Devlet her ne kadar Kralın İki Bedeni terosinden hareketle siyasi beden kavramlaştırması yahut da Bodin’de egemenliğin süreklilik unsuru üzerinden soyutlanmaya çalışılmış ise de iktidarın görünümü Kral kültü üzerinden gerçekleşmiştir.
Kralın, auctoritas olarak yasanın ve potestas olarak uygulamanın sahibi olması bakımından Kilise’ye, Feodal senyörlere karşı üstün iktidarı ifade eden merkezi otorite olarak devleti kişiliğinde taşıması devletin Kral-devlet olarak nitelendirilmesinin göstergesi olmuştur. Nitekim modern devletin ilk görünümü olarak Kral-devlet, Machiavelli’in üstün emretme gücüne sahip merkezi bir siyasi yapı olarak kaynağı tanrısal olmaksızın kendinden kaynaklanan devlet düşüncesi ve Bodin’de egemenliğin sistemleşmesi üzerinden teorik temeli atılan Hobbes’un sözleşme teorisi ile tamamlanacak olan modeli ifade etmektedir. Kral’ın kişiliğinde anlamlandırılan devlet bu süreçte bir yandan da modern devlet düşüncesinin ayırıcı özelliklerinden biri olarak Kral’ın üzerinde bir anlam kazanma sürecine girer. Ancak devletin Kral’ın kişiliğinde bağımsız şekilde kavranması bir anlamda Kral’da taşınan bir siyasi bedenin ulus
1028 Alim, Taşkın, “Hugo Grotius”, Siyaset Felsefesi Tarihi: Platon’dan Zizek’e, Editörler: Cilt I Ahu Tunçel – Cilt II Kurtul Gülen, Doğu Batı Yay., 2.Basım, Ankara 2014, s.205.
1029 Neocalus, egemenliğin Kral’da somutlaşması bakımından Kral’ın sürekliliğine ilişkin teorinin hukuki yönünün bu sayede siyasi bir kurguya evrildiğini ve siyasi bir tahayyül olarak devletin ölümsüz bir beden olarak kurgulanmakta kullanıldığını ifade etmektedir. Neocleous, Devleti Tahayyül Etmek, s.35.
144 kurgusuna gidecek şekilde toplumsal bedene dönüşümü Fransız devrimi ile tescillenecek bir durumu ifade etmektedir.
İngiltere’de ve Fransa’da Kral’ın siyasi bedeni iki ayrı akıbet ile karşılaşır.
Devletin Kral’ın siyasi bedeni olarak kavrandığı her iki devlet de Kral’ın zayıflaması bakımından iki ayrı süreç yaşamaıştır. İngiltere’de 1.Charles’ın parlamento tarafından idam edilmesi ile Kral gerçek bedeni ile ölürken siyasi bedeni parlamentoya geçmiş ise de bir benzeri durumu yaşayan Fransa’da 16.Louis’in idamı ile beraber siyasi bedende silinmiş İngiltere’deki durumun aksine siyasi beden toplumsal bedene evrilerek Kral yerine egemen ulusun doğuşu bir dönüm noktası yaşamıştır. Bu bakımdan Fransız devrimini ve devrim öncesi düşünürlerini etkileyen İngiliz siyaset geleneğine ve özellikle de parlamentonun doğuşu sürecine değinmek gerekmektedir. Devleti doğrudan Kral’ın kişiliği ile mukayyet gören anlayışın çözülmesi, aydınlanma düşüncesinin siyasi hayata yansıması, anayasal hareketler, insan haklarına öncül nitelikteki belgelerin yayınlanması ve büyük bir kırılma süreci yaşayan güçlü monarşi ile 9.yy’a kadar geriye götürülebilecek1030 İngiltere’de Kıta Avrupası’ndan farklı şekilde hükümet etkinliğinin sınırlandırıldığı1031 bir monarşi idaresinin oluşumuna yol açan parlamentonun doğuşunun tarihçesi birbirlerine muadil bir tarihi gelişim çizgisini işaret etmektedirler.
