DİZİNİN HAZIRLANMASINDA İZLENEN YÖNTEM
2) Kelimelerin kökenlerinin gösterilmesinde ve anlamlandırılmasında Ferit
DİZİNİN HAZIRLANMASINDA İZLENEN YÖNTEM
1) Metinde kullanılan ve sözlük değeri olan her kelime ana madde olarak alınmıĢ
ve koyu siyah puntolarla dizilmiĢtir. Dizinde madde baĢları alfabetik olarak verilmiĢtir.
2) Kelimelerin kökenlerinin gösterilmesinde ve anlamlandırılmasında Ferit
DEVELLĠOĞLU Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, TDK Türkçe Sözlük, TDK Yeni Tarama Sözlüğü ve Ġlhan AYVERDĠ Misalli Büyük Türkçe Sözlük esas alınmıĢtır.
3) Madde baĢlarında kelimenin hangi dile ait olduğu Ar., Far. vb. kısaltmalar ile
parantez içinde ve italik olarak gösterilmiĢtir. TüremiĢ ve birleĢik kelimelerde farklı dillerden geçen kökler ve ekler var ise kökenleri, sırasına göre yazılmıĢtır.
bezm (Far.) is. Meclis
b. 61b/19, 80a/25
silaḥşorlıḳ (Ar.+Far.+ T.) is. SavaĢçılık
s. 62b/1
4) Türkçe veya TürkçeleĢmiĢ olduğu düĢünülen kelimelerde dil kısaltması verilmemiĢtir.
bıyıḳ is. Bıyık
b.+lar 64a/23
5) Dil bakımından kaynağını belirleyemediğimiz sözcükler için (…) iĢareti kullanılmıĢtır.
arzḥām (…) (?)
a. 72a/11
6) Kelimenin metin içinde hangi görevde kullanıldığı, dil kısaltmasından sonra
italik olarak gösterilmiĢtir. Fiil kök ve gövdeleri için kısaltma yapılmamıĢtır.
paṭlıcān (Ar.) is. Patlıcan
p. 87a/17
öykelen- Öfkelenmek
ö.-di 70b/6
7) Dizinde madde baĢı olarak alınan her kelimenin anlamı yazılmıĢtır. Anlam verilirken genel sözlüklerde olduğu gibi tanım yapılmamıĢ, kelimelere bütün anlamları değil sadece metinde geçen anlamları verilmiĢtir.
25
beste (Far.) is. BağlanmıĢ, bağlı
b. 77b/8
8) Anlamını çözemediğimiz ya da yaklaĢık bir anlam verip de bu anlamı yararlandığımız sözlüklerde bulamadığımız kelimelerde anlamdan sonra soru iĢareti (?) kullanılmıĢtır.
bed-nūş (…) (?) Kötülük içen
b. 72b/14, 72b/3, 72b/5, 72b/5 b.+uñ 72b/5, 72b/6
b.+üñ 72b/13
9) Kelime, metnin değiĢik yerlerinde farklı anlamlarla kullanıldıysa bu farklı anlamlar 1. 2. … biçiminde numaralandırılarak yazılmıĢtır.
reng (Far.) 1. is. Hile, oyun
r.+eyle- 84a/11 r.+i 78b/24 r.+it- 66a/17 r.+leri 83a/25 r.+vir- 69a/3 2. is. Renk → Ģeb-reng
10) Ara madde, deyim ve birleĢikler ilgili madde baĢının içinde kalmak kaydıyla belirli bir düzende sıralanmıĢtır. Tamlamalar, deyimler, birleĢik fiiller hangi sözcükle baĢlıyorsa o madde içerisinde toplanmĢtır.
cevāb (Ar.) is. Cevap
c.+al- 80a/6 c.+gönder- 60b/5 c.+viril- 89b/15 c.+vir- 65a/25, 78b
11) Arapça ve Farsça tamlamalar, bu tamlamalarda geçen her kelimenin altında
verilmiĢtir.
maḳdūr (Ar.) is. Güç
m.+-ı beĢer 75a/14
26 b.+ (maḳdūr-ı beĢer) 75a/14
12) YazılıĢları aynı anlamları farklı olan madde baĢı kelimeler I, II, … Ģeklinde numaralandırılıp, ayrı ayrı madde baĢı olarak alınmıĢtır.
