini belirtmişlerdir. Lin ve ark.123 _{ise zayıf insanlarda böyle bir ilişkinin}

olmadığını bildirmiştir.

Özetlemek gerekirse, KİKD ve yeme patolojisini araştıran çalışmalar özellikle TYB ile ilgili oldukça önemli, anlamlı ve pozitif korelasyonlar bulgulamışlardır. Ek olarak KİKD, yeme patolojisine neden olan diğer değişkenlerden daha fazla yeme patolojisini desteklemiştir.