İngiltere’de parlamento evleviyetle Witanagemot isimli Kral’ın yasa koyarken rızasını aldığı bir meclis mevcuttu. 1066 tarihli Norman istilası ile el değiştiren Anglo-Sakson krallığında bu meclis Büyük Şura (Magnum Concilium) varlığını devam ettirmiştir1032. Parlamento ifadesi ise Büyük Şura için ilk defa 1230 yılında telaffuz edilmiştir.1033 Büyük Şura’da olan resterasyon sonucunda meclis, Parlamento adıyla anılmaya 1295
1030 Jeremy, Black, Kısa İngiltere Tarihi, Çev.: Ekin Duru, Say Yay., 4.Baskı, İstanbul 2019, s.45.
1031 Patrick, M.Grayy, Limited Government and the Bill of Rights, University of Missouri Press, London 2012, s.37.
1032 Kemal, Gözler, “İngiltere’de Parlamento Neden ve Nasıl Ortaya Çıktı? Mali Hukukun Anayasa Hukukundan Eksikliği Üzerine Bir Deneme”, Prof.Dr. Mualla Öncel’e Armağan, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C:1, Ankara 2009, s.366. Ayrıca bkz. Loughlin, Kamu Hukukunun Temelleri, s.209-211.
1033 Gözler, “İngiltere’de Parlamento Neden ve Nasıl Ortaya Çıktı? Mali Hukukun Anayasa Hukukundan Eksikliği Üzerine Bir Deneme”, s.367.
145 yılında başlanmış ve bu tarih parlamentonun kuruluşu bakımından milat kabul edilmiştir1034. Bilhassa parlamentonun doğuşu modern devletin anayasal niteliği ve ciheti açısından en temel gelişimi ifade etmektedir. Bu bakımdan İngiliz siyasi tarihinin Fransız devrimi için merkezi rolünden bahsetmek gerekecektir. Bunun için İngiliz iç savaşının vuku bulduğu (1625-1649) 17.yy milat olarak alınmalıdır.1035 17.yy İngilteresi ve parlamentonun doğuş hikayesinde üç mücadele grubu mevcuttur. Bunlar: Monarşi idaresi, özel mülkiyet sahipleri ve halktır.1036 Her ne kadar 17.yy, bu mücadelenin iç savaş etrafında şekillendiği yüzyıl olarak önem kazansa 13.yy’da akdedilerek merkezi otorite olan Kral’ı özel mülkiyet sahibi olan Lordlar ile anlaşmaya sevk ederek mülkiyetlerini koruyan1037 Magna Charta hadisesi ile tarihi arka planı olgunlaşan bir sürece delalet etmektedir. Magna Charta’nın mevcudiyeti yasalar dâhilinde varlık gösterebilecek bir Krallık fikri1038 bakımından Avrupada’ki tecrübelerden farklılığa senet oluşturan belge anayasal nitelikte görülüp 17.yy’a kadar ayakta durmuştur. Magna Charta’da Kral’ın keyfi mali külfetler yüklenememesinden hareketle1039 bugün temsilsiz vergi alınamayacağından bahisle kamu hukukunda başlıca bir ilke olan vergilendirme hususundaki kazanım parlamento fikrini pekiştiren temel sebeplerden biridir1040. Magna Charta’nın 12. ve 13. maddelerinden hareketle kamu hukukunda iki temel ilke doğmuştur. Bunlar vergiye rıza ve temsilsiz vergi olmaz ilkeleridir1041. Parlamento tarihine bakıldığında mali alanlardaki yetkileri ile öncelikli olarak fonksiyon sahibi