māl (I) (Ar.) is. Mal, servet
m.+ın 73b/19, 78b/9 m.+ından 65a/4, 74a/15
māl (II) (Far.) sf. süren, sürülen anlamlarıyla terkipler yapar
→ pāy-māl
13) Madde baĢı olan kelimeler görev bakımından farklı türlerde kullanıldığında
her bir tür için ayrı numaralandırma yapılarak gösterilmiĢtir
yuḳarı 1. zf. Yukarı
y. 60b/8, 69a/18, 85b/14
2. is. Yukarı
y.+dan 84a/18
14) Türkçeye ses değiĢikliğine uğrayarak girmiĢ kelimelerde dil kısaltması verildikten sonra kelimenin asıl biçimi de parantez içinde gösterilmiĢtir.
canavar (Far. cān-vār) is. Canavar
c. 81a/16
15) Farklı yazıma sahip aynı anlamdaki kelimeler ayrı madde baĢları olarak alınmıĢ, yazılıĢları farklı olmasına rağmen aynı anlamlı kelimeler olduğunu belirtmek için bk. kısaltması kullanılarak gönderme yapılmıĢtır.
bellü bk. belli
b. 66a/12
16) Arapça ve Farsça ön eklerle yapılan, tamlama biçiminde oluĢturulmuĢ bütün birleĢik yapılarda ön ek ve tamlamayı oluĢturan ilk kelime madde baĢı olarak alınmıĢ, birleĢikler o madde baĢının altına alfabetik olarak dizilmiĢ, madde baĢıyla farklarını belirtmek amacıyla da baĢlarına yıldız iĢareti (*) konulmuĢtur.
bilā- (Ar.) e. -siz *bilā-ḳusūr Kusursuz
b. 64b/24
27 b. 66a/25
17) Madde baĢı kelimenin ikinci veya sonraki unsur olarak geçtiği yapılara asıl maddenin altında ok iĢareti (→) ile gönderme yapılmıĢtır.
ḫalīfe (Ar.) is. Halife
h. 64b/1
h.+eyle- 69a/24 h.+lerden 67b/15 → ser-ḫalīfe
18) Argo, halk diline özgü, mecaz, deyim anlamda kullanılan kelimeler, ilgili kısaltmayla belirtilmiĢtir.
engüşt-ber-dehān (Far.) dey. ġaĢakalan
e.+it- 77b/24
Alaman hlk. öz. is. Alman, Cermen soyundan olan
a. 78b/24
19) Fiil kök ve gövdeleri madde baĢı olarak alınırken (-) iĢareti kullanılmıĢtır.
uṣan- Usanmak
u.-up 90a/25
20) Ġsim kök ve gövdesine gelen ekten önce (+) iĢareti kullanır.
uzaḳ is. Uzak
u.+dan 84a/24
21) Fiil kök ve gövdesine gelen ekten önce (-) iĢareti kullanır.
üş- ÜĢüĢmek, toplaĢmak
ü.-diler 83b/15 ü.-üp 77b/17, 83b/17
22) Yapım ekleri kelimeyle birlikte alınmıĢ; fakat çekim ekleri kelimeden ayrı gösterilmiĢtir.
söyleş- SöyleĢmek, sohbet etmek
s.-diler 89a/5
s.-ürek 66b/20, 80a/20 s.-ürler 65b/3, 67a/2, 82b/4
28
23) KiĢi ve yer adları için ayrı bir dizin oluĢturuldu. Farklı biçimlerde karĢımıza
çıkan kiĢi ve yer adlarının iliĢkisi bk. kısaltmasıyla belirtilmiĢtir.
Şimle bk. Şimle Bānū
29
METİN
[60/b] 1“Siz ne dirsiñiz?” didi. Bunlar da “Ne diyelüm yā EĢkbūd, biz saña tābi„yüz, siz ne murād iderseñiz biz de saña uyarız.” didiler. 2Ammā çoġı aṣlı yoḳdur “ „Acabā bizi tecribe eylemek içün mi söyler?” diyü Ģübheye düĢdiler. Ṣarṣar gördi cümlesi muḫālefet 3eylemezler. Ammā rü‟yāya çendān i„tibār eylemediler. Ṣarṣar muḳayyed olmadı. Tīz CemĢīd ġāh‟a daḫı böyle ḫaber gönderdi. CemĢīd ġāh 4daḫı i„timād eylemedi. “Ḥīle ile ḳal„aya girmek murād eyler.” didiler. “Lākin sözi taḥḳīḳ ise varsun begendügi yire gitsün, 5buradan aña varur yoḳdur.” diyü cevāb gönderdi. Ṣarṣar bildi kim ınanmazlar. Ġḳtiżā eyledi ki “Sırrı bildürmek ḫoĢ imdi.” 6diyüp muḳayyed olmadı.
