Keçi

Boynuzlu olup çok iyi tırmanıcıdır. Ağaçların yapraklarını, filizlerini yer. Boynuzları geriye doğrudur. Kulakları uzun ve sakalları vardır. Yünü, sütü ve eti için yetiştirilmektedir.

1.1.9.2.1. Kazan-Tatar Türkçesi Atasözlerinde: 1) Arıḳ kece tartışḳaḳ (Zayıf keçi kavgacı) (THM, 1959: 797).

2) At suyġan kece suyġannan ömět itken(At kesen keçi kesenden yardım ister)

(THM, 1959: 829).

3) Běr ḳorçañġı kece bötěn kötüvně bozar(Bir uyuz keçi bütün sürüyü bozar)

(THM, 1959: 826).

4) Běr ḳortlı kece bötěn çitenně ciměrgen(Bir kurtlu keçi bütün çiti yıkar)

(THM, 1959: 797).

5) Biye ḳımızı yuḳtan kece ḳımızı da yarıy (Kısrak kımızı olmadığında keçi

kımızı da olur) (THM, 1959: 797).

6) Dürt ayaḳlıda kece tatu (Dört ayaklıda keçi dost) (THM, 1959: 798). 7) Ěçěndegěn kece çıġarır (İçindekini keçi çıkarır) (THM, 1959: 804).

8) Erěm aşaġan keceněñ itě ni de sötě ni (Haram yiyen keçinin eti ne de sütü ne)

(THM, 1959: 831).

9) Ět pěçen aşamıy, kecege irěk birmi (İt ot yemez, keçiye rahat vermez) (THM,

10) Ḫuca yuḳta ḳorçañġı kece baş(Sahip olmadığında uyuz keçi baş olur) (THM,

1959: 804).

11) İtçěge may ḳayġısı, kecege can ḳayġısı (Kasaba yağ kaygısı, keçiye can

kaygısı) (THM, 1959: 830).

12) Keběste baḳçasına keceně ḳaravıl ḳuymıylar (Lahana bahçesine keçiyi bekçi

koymazlar) (THM, 1959: 800).

13) Keběsteně kecege tapşırsañ, keběstege vay, keceně bürěge tapşırsañ, kecege

vay (Lahanayı keçiye versen lahanaya vay, keçini kurda verirsen keçiye vay) (THM, 1959: 805).

14) Kece asraġan ḳarġış cıyar (Keçi besleyen beddua toplar) (THM, 1959: 800). 15) Kece artınnan sarıḳ ta iyere (Keçi arkasından koyun da gider) (THM, 1959:

800).

16) Kece bělen keběste dus tügě (Keçi ile lahana dost değil) (THM, 1959: 800). 17) Kece birgen ḳuy alır (Keçi veren koyun alır) (THM, 1959: 800).

18) Kece de tornanıñ ıştanı yuḳ dip köldě, di (Keçi de turnanın pantolonu yok

deyip gülerdi) (THM, 1959: 800).

19) Kece, itěm ḫerem bulsın dip urlap aşıy, di (Keçi, etim haram olsun deyip,

çalıp yerdi) (THM, 1959: 800).

20) Kece keběste kiserge osta, meçě ḳazan tazartırġa osta (Keçi lahana kesmede

usta, kedi kazan temizlemekte usta) (THM, 1959: 823).

21) Kece keběste turarġa osta (Keçi lahana doğramada usta) (THM, 1959: 801). 22) Kece ḳarġış töşěp cabaġasın ḳoyar(Keçi lanete uğrayıp yemini düşürür)

(THM, 1959: 800).

23) Kece ḳoyrıġına ḳırmavık yabışmıy bulmıy (Keçi kuyruğuna dulavrat oyu

yapışmadan olmaz) (THM, 1959: 800).

24) Kece ḳoyrıḳ kütere dip, sarıḳ ta ḳoyrıġın kütergen (Keçi kuyruğunu kaldırıyor

deyip koyunda kuyruğunu kaldırır) (THM, 1959: 800).

25) Kece mal tügěl (Keçi mal değil) (THM, 1959: 800).

26) Kece: -Sarıḳ tütiněñ artın ḳaraġız elě, itegěn yapmaġan, -dip köle iměş (Keçi:

-Koyun ablanın kuyruğunu çirkin, bacaklarını kapamıyor, deyip gülermiş) (THM, 1959: 802).

27) Kece savġannan sıyır savġan söt sorap kilgen (Keçi sağandan sığır sağan süt

sorup gelir) (THM, 1959: 823).