1034 Ibid., s.368. Göze, Siyasal Düşünceler ve Yönetimler, s.479.
1035 Sander, Siyasi Tarih: İlkçağlar’dan 1918’e, s.109.
1036 Ibid., s.107. Soysal, Anayasaya Giriş, s.52.
1037 Sander, Siyasi Tarih: İlkçağlar’dan 1918’e, s.109
1038 Black, Kısa İngiltere Tarihi, s.57.
1039 Akyılmaz, Siyasi Tarih, s.50. Soysal, Anayasaya Giriş, s.53.
1040 Black, Kısa İngiltere Tarihi, s.62, 63. Ayrıca bkz. Gözler, “İngiltere’de Parlamento Neden ve Nasıl Ortaya Çıktı? Mali Hukukun Anayasa Hukukundan Eksikliği Üzerine Bir Deneme”, s.366, 367. Strayer, Modern Devletin Kökenleri, s.64, 65. Prof. Dr. Cem, Eroğul, Anatüzeye Giriş (“Anayasa Hukuku”na Giriş), İmaj Yay., 15.Bası, Ankara 2016, s.40.
1041 Magna Chartha, Çev.: Çiğdem Dürüşken, Kabalcı Yay., 1. Basım, İstanbul, 2009, s29, 31.
Gözler, “İngiltere’de Parlamento Neden ve Nasıl Ortaya Çıktı? Mali Hukukun Anayasa Hukukundan Eksikliği Üzerine Bir Deneme”, s.367.
146 olduklarını yasa yapma faaliyetinin bu vasfının ardılı olduğu görülmektedir1042. Parlamento yasa tasarısı teklif etme hakkını ise 1422 yılında kazanmıştır1043. İngiltere, parlamentonun doğuşundaki öncü rolü ile klasik 18. ve 19.yy’larda olgunlaşan parlamenter sisteme de ilk olarak geçen ve bu anayasal sistemin İngiliz tecrübesi üzerinden okunduğu ülke olmuştur1044. İngiliz parlementosunun öncülü Magnus Concilium adlı aristokratlardan son dönemine kadar da burjuvazinin de eşlik ettiği bir yapıdır1045. Bu yapı daha sonradan 1544 yılında Lordlar ve Avam kamarası şeklinde bölünerek bugünkü görünümünü almıştır. Temsil alanı böylelikle genişleyen parlamentoda mülk sahipleri Lordlar kamarasında Burjuvazi ise Avam kamarasında kendine yer edinmiştir1046. Bu iki parlamenter kesimin Kral’a karşı ortak davranışlar geliştirmeleri Avrupada’daki emsali sosyolojilere göre hem sınıflararası mesafeyi daraltmış hem de Kral’a karşı Kral’ı kısıtlayan kazanımlar elde etmişlerdir.1047 Kral’ın belli alanlarda kısıtlanması Magna Charta ile güvence altına alınmış bir hukuk tarihini doğurmuştu. Bu hat üzerinde seyreden parlementonun doğuşunda Kral’ın bir sözleşme ile bağlanmsı ve mülk sahibi olan feodal beyleri nispi hukuki imtiyazlar nevinden tanıması başlıca amil olmuştur1048. Kralın gücünü sınırlandıran ikinci tarihi dönüm noktası 1628 tarihli “Pentition of Rights”tır (Haklar Bildirgesi).1049 1.Charles’in (1600-1649) imzaladığı bu bildirgeye kadar Krallığın mutlak gücünü uhdesinde tutan Charles1050 bildirge ile kimseyi hukuk dışında itham altında bırakamayacak ve cezalandıramayacak Kraliyete ait olan ordu halka karşı kullanılmayacaktır.1051
1042 Ibid., s.365.
1043 Ibid., s.370.
1044 Recai Galip, Okandan, Parlamentarizm ve Bugünkü Şekli, Ahmed İhsan Basımevi, İstanbul 1936, s.19. Ayrıca bkz. Gözler, “İngiltere’de Parlamento Neden ve Nasıl Ortaya Çıktı? Mali Hukukun Anayasa Hukukundan Eksikliği Üzerine Bir Deneme”, s.366.