Ol gün ceng eylemek olmaz. AḫĢam olup herkes bār-gāhına gidüp rāḥat olduḳda Ṣarṣar daḫı 7EĢkbūd ṣūret cāme-ḫāb tezyīn eylediler. Ṣarṣar girüp yatdı. „Ālem aġyārdan ḫālī olduġı gibi yirinden dört 8tebdīl-i ṣūret ṭoġrı burc dibine gelüp bir yirinden kemend atdı. Yuḳarı çıḳup öte cānibe indi. CemĢīd ġāh‟uñ sarāyın 9
bulup ser-vaḳtine girdi. Dārūlayup arḳasına urdı. Daḫı EĢkbūd Hindī ḳatl idüp gömdügi yire getürdi. Andan
10„ilāc idüp „aḳlın getürüp CemĢīd ġāh gözin açdı. Kendin öyle bir yirde gördi. Cāme-ḫāb libāsı-la ta„accüb idüp 11
baḳınca ḳarĢusında Ṣarṣar‟ı gördi. CemĢīd ġāh ḫavf eyledi. Ṣarṣar eyitdi: “Ḳorḳma yā CemĢīd ġāh. Saña żararum yoḳdur. Lākin 12beni bildüñ mi? Ben kimem?” didi. CemĢīd ġāh: “Seni gördügüm yoḳdur. Ne bileyüm. Ancaḳ ẓannum budur ki melekü‟l-mevtsin. Lākin lüṭf eyle, baña ḳıyma.” 13
didi. Ṣarṣar gülüp “Yā CemĢīd ġāh. Baña Ṣarṣar-ı Sebük-bār dirler.” diyüp kendin bildürdi ve aṣlın daḫı bildürdi ve EĢkbūd‟uñ lāĢesin 14gösterüp eyitdi: “Yā CemĢīd ġāh, gerekdür kim cāme-ḫābından ḳalḳup bu gice baña rü‟yāmda, var EĢkbūd‟a tābi„ ol, aña ṣāḥib-ḳırānlıḳ
15virildi, didiler diyüp gelürsin. Ben EĢkbūd ṣūretinde saña ḫoĢ geldüñ, direm. Sen de gelüp EĢkbūd, diyü baña tābi„ olursın, 16diyü sırrı kimseye söylemezsin.” didi ve CemĢīd‟i alup cāme-ḫābına bıraġup geldi. EĢkbūd ṣūretine girüp yirine 17yatdı. Kimse bu ḥālden ḫaber-dār olmadı.
Çün ṣabāḥ oldı. Herkes yirlerinden ḳalḳup CemĢīd daḫı ḳalḳınca 18erbāb-ı dīvān cem„ idüp “ġöyle bir rü‟yā gördüm. Meger EĢkbūd‟uñ sözi yirinde imiĢ.” diyü cümlesin alup ve ḳal„a 19ḳapuların açup çıḳdı. EĢkbūd ṣūretinde Ṣarṣar‟a geldi. Öñinde temennā eyledi ve “ġöyle bir rü‟yā gördüm.” diyüp seksen 20biñ „asker-ile tābi„ oldı. Bu kerre EĢkbūd‟uñ ḳırḳ biñ „askeri daḫı derūnī īmāna gelüp CemĢīd ġāh daḫı ḳal„ada vekīl ḳodı.
30
21Yüz yigirmi biñ er-ile bir gün ḳalḳup Ṭumṭurāḳ‟uñ olduġı ḳal„anuñ öñine gelüp ḳondı. Gice olduḳda varup tebdīl-i ṣūret 22Ṭumṭurāḳ‟a ve Zengireng‟e buluĢup olan aḥvāli naḳl eyledi ve “Sizi da„vet eylerem. Sen dirsen ki Ģunda bir daḥme vardur, anı fetḥ ide- 23bilürseñ saña tābi„ oluruz, dirsen ben de varup ṣūret-i mu„āmele daḥmeyi fetḥ iderem. Andan sizüñle bile Ḳattāl Zengī üzerine 24giderüz.” didi. Sözi bunuñ üzerine ḳıyup Ṣarṣar yine gelüp yataġına girüp yatdı.