29) Kece tatarnıñ çuçḳası (Keçi Tatarın domuzu) (THM, 1959: 803).

30) Kece urlap aşamasa küñělě bulmıy (Keçi çalıp yemese gönlü olmaz) (THM,

1959: 803).

31) Kece üzě çıdam tügěl, küně çıdam (Keçi kendi dayanıklı değil yünü

dayanıklı) (THM, 1959: 832).

32) Kece yarlınıñ sıyırı (Keçi fakirin sığırıdır) (THM, 1959: 803).

33) Kece yöri tütel bělen, tıyıp bulmıy kirte bělen (Keçi yürür tarlada, engel

olmaz çit ile) (THM, 1959: 800).

34) Kece yözěp İděl kiçmes (Keçi yüzüp İdili geçmez) (THM, 1959: 800). 35) Kecede çuyan tormıy (Keçide çıban olmaz) (THM, 1959: 800).

36) Keceden sarıḳ bulmıy, sarıḳtan kece bulmıy (Keçiden koyun olmaz,

koyundan keçi olmaz) (THM, 1959: 800).

37) Kecege dus bulġannıñ salamı başında (Keçi ile dost olanın samanı yanında)

(THM, 1959: 800).

38) Kecege sumam citmi, sıyır satulaşam (Keçiye fiyat verme, sığır satayım)

(THM, 1959: 805).

39) Keceně ḳaravıllarġa bürěge tapşırma (Keçini kollama işini kurda verme)

(THM, 1959: 805).

40) Keceně makta, sıyırnı asra (Keçini öv, sığırını besle) (THM, 1959: 823). 41) Keceně maḳta, sıyırnı sav (Keçini öv, sığırını sağ) (THM, 1959: 796).

42) Keceněkě gěl açılıp yörse de běrkěm kürmegen, sarıḳnıḳı běr açılġaç ta bar da

kölgen (Keçininki her zaman açılıp yürüse de hiç kimse görmez, koyununki bir açıldığında hepsi güler) (THM, 1959: 801).

43) Keceněñ baḳçaġa běr küz saluvı da zıyan (Keçinin bahçeye bakması da zarar)

(THM, 1959: 802).

44) Keceněñ başı sıysa üzě sıya (Keçinin başı sığsa kendi sığar) (THM, 1959:

802).

45) Keceněñ běr ismě ḳaza (Keçinin bir ismi bela) (THM, 1959: 802).

46) Keceněñ saḳalı ozın da aḳılı ḳısḳa (Keçinin sakalı uzun aklı kısadır) (THM,

1959: 802).

47) Keceněñ tuġanda uk saḳalı bula(Keçinin doğduğunda çok sakalı var)(THM,

48) Keceněñ ecelě citse, kötüvçěněñ çıbırḳısın çeyni, di; tıçḳannıñ ecelě citse,

meçě ḳoyrıġın těşli, di (Keçinin eceli gelse çobanın değneğini çiğnerdi; sıçanın eceli gelse kedinin kuyruğunu dişlerdi) (THM, 1959: 827).

49) Keceněñ ecelě citse, kötüvçěněñ tayaġına söykeněr (Keçinin eceli gelse

çobanın değneğine sürünür) (THM, 1959: 827).

50) Keceněñ ülesě kilse, itçě bělen uynar(Keçinin eceli gelse kasap ile oynar)

(THM, 1959: 831).

51) Keceněñ üzě zatsız bulsa da, küně zatlı (Keçinin kendi değersiz olsa da yünü

değerli) (THM, 1959: 832).

52) Kecesě ḳıybat tügěl, mezegě ḳıybat(Keçisi değerli değil, fıkrası

değerli)(THM, 1959: 803).

53) Kecesěne küre sötě (Keçisine göre sütü) (THM, 1959: 803).

54) Ḳortlı kece ışḳınmıyça toralmıy (Kurtlu keçi sürtünmeden duramaz) (THM,

1959: 798).

55) Ḳutır kece suḳır keceně kürelmıy (Uyuz keçi kör keçiyi göremez) (THM,

1959: 799).

56) Ḳuy bulmaġan cirde keceně mezin efendě diye atıylar (Koyunun olmadığı

yerde keçiyi müezzin efendi diye adlandırırlar) (THM, 1959: 799).

57) Meñgě itegě yabılmaġan kece, “açıḳ itek” dip sarıḳtan kölgen (Daima çizmesi

kapanmayan keçi, “açık çizme” deyip koyundan dalga

geçer)(THM,1959:803).