1045 Akyılmaz, Siyasi Tarih, s.49.
1046 Ibid.
1047 Ibib.
1048 Ibid., s.50.
1049 Ibid., s.51. Ağaoğulları, Kral Devlet Ya Da Ölümlü Tanrı, s.167, 168.
1050 Mosca, “Magna Carta’dan 20. Asra Kadar İngiliz Anayasa Hareketleri”, s.44.
1051 Okandan, Umumi Amme Hukuku, s.252, 253. Sander, Siyasi Tarih: İlkçağlar’dan 1918’e, s.109.
Göze, Siyasal Düşünceler ve Yönetimler, s.484.
147 1.Charles’in girdiği savaşları finanse edebilmek adına getirdiği mali yükümlülükler ve hukuki anlamdaki keyfilik parlementoyu hareketlendirerek bildirgeyi akdetmekle sonuçlanmıştır. Parlamentonun hazine ve ordu hususunda kazanımlar elde etmiştir.1052 Bu bildirge Magna Charta ile muadil bir içeriği haiz olmakla beraber haklara dair kazanımlar aristokrat ile sınırlı kalmamış ve halka da teşmil edilmiştir.1053 İlerleyen süreçte bildirgenin uygulama kabiliyetini yitirmesi ve 1629’dan beri dikkate alamadan devlet politikalarını yürüttüğü parlementonun krallık eli ile fesh edilmesinin doğurduğu İngiltere ve İskoçya arasındaki ilişkilerin sarsıldığı iç savaş ortamı (1639-40) Pisikoposların ayaklanması ile sertleşti1054 ve İngiltere sathında 1642’de başlamış oldu.1055 Bu yıllar Krallık iktidarının sorgulanmaya başlamsı bakımından bir dönüm noktasıdır. 1648’de sonlanan iç savaş sonucunda 1649’da Charles’ın parlemento kararı ile ölüme mahkûm edilmesi üzerine ülke idaresi General Cromwell’e (1599-1658)geçmiştir1056. Parlamento yargılamasında vatana ihanet suçlaması ile itham edilen 1.Charles’in yargılanması halkın monarkı yargıladığı ilk olay olarak da yorumlanır1057. Zira yargılama avam kamarasında yapılmış ve ölüm cezası ile sonuçlanmıştır1058. Bu olay akabinde İngiltere Commonwealth adını alarak cumhuriyet statüsü kazanmıştır1059. Ancak 1793’de Fransa’da 16.Louis’in ölümünden farklı olarak doğal bedeni ile Charles ölse de siyasi beden parlamento uhdesinde korunmuş1060 ve Parlamento tarafından devralınmıştır.1061 Bu durum “King in Parliament” şeklinde motto halini alan
1052 Eroğul, Anatüzeye Giriş, s.43.
1053 Akyılmaz, Siyasi Tarih, s.52.
1054 Black, Kısa İngiltere Tarihi, s.107.
1055 Ibid., s.109.
1056 Soysal, Anayasaya Giriş, s.55.
1057 Sander, Siyasi Tarih: İlkçağlar’dan 1918’e, s.110. Ayrıca bkz. Gemalmaz, Devlet, Birey ve Özgürlük, s.251, 252. Ayrıca bkz. Skinner, “Devletler ve Yurttaşların Özgürlüğü”, s.8.
1058 Mezkûr olaya kadar bir Kral ancak başka bir kral tarafından öldürülebilir bir savaşta ölebilir iken parlamneto üzerinden halkın rol oynadığı bir son ile ilk defa karşılaşılmış ve insanlık tarihi böyle bir olayı tecrübe etmiştir. Sander, Siyasi Tarih: İlkçağlar’dan 1918’e, s.110. Ayrıca bkz. Mosca, “Magna Carta’dan 20. Asra Kadar İngiliz Anayasa Hareketleri”, s.47.