Çün ṣabāḥ olup andan bir nāme yazup 25bir Hindī ile Ṭumṭurāḳ‟a gönderdi. Ṭumṭurāḳ Zengī oḳıyup eyitdi: “Var söyle Ģunda bir daḥme vardur. Eger varup anı fetḥ ide-bilürse [61/a] 1ol zamān bilür meger sözüñ gerçekdür. Ben de saña tābi„ oluram. Ceng eylemege ḥācet degül.”
EĢkbūd ṣūret Ṣarṣar: “N‟ola?” diyüp 2yalıñızca ḳalḳup daḥme öñine ālet mülāḥaẓa raṣadın bulup ḥāsılı fetḥ eyledi. Ġçinde olan eĢyāyı ṭaĢıdup bār-gāhı 3çıḳarup ḳurdı. Ṭumṭurāḳ daḫı gelüp ḳırḳ biñ er-ile tābi„ olup Ṣarṣar ser-ḳaplan eyledi. Mecmu„ı yüz elli biñ „asker olup 4EĢkbūd „askerinden mā„adā külliyet ile daḥme fetḥ olınca ınandılar.
Bu arada EĢkbūd ṣūret Ṣarṣar üstād-ı āhen-gerler getürüp 5bir gürz yapdurdı. Āhenden EĢkbūd‟uñ evvelki gürzinüñ ikisi ḳadar mücevvef ve zinde yüz baṭman vardur, diyü taḥmīn iderlerdi. 6
Daḫı bir ġılāf yapdurdı. Andan taḥt-ı revān resminde bir Ģey yapdırup gürzi anuñ üzerine ḳoyup iki fil üzere 7ḥaml idüp cürmde daḫı Ḳahhāruñ gürz-i müntehāsınuñ iki cürmi ḳadar var idi. EĢkbūd‟uñ aṣl gürzin bir fil üzerine
8yükledüp üç gün tedārük gördiler. Dördinci gün gitseler gerek.
Ṣarṣar‟uñ „aḳlına bir Ģey geldi: “Yā Ģimdi Ḳattāl 9Zengī, Cevāhir ġāh memleketinde ḳıĢlamaz. ġehrüñ bir cānibine daḫı gitmiĢdür. Bir kerre varup yoḳlansa.” didi. Dönüp Ṭumṭurāḳ‟a 10ve Zengireng‟e: “Benüm murādum bir kerre Ḳattāl Zengī‟nüñ olduġı yiri ḫaber almaḳdur. Ancaḳ Ģimdi seni göndersem geç gelürsin. Ben kendüm yarına dek 11gelürem.” didi. Ṭabān aldı. Heykel-i hidāyet ḫāṣṣası-la yitmiĢ ḳonaḳ yiri bir günde alurdı. Cevher-ābād ol maḥalle otuz ḳonaḳ 12
yir idi. Varup ḫaber aldı. “Ḳattāl Zengī oradan Ḳal„a-i Cihān-efrūz üzerinden Ḫāḳān-zemīn‟e gitmiĢ, oradan dönüp 13irtesi gün ol maḥal „askere iriĢdi. Ḫāḳān-zemīn üzere gitmiĢ.” diyü bildürdi. Ġrtesi gün yüz altmıĢ biñ „asker-ile 14göçüp “ „Azm-ı Ḫāḳān-zemīn.” diyüp iĢte Ṣarṣar EĢkbūd Hindī nāmında gelmekde.