58) Saḳal kecede de bar (Sakal keçide de var) (THM, 1959: 803).

59) Sigěz kecege siksen teke (Sekiz keçiye seksen teke) (THM, 1959: 803). 60) Sötsěz kece baḳravıḳ bulır (Sütsüz keçi bağırtkan olur) (THM, 1959: 803).

Keçi, 68 atasözün 37 tanesinde tek başına yer almaktadır. Birlikte yer aldığı hayvanların 11’i koyun, 5’i sığır, ikişer tanesi kısrak, kedi, kurt ve tekedir. At, it, domuz ve turna ile sadece birer atasözünde birlikte yer almaktadır. Dört farklı hayvan adıyla kurulan atasözlerin 1 tanesinde, üç farklı hayvan adıyla kurulan atasözlerin 2 tanesinde keçi adına rastlanmaktadır.

1.1.9.2.2. Özbek Türkçesi Atasözlerinde:

1) Åt yåvvåyisi qulån, eçki yåvvåyisi quralay, ådäm yåvvåyisi barzañi (Atın

yabanisi dişi tay, keçinin yabanisi ceylan, insanın yabanisi soysuz olanıdır) (Yoldaşev, Gümüş, 1995: 31).

2) Båzår körgan eçkidän qorg (Pazar gören keçiden kork) (Yoldaşev, Gümüş,

1995: 151).

3) Eçki bergan qoy olar, heç bermagan ne olar? (Keçi veren koyun alır, hiç

vermeyen ne alır?) (Yoldaşev, Gümüş, 1995: 123).

4) Eçki egiz tuğib qoydan åşmas, it egiz tuğib eldan åşmas (Keçi ikiz doğsa da

koyunu geçemez, it ikiz doğsa elden aşamaz) (Yoldaşev, Gümüş, 1995: 123).

5) Eçki tuqqan qoy bolmäs (Keçi yavrusu koyun olmaz)(Öz, 2000: 136).

6) Eçki yüzgä yetmäs, yüzgä yetsä häm, közgä yetmäs (Keçi yüz yıl yaşamaz, yüz

yıl yaşasa da fark etmez) (Öz, 2000: 136).

7) Eçkidän qoy bolmäs, eşäkdän tåy bolmäs (Keçiden koyun olmaz, eşekten tay

olmaz) (Öz, 2000: 136).

8) Eçkini häm öz åyåğıdän åsärlär, qoyni häm (Hem keçiyi hem koyunu kendi

bacağından asalar) (Öz, 2000: 136).

9) Eçkini yoqläsäñ qulåğı körinär (Keçiyi ararsan önce kulağı görünür) (Öz, 2000:

136).

10) Eçkiniñ båşi bolgünçä, qoyniñ quyruğı bol (Keçinin başı olacağına, koyunun

kuyruğu ol) (Öz, 2000: 136).

11) Eçkiniñ ölgisi kelsä, çopånniñ täyåğıgä süykänär (Keçinin canı dayak

isteyince çobanın değneğine sürünür) (Öz, 2000: 136).

12) Eçkisi köpniñ sözi köp (Keçisi çok olanın sözü çok olur) (Öz, 2000: 136). 13) Egäçili qızgä toy qaydä, eçkili qoygä suv qaydä (Ablalı kıza düğün nerde,

keçili koyuna su nerde) (Öz Özcan, 2009: 104).

14) Qassobga måy qayğu, eçkigä jån qayğu (Kasap yağ derdinde, keçi can

derdinde) (Yoldaşev, Gümüş, 1995: 121).

15) Qızniñ erkäsi, eçkiniñ serkäsi (Kızın nazlısı, keçinin tekesidir) (Öz Özcan,

16) Şäftålidän båğ qılmä, eçkidän mål qılmä (Şeftaliden bahçe yapma, keçiden

mal yapma) (Öz, 2000: 148).

17) Täkä bolsin, suti bolsin(Teke olsun, sütü olsun)(Yoldaşev, Gümüş,1995:167). 18) Yåmångä yåğ yåğmäs, eçkigä quymåq (Kötünün yağ hoşuna gitmez, keçinin

kuymak) (Öz, 2000: 153).

Keçi atasözlerin 8’inde tek, 4’ünde koyunla birlikte yer almaktadır. Bir atasözünde keçi, koyun ve it birlikte üç farklı hayvan adıyla kurulan atasözünü oluşturmaktadır. Dört farklı hayvan adıyla kurulan atasözlerinde keçi, koyun, eşek ve tay ile birlikte yer almaktadır.