1059 Sander, Siyasi Tarih: İlkçağlar’dan 1918’e, s.110.
1060 Kantorowicz, Kralın İki Bedeni, s.44, 45, 124.
1061 Ibid., s.572.
148 parlamentodaki Kral, yönetiminin de mantığını yansıtır.1062 Siyasi beden ile doğal bedenin bu şekilde ayrılması iç savaşta kullanılan “Kral için Kral’a karşı savaş”
sloganını da açıklayıcı niteliktedir.1063 İngiltere’nin bir deniz gücü olarak doğuşu da Cromwell döneminde olmuştur.1064 Cromwell’in kişiliğinde otoriter bir idarenin hüküm ferma olduğu bu dönemde parlemento yanlıları lehine gelişmelerin yaşanmasına rağmen Cromwell iktidarından arzu edilen bulunamamış ve ölümü üzerine 1660 yılında önce oğlu Richard akabinde 2.Charles tahta çıkmıştır.1065 1679 yılında 2.Charles’a parlemento tarafından hakları güvence altına alan “Habeas Corpus Act”
imzalatılmıştır.1066 Kral kültünün zayıflaması bakımından yasamanın üstünlüğünü ifade etmesi bakımından önemlidir.1067 Parlamento ile krallık arasında uyum sağlanan 2.Charles akabinde tahta geçen kardeşi 2.James döneminde bu uyum güçlenmeye çalışan krallık lehine yeniden bozulmuştur.1068 Tekrar başlayan çatışma sürecinde parlamentonun galip gelmesi ile 2.James’in ülkeyi terk etmesi ile akabinde 1689 tarihli
“Haklar Yasası” (Bill of Rights) ilan edilmiştir.1069 Bu yasa ile beraber kralın faaliyetleri yasa ile sınırlandırılmış, vergi toplama faaliyeti ve ordunun asker ihtiyacı konularında parlamento yetkilendirilmiştir.1070 Parlamento etkinliğini tescilleyen bu belgenin Kral’ın yasa koyucu bakımından yahut meşruiyet kaynağı olması bakımından
1062 Ibid., s.44, 45.
1063 Ibid., s.46.
1064 Sander, Siyasi Tarih: İlkçağlar’dan 1918’e, s.111.
1065 Akyılmaz, Siyasi Tarih, s.52. Loughlin, Kamu Hukukunun Temelleri, s.221. Ayrıca bkz. Erozan, Ahmet Ağaoğlu ve Hukuk-ı Esasiye Ders Notları (1926-1927), s. 137, 263.
1066 Akyılmaz, a.g.e., s.52. Keyfi, hukuk dışı tutuklamanın önüne geçme ve tutuklananların ivedi biçimde hâkim önüne çıkarılmasını da ihtiva ederek İngiliz siyasal sistemi ve hukukunda Magna Charta geleneğinin devamı mahiyetindedir. Göze, Siyasal Düşünceler ve Yönetimler, s.486. Gemalmaz, Devlet, Birey ve Özgürlük, s.253. Schulze, Avrupa’da Ulus ve Devlet, s.576, 77.
1067 Mosca, “Magna Carta’dan 20. Asra Kadar İngiliz Anayasa Hareketleri”, s.50. Okandan, Umumi Amme Hukuku, s.253, 254. Eroğul, Anatüzeye Giriş, s.47.
1068 Sander, Siyasi Tarih: İlkçağlar’dan 1918’e, s.111.
1069 Ibid., s.111.
1070 Mosca, “Magna Carta’dan 20. Asra Kadar İngiliz Anayasa Hareketleri”, s.45. Lipson, Politika Biliminin Temel Sorunları, s.291, 292. Sander, Siyasi Tarih: İlkçağlar’dan 1918’e, s.111. Ayrıca bkz.