31
Ammā rāvī eydür, Ḫāḳān-zemīnde Ferāmurẕ 15“Muẓaffer ġāh ile muḳābil olup ḫāḳān Ferāmurẕ Ḳahhār-ı Ā„ẓam ile ḲahḳaĢān-ı Zīr-dest ġayrı cümle ser-ḳaplanlarına ġālib gelüp, üç gün 16āsāyiĢ olınsun da dördinci gün senüñle imtiḥān olalım.” diyüp döndiler. Üç gün geçüp dördinci gün iki cānibden çeng-i 17ḥarbīler çalınup iki leĢker at, fil, gergedanlar yine süvār olup meydān açıldı. “Meydāna kim gire.” diyü herkes nāẓır-ı ber-meydān iken 18Ḫāḳānīler‟üñ ṭarafından Feraḫ-zād ḫāḳānī gergedan sürüp yanar āteĢ gibi meydāna girdi. Ṭarīd-i cevelān idüp ve na„ra urup, “Gele 19yā Ḳattāl Zengī!” diyüp Ferāmurẕ‟ı da„vet eyledi. Ferāmurẕ da Ḳuṭb-ı ĀteĢ-dem‟i meydāna sürüp Feraḫ-zād‟uñ öñin aldı. Ādāb ile 20„aĢḳ eyledi. Feraḫ-zād da merḥabā idüp “Di imdi yā Ḳattāl Zengī, ḥamle eyle ki senüñ de miḳdārın bildireyüm.” didi. Ferāmurẕ gülüp 21“Yā Feraḫ-zād, bu söz saña „aybdur. Evvelā benüm üçinci ser-ḳaplanum saña ibtidā ḥamleyi bile irtikāb eylemedi. Ḳanda ḳaldı kim ben ḥamle eyleyem. 22Ḥamle senüñ, meydān erenlerindür. Eger murādın ceng ise ḥamle eyle, yoḫsa biñ yıl böyle ḳarĢumda ṭursañ ben saña evvel ḥamle 23eylemem. Zīrā ben ṣāḥib-ḳırānum. Üç Ģeye daḫı irtikābımuz yoḳdur. Ḳaçanı ḳomayuz, amān diyene ḳıymayuz, nikāḥsız „avret yanına varmayuz.” 24diyüp vāfir nizā„ eyledükden ṣoñra „āḳıbet Feraḫ-zād el nīzeye urup iriĢdi. Ferāmurẕ‟a bir nīze urdı. Ferāmurẕ sipere alup dāmen-i 25siperden yol buldı ve ẕırha uġrayup yan yana na„lın dökerek ser-meydāna çıḳdı. Ferāmurẕ Feraḫ-zād‟dan bir nīze yidi kim ḲahḳaĢān ve Ḳahhār‟ı [61/b] 1yāda götürdi ve taḥsīn āferīn eyledi.
Öteden Feraḫ-zād dönüp Ferāmurẕ‟ı gördi. Sedd-i Ġskender gibi ṭurur. Ol daḫı Ferāmurẕ‟uñ 2nīzesin men„ idüp nevbet Ferāmurẕ‟a geldi. Ol daḫı nīze-i Ġskender‟e el urup zīr-i baġalda żabṭ eyledi. Yalman-ı nīzeyi 3
raḫĢınuñ bināgūĢından derāz idüp dört ḳulaç miḳdārı aĢurdı. Ġrüp Ferāmurẕ‟a bir nīze urdı. Ber-ā-ber virüp 4hemān nīzeyi āyine-i siperi pūĢ eyledükde āteĢler ṣaçılup Ferāmurẕ‟uñ ḳolları büküldi. Hemān nīze dāmen-i siperden ḫalāṣ olup 5ḳoltuḳ altına uġradı. Cübbe ḫalḳaların oḫĢayup daḫı nīzesin żabṭ idüp geçüp gitdi. Feraḫ-zād, Ferāmurẕ‟dan bir nīze yidi kim 6uyurdı uyandı. Mest idi, ayıldı. Vücūdı ser-ā-pā ḫaber-dār oldı. Ol ḫayreti-le ḳapdı gürz-i girānın, iriĢüp Ferāmurẕ‟a bir 7gürz ḥavāle eyledi. Ferāmurẕ gürz ber-ā-ber virüp ba„de baĢın ḳaçurup arḳaya alduḳda siper āyineleri ẕırḫa girüp 8Ḳuṭb-ı ĀteĢ-dem ṣaḳır ṣaḳır ditredi. Ferāmurẕ gerçi bī-bāk Feraḫ-zād‟uñ gürzin men„ eyledi ammā begendi, Ferāmurẕ Feraḫ-zād‟ı 9begendi. Feraḫ-zād yine öteden dönince Ferāmurẕ da el gürz-i Ġskender‟e urup iriĢdi. Feraḫ-zād gürzin ber-ā-ber virüp 10gürz gürze inice Ferāmurẕ‟uñ ḍarb-ı gürzinden Feraḫ-zād‟uñ ḳolları bükilüp baĢ ḳaçurdı. Arḳasında olan sipere 11
32 āyineleri çarḫa gerüp Feraḫ-zād leĢkeri virdükde altında olan gergedanuñ miyānı iki ḳat olup Feraḫ-zād‟uñ baĢı 12gergedan baĢına ber-ā-ber oldı. Ferāmurẕ gürzi żabṭ idüp ser-meydāna vardı. Feraḫ-zād kendin cem„ idüp miyānın ṭoġradı, 13vücūdın yoḳladı. Gerçi bir mūyına ḫaṭā gelmemiĢ ammā vücūdı ṭamar-be-ṭamar ḫaber-dār oldı. Ferāmurẕ‟uñ ḳuvvetine ve gürz uruĢına 14
taḥsīn ü āferīn eyledi.