Babanzade, Hukuk-ı Esasiye, s.215. Erozan, Ahmet Ağaoğlu ve Hukuk-ı Esasiye Ders Notları (1926-1927), s. 172., 215, 216, 303. Soysal, Anayasaya Giriş, s.55.
149 geriletildiği açıktır.1071 Kral’ın kabineyi parlamento ve Bill of Rights aleyhine koruması benzer bir muhteva taşıyan 1701 tarihli “Act of Settlement”da korunurken Parlamento etkinliği tekrar artırılarak sınırlandırılmış bir Kral görülür.1072 John Locke’un Hükümet Üzerine İki Deneme’si bu siyasal ortam içinde yayınlanır. Locke, Krallığın kutsallaşmış iktidar düşüncesini yıkma gayretini taşır.1073 Bir anlamda İngiltere’deki Kralın konumu hülasa eden “Parlamento’daki Taç” (Crown in Parliament)imajı iktidar ve egemenlik ilişkilerini gösterir.1074 Bir anlamda da parlamento taç üzerinde üstünlük sağladığı şeklinde1075 yorumlansa da karma bir yönetim şekli işletilerek Monarşi iktidarı yasama ile paylaşır.1076 Krallık kurumu olarak tahtın soyut bir kişi olarak kabul edilmesi ile Kral meşruti monarşinin başı olarak tüzel kişi şeklinde tasavvur edilen Taht’a ait yetkileri kullanmaktadır.1077 Bu metinler konumuz itibari ile kişiselleşmiş iktidarı etkileyen, sınırlayan, her ne kadar İngilizlerin tecrübelerine dayalı pratik metinler olup evrensel manada ilkesel bir tavır da olmasalar da1078 İngiliz siyaset tecrübesinin etkilediği Fransız düşünürler ve modern ulus devletin birimi olarak Fransa Cumhuriyeti’nin rol model olması ve Fransız devrimine tesirleri açıktır.1079 Zira monarşi kendini amaç s.275. Lipson, Politika Biliminin Temel Sorunları, s.291.
1073 Ibid.
1074 Bu noktada Parlamento vurgusunun ve etkinliğinin altında aristokrat ve ekonomik refaha erişmiş kesimleri anlamak gerekir. Schulze, Avrupa’da Ulus ve Devlet, s. 77.
1075 Lipson, Politika Biliminin Temel Sorunları, s.337, 378.
1076 Zira Kral, yasama egemenliği altında değildir. Yasama tarafından görevden alınamadığı gibi yasama tarafından da yargılanamaz. Mehmet Ali, Ağaoğulları – Zabcı, Filiz – Ergün, Reyda, Kral – Devletten ayrıca bir hukuki kişilik tasarlanmasını gerektirmedi ise de devletin ve Taç’ın sorumluluğu bakımından 1947 yılında yürürlüğe konan Crown Proceeding Act ile kıtadaki gibi devletin bir tüzel kişi olduğuna dair görüşler ağırlık kazanmıştır. Doehring, Genel Devlet Kuramı, s. 52, 53. İngiltere’de devletin, tahtın tüzel kişiliğinden hareketle devlet tüzel kişiliğinin değerlendirilmesi için Maitland, “Bir Tüzel Kişi Olarak Taht”, s.418-430. Kral’dan müstakil şekilde düşünülebillir bir ulus, İngiltere’de 1640 devrimi akabinde gerçekleşse dahi Ulus-devlet’in tarihçesi bakımından Fransız devrimi esas alınmaktadır. Ancak 1640’ın
150 haline getiren kişisel bir siyasi iktidarı ifade eder.1080 Bu anlatımdan sonraki kırılma noktasını temsil eden 1.Charles’in yargılanması ve idamından önceki çatışmada Parlamento kanadı siyasal bedeni üzerine alarak 1.Charles’in fiziki bedenine karşı bir hareket başlatıldığını beyan etmiştir. Bu noktada “Kral’a Kraşı Kral İçin Savaş”