Netīce-i kelām, bunlar aḫĢam olınca birbirlerinüñ vücūdların āhen-gerān miŝāl güfte ḳılup yitmiĢ 15seksen gürz urıĢdılar. AḫĢam oldı, ġālib maġlūb belli olmadı. Ferāmurẕ Ḳuṭb‟uñ licāmın keĢīde ḳılup Feraḫ-zād‟a 16ṭur eyledi. Feraḫ-zād da durdı. Ferāmurẕ “Yā Feraḫ-zād, iĢte bugün senüñle ceng idüp yine ayırd olmaduḳ. Ġmdi var
17bu gice yi kebābın, iç Ģerābın, taḳviyet-i beden ḥāṣıl eyle de yarın yine senüñle ayırd olalum.” diyüp döndi. Feraḫ-zād 18Ḫāḳānī daḫı dönüp iki leĢkerden ṭabl-ı ārām çalınup dönüp ḳondılar. Herkes bār-gāhlarına gidüp rezm ṭonların 19çıḳarup bezm ṭonların giydiler. Ferāmurẕ ve begler Muṭṭahir ġāh‟uñ dīvānına cem„ oldılar ve Mużaffer ġāh beglerin dīvānına 20cem„ idüp Mużaffer ġāh, Feraḫ-zād‟a ḫil„at giyürdi. “Yā Feraḫ-zād, Ḳattāl Zengī‟yi nice gördüñ?” diyüp su‟āl eyledi. Feraḫ-zād daḫı 21
medḥ idüp “PādiĢāhum, bu āna gelince böyle bir ḳuvvet ḳudret ṣāḥibi dil-āvere rāst gelmedüm idi. Çoḳ metīn zengī imiĢ. 22Ammā Nār-ı Nūr devletinde ḥaḳḳından gelürem.” diyü Mużaffer ġāh‟a tesellī virdi.
Ammā berüde Ferāmurẕ daḫı dīvāna geldükde Muṭṭahir ġāh su‟āl 23idüp “Ferāmurẕ, ḲahḳaĢān-ı Zīr-dest mānendi bir dil-āverdür.” diyü „aẓīm medḥ eyledi. Ol giceyi baĢa çıḳarup çün 24ṣabāḥ oldı. ġems-i enver Sūy-ı Ḫāver‟den ẓuhūr idüp zemīni nūrı-la münevver eyledükde iki leĢker süvār olup daḫı birbirlerine muḳābil 25oldılar. Ferāmurẕ ile Feraḫ-zād meydāna girüp tā aḫĢam olınca gürz cengi eylediler ve döndiler. Ġrtesi gün yine bendīler bu ḥāl [62/a] 1üzere yidi gün ceng idüp ba„de sekizinci gün āsāyiĢ olındı. Ġki cānibden Ģikāre bendīler kīĢ ḳaḳup ṭabl- 2bāz dögüp çerende ve perende oynayaraḳ dāmen-i kūha ṭoġrı revāne oldılar. Nā-gāh Ferāmurẕ‟uñ öñinden bir āhū pertāb idüp 3Ferāmurẕ ḥadeng ile āhūyı urup yıḳdı. Rikābında Jīvek ile Çeldek „Ayyār bile idi. Bir yire inüp āhūyı kebāb idüp 4„iĢrete baĢladı.
Ammā üstād eydür, meger Feraḫ-zād Ḫāḳānī olda Ģikāre binmiĢ-idi. Öñinden
bir āhū pertāb idüp bir ḥadeng 5
iẕāḫate eyledi. Ḥadeng ıraḳdan gelmek ile āhūyı yıḳmadı. Cān ḥavli-le ḳaçdı. Meger ḲahḳaĢān daḫı Ģikārda idi. Ol 6ma„hūd āhū ḲahḳaĢān‟uñ öñine uġradı. Urup āhūyı yıḳdı. Andan renc idüp ḫuddāmuñ birine virdi.
33 Nā-gāh Feraḫ-zād 7gelüp gördi, ḲahḳaĢān āhūyı yıḳup almıĢ; “Āhū benümdür, vir.” diyü azġıĢup bunlardur, cenge baĢladılar. Ammā ḲahḳaĢān „allāmlarından 8biri “Belki bunlar birbirlerine ḫaṭā idüp ṣoñra ṣāḥib-ḳırān baña niçün ḫaber virmediñüz.” diyüp, “Bize „itāb ider.” diyüp, ilerü 9segirdüp Ferāmurẕ‟a varup, “Devletlü ṣāḥib-ḳırān efendimüz, ḲahḳaĢān Ģikārda Feraḫ-zād‟a rāst gelüp Ģikār içün cenge 10ṭurdılar. Ġḥtimāldür ki birbirine bir ḫaṭā ideler.” didi. Ferāmurẕ bunı iĢidince hemān süvār olup bunlar ceng eyledükleri yire 11geldi.
Bu maḥalle dek Feraḫ-zād‟uñ ḲahḳaĢān gergedanın öldürüp Feraḫ-zād da ḲahḳaĢān‟uñ gergedanın öldürüp ikisi daḫı piyāde ḳaldılar. Birbirlerine 12müĢt ḥavāle idüp āḫir düvāl düvāle oldılar. Andan birbirlerine ruḫṣat bulmayup ḫançer ḫançere oldılar. Ferāmurẕ bu ḥāli 13görince öyle bir na„ra urdı kim ikisi de bī-hūd ḳaldılar. Ferāmurẕ aralarına girüp ḲahḳaĢān‟a “Çek elüñ andan pehlevān, 14„aybdur.” diyüp bunları ayırdı. Andan Feraḫ-zād‟a ve ḲahḳaĢān‟a raḫĢ iriĢdürdiler. Ferāmurẕ ḲahḳaĢān‟ı alup „iĢret yirine 15geldiler. Biraz „iĢret idüp ḳalḳup serā-perdeye geldiler.
Gice mürūr idüp ṣabāḥdur oldı. Ġki cānibden çeng-i ḥarbīler çalındı. 16
Herkes süvār olup „azm-ı meydān eyledi. Birbirlerine muḳābil oldılar. Feraḫ-zād Ḫāḳānī meydāna girüp Ferāmurẕ‟ın öñin aldı. 17
AḫĢam olınca ceng idüp döndiler, ṣabāḥ yine bindiler.
Ḥāṣıl-ı kelām, yidi gün ceng idüp sekizinci gün āsāyiĢ 18bu minvāl üzere otuz bir gün kelle-ber-kelle ceng eylediler. Otuz birinci gün aḫĢam olup dönicek maḥalde Ferāmurẕ 19
Feraḫ-zād‟a eyitdi: “Yā Feraḫ-zād, yarın senüñle cengimüz otuz iki gün olur, aña göre tedārük gör.” didi. Ferāmurẕ ve Feraḫ-zād yine 20dönüp iki cānibden ṭabl-ı ārām çalṭabl-ınup iki leĢker dönüp „azm-ṭabl-ı bār-gāh eylediler. Ferāmurẕ dīvān-ṭabl-ı Muṭṭahir ġāh‟a gelüp ve begler de 21cümle geldiler. Ferāmurẕ, “Yarın Feraḫ-zād ile ayırd oluruz.” diyü Mehter PaĢa‟ya fermān eyledi. “Evvel ṭabl çal.” diyü tenbīh eyledi.
Ötede 22Feraḫ-zād Ḫāḳānī Mużaffer ġāh dīvānına varup “PādiĢāhum, yarın Ḳattāl Zengī Ģöyle didi, ayırd olınsaḳ gerekdür.” didi ve Mużaffer 23ġāh‟a tenbīh eyledi. “Ṣaḳın pādiĢāhum, Ḳattāl Zengī baña ġalebe eylerse, yürüyüĢ idüp beni ḳurtarmaḳ sevdāsında olma. Yarın 24çekersin ziyānın. Ben nice olursam sen daḫı öyle olursın.” didi.