bağlamı doğacaktır. Zira Kral ile doldurulan baş gitse dahi siyasi beden kendini muhafaza edecektir. Kral’a mutlak ve muktedir bir gücü tevdi eden siyasi beden olgusunun, İngiliz parlamento tarihi bakımından işlevsel bir şekilde Kral’ın fiziki bedenine karşı kullanımını doğurmuştur. Korporatif bakımdan da üstünlüğü açık olan ortak yararın gözetilmesi ilkesi Kral’ın fiziki bedenine karşı siyasi bedeninden alınan bir kuvvet ile kullanılırak Kral’ın sınırlandırılması sürecinde Parlamento elinde işlevselleşir.1081 Bu bakımdan siyasi beden canlılığını koruyacaktır. Siyasi bedenin varlığının devam ettiği görülürken devlet ile hükümet arasındaki ayrımda da nispeten ölçü olan bir ayrıntı göze çarpar. Bu siyasi bedenin hali ile de devletin Kral’ın fiziki bedenine bir ihtiyaç duymamasıdır. Her ne kadar siyasi beden ile bütünleşse de fiziki beden herahangi bir insan tekinin zaafları ve vucüd kuvvetini içinde taşır. Hali ile hükümet mevkiinde bulunanların devletin tamamına teşmil edilmesi de nihayetinde bir kişi ya da heyetin zaaflarını ve muhtemel keyfiliklerine devlete bağlanması ve devlet varlığını tehlikeye düşürmeye sebebiyet vereceği açıktır. Parlamento uhdesinde İngiliz sisteminde yaşamaya devam eden siyasi beden kavramının devleti izahlandırmak için kullanımı Fransa’da 17.yy’ın ortalarına doğru gerilemiştir.1082
Devletin açıkça bir soyut kişilik olarak ele alınmaya başlandığı yüzyıllar olarak 17. ve 18.yy Bodin ve Hobbes’un teorisinde tamamlanan devlete auctoritas ve potestas olarak devlette birleştirilen egemenliğin Kral üzerinde taşınması noktasında temelli bir dönüşüme karşılık gelir. Egemenliğin kişilik dışı bir merkez olarak devlete özgülenmesi Fransa’ya etkileri yadsınamaz. Ağaoğulları,”Halk Ya Da Ulus Egemenliğinin Kuramsal Temelleri Üzerine Birkaç Düşünce”, s.137, 138. Ayrıca bkz. Okandan, Umumi Amme Hukuku, s.251, 252.
1080 Akal, İktidarın Üç Yüzü, s.52.
1081 Acar, Kurumsallaşma Sürecinde Devletin Sürekliliği, s.92.
1082 Neocleous, Devleti Tahayyül Etmek, s.21, 40-43.
151 egemenliğin sahibi olarak bireysel değil kollektif bir yaklaşım olarak kollektiviteye taşınmasını beraberinde getirmiştir.1083 Soyut kişiliğin devleti açıklamak için milat olduğu bu dönemde siyasi bedenin devleti açıklamak bakımından gerilemesi esasında beden metaforu bakımından yeni bir dönüşüm safhasını işaret etmektedir. Daha açık bir ifade ile siyasi bedenin devlet adına bağımsız bir soyut kişiliğe dönüşümü, Kral’ın bedeninden yurttaşların tamamını ifade eden1084 ve Rousseau’da göreceğimiz toplumsal beden’e1085 taşınması ile gerçekleşecektir. Bu durum egemen devlet iktidarının mutlak monarşide Kral’ın bedeni olarak belirlenen süjenin yerine geçecek olan devletin bir anlamda da cumhuriyetin taşıyıcısı yeni bedenidir.1086 Toplumsal beden ile birlikte devlet bağımsız kendine özgü çıkar alanı ve gücü olan bir teşkilatlı bütünden çok topluma içkin bir durumu ifade edecektir. Hobbes’ta Kral bünyesinde halk sıfatını kazanan yığınların aksine toplum da herhangi bir kaynağa dayanmaksızın varlık ilkesi kendisine ait bir şekilde doğar. Bunu devletlerin yeni biçimi olarak cumhuriyet ve liberal anayasalara gidecek süreç bakımından Fransız devrimi tescilleyecektir.1087 Neocleaus, 18.yy ile beraber liberalizmin ve demokrasinin devleti çevreleyen yeni değerler olarak ortaya çıkışı1088 ile siyasi beden’in toplumsal beden’e taşındığını düşünür.1089 Toplumsal beden bir tüzel kişi şeklinde, bireylerden bağımsız bir varlığı ve