Ol gice mürūr idüp ṣabāḥdur oldı. Ġbtidā Ferāmurẕ ṭarafından 25çeng-i ḥarbīler çalınup iki leĢker süvār oldı. Meydān merkezine gelüp ṣaflar düzildi ve meydān açıldı.
34 Meydāna ibtidā Ferāmurẕ [62/b] 1girüp ol ḳadar silaḥĢorlıḳ „arż eyledi kim dost düĢmen taḥsīn āferīn eyledi. Andan na„ra urup Feraḫ-zād‟ı meydāna 2da„vet eyledi. Feraḫ-zād da gergedan sürüp meydāna girdi. Ferāmurẕ‟uñ öñin aldı ve „aĢḳ eyledi. Merḥabā idüp Feraḫ-zād 3eydür: “Yā Ḳattāl Zengī, nedür aṣlı? Bugün ibtidā meydāna girüp çeng-i ḥarbī çaldırduñ. „Aceleden murāduñ nedür? Ġālibā maġlūb olacaġına 4delāletdür.” didi. Ferāmurẕ gelüp “Yā Feraḫ-zād, ben saña dün dimedüm mi yarın bāri ayırd olalım. Ḳā„ide-i ṣāḥib-ḳırānī böyledür.” didi. 5Andan baĢladılar cenge. Gün ḳubbe-i felege dikilince ceng eylediler. Nevbet Ferāmurẕ‟a geldükde zād‟a ṭur idüp “Yā Feraḫ-zād, 6
senüñle bugün otuz iki gündür ki ceng eylerüz. Ceng evveli nīze, āḫiri düvāl kemer zencīrdür. Ġn atından, ben de inüp senüñle 7düvāl ṭutuĢalum. Eger baña ġālib gelürseñ nice bilürseñ eyle. Eger ben saña ġālib gelürsem ben de nice dilersem öyle
8eylerem.” didi. Feraḫ-zād “Yā Ḳattāl Zengī, sen evvel inseñ olmaz mı?” didi. Ferāmurẕ, “Yoḳ yā Feraḫ-zād, yol senüñdür.” didi. Feraḫ-zād 9ḫoĢ imdi dönüp gergedan aĢaġa indi. Ferāmurẕ da inüp düvālin teslīm eyledi. Feraḫ-zād, Ferāmurẕ‟uñ düvāline ṣarılup 10ibtidā zūrda Ferāmurẕ‟uñ altı parmaḳ ökçelerin ḳaldurdı. Ferāmurẕ lenger virüp pāyların zemīne baṣdı. Feraḫ-zād yine 11bir zūr daḫı eyledi. Ferāmurẕ‟uñ pāyların sekiz ṭoḳuz parmaḳ ḳadar zemīnden ayırdı. Ferāmurẕ yine lenger virince Feraḫ-zād‟uñ ḳolları 12bükilüp Ferāmurẕ pāyların zemīne baṣdı. Feraḫ-zād “Yā Nār-ı Nūr!” diyüp üçinci zūrı öyle eyledi kim ḫāh-nā-ḫāh Ferāmurẕ‟ı ṭuruḳlıġa 13dökdi. Ferāmurẕ da öyle lenger virdi kim Feraḫ-zād‟uñ ḳolları bükildi. Ferāmurẕ‟uñ pāyları ṭopuḳlarına varınca yire gömildi. 14
Feraḫ-zād ġayrı nā-ümīd oldı. Ferāmurẕ‟uñ da düvālin ṣalı-virdi. “Yā Ḳattāl, Ģeddādī binā mısın, yire mi giçersin? didi. Ferāmurẕ‟ 15
dur, biraz ruḫṣat virüp tamām Feraḫ-zād diñlendükden ṣoñra Ferāmurẕ daḫı Feraḫ-zād‟uñ düvāl kemerine ṣarılup “Yā ma„būd!” 16diyüp öyle zūr eyledi kim zūr-ı evvelde Feraḫ-zād‟ı zānū‟ya ber-ā-ber ḳaldırdı ve öyle ṭutup ruḫṣat virdi. Feraḫ-zād 17zūr ide-gördi Ferāmurẕ‟uñ ḳolların bükemedi. Ferāmurẕ bir daḫı eyledi. Ġkinci zūrda Feraḫ-zād‟ı gögsine ber-ā-ber ḳaldurdı 18
ve yine ruḫṣat virdi ve lenger virdi, olmadı. Ferāmurẕ üçinci zūrda tā baĢına