1083 Akbay, Umumi Amme Hukuku Dersleri, s.471. Okandan, Devletin Menşei, s.156.
1084 Pierson, Modern Devlet, s.53.
1085 Rousseau’da toplumsallaşma için Mehmet Ali, Ağaoğulları, Ulus-Devlet ya da Halkın Egemenliği, İmge Kitabevi, 2.Baskı, Ankara 2010, s.49-56.
1086 Saygılı, “Jean Bodin’in Egemenlik Anlayışı Çeçevesinde Kralın İki Beeni Kuramına Kısa Bir Bakış”, s.196.
1087 Neocleous, Devleti Tahayyül Etmek, s.49.
1088Dian, Schefold, “Rosseau’nun Devlet Öğretisinin Tarihselliği ve Güncelliği”, Çev.: Nurşen Aytiter, AÜHFD, C:31, S:1, 1974, s.529. 18.yy Fransız düşüncesinde devrimin öncülü teoriler için Okandan, Umumi Amme Hukuku, s.571-581.
1089 Neocleous, Devleti Tahayyül Etmek, s.43-47. Ayrıca bkz. Niedhart, Gottfrie, Das Kontinentale Europa und die britische Inseln: Wahrnehmungsmuster und Wechselwirkungen seit der Antike, Palatium Verlag im J & J Verlag, 1993, s.106. Bu bağlamda devlet universitas’tan hareketle bir bütün olarak korporatif mirası korurken bütünün içeriği şirket ortaklığını ifade eden societas’tan hareketle üyelerinin ortaklığına dayalı bir kollektiviteye de evrilmektedir. Ancak her ne kadar bireylerin ortaklığına dayalı (societas) içerik mevcut olsa da sonunda ortaya çıkan bütün olarak toplumsal beden bir universitas’ı ifade edecektir. Rousseau egemen varlığı kollektif bir tüzel kişi olarak ifade ederken toplumsal bedeni de siyasi bir bütün olarak kavrar. Jean-Jacques Rousseau, Toplum Sözleşmesi, Çev.: Vedat Günyol, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., 15.Basım, İstanbul 2016, s.23. Dumont, “Bireycilik Üzerine Denemeler: Doğuş.
XII. Yüzyıldan Başlayarak Siyaset Kategorisi ve Devlet”, s.152, 163-165.
152 üstün bir gücü haizdir.1090 Rousseau’nun Toplum Sözleşmesi’nde toplum, meydana geldiği bireylerden üst ve bütün bir beden olarak devletin siyasi ve hukuki niteliğinin üzerinden tartışılacağı temel kavramı karşılır.1091 Nitekim Rousseau, eserin amacını toplum düzeni’ne yönelik olması gereken siyasi ve hukuki etkinliği araştırmak olduğunu
152 üstün bir gücü haizdir.1090 Rousseau’nun Toplum Sözleşmesi’nde toplum, meydana geldiği bireylerden üst ve bütün bir beden olarak devletin siyasi ve hukuki niteliğinin üzerinden tartışılacağı temel kavramı karşılır.1091 Nitekim Rousseau, eserin amacını toplum düzeni’ne yönelik olması gereken siyasi ve hukuki etkinliği araştırmak olduğunu