Kazova Toprakları Toprak Rengi, Parlaklık (L) Değerlerinin Haritalanması

Çalışma alanının üst topraklarının parlaklık ifadesi olan “L” değerine ait çarpıklık değeri -0,26 ve alt toprakta ise -0,70’tir. Normal dağılım gösteren veri transformasyon yapılmadan jeoistatistiksel modellemelerde kullanılmıştır. Çalışma alanında L değerinin uzaysal değişkenliğini üst toprakta en iyi küresel anizotropik model alt toprakta ise üssel izotropik semivariogram model tanımlamaktadır. Yönsel değişimin açısı 89,6 derecedir ve yönsel değişim gösteren birçok özellik gibi değişimin yönü doğu-batı doğrultusuna karşılık gelmektedir.

Nugget semivaryansının toplam semivaryansa oranının yüzde olarak ifadesi değişkenlerin uzaysal bağımlılıklarının sınıflandırılmasında kullanılabilmektedir. Camberdalla ve ark. (1994)’na göre bu oran %25’den daha küçük ise kuvvetli uzaysal bağımlılık, %25 ile %75 arasında ise orta derecede uzaysal bağımlılık ve %75’den daha yüksek ise bu durumda zayıf uzaysal bağımlılık vardır denilmektedir. “L” değerinin alt ve üst topraktaki % nugget oranı birbirine çok yakın olup (%50,34 üst toprak ve %54,42 alt toprak) çalışma alanı Kazova’da “L” değeri her iki derinlikte de orta derecede uzaysal bağımlılık göstermektedir (Çizelge 17). Robertson ve ark. (1997) ve Wang ve ark. (2005), nugget oranının sill değerine olan oranının verinin uzaysal heterojenliğini ifade etmekte kullanılabileceğini ifade etmişlerdir. Eğer bu oran büyük olursa, uzaysal değişkenlik düzensiz işlemlerden kaynaklanmaktadır ve ölçüm hatası büyüktür denilir. Eğer bu oran küçük ise, değişkenlik temel olarak uzaysal yapıdan kaynaklanmaktadır denilmektedir. Bu çalışmada elde edilen nugget/sill değerleri genelde Camberdella ve ark. (1994)’nın da ifade ettiği gibi orta düzeyde uzaysal yapının (bağımlılığının) varlığından kaynaklanmaktadır.

Çizelge 17. Çalışma alanında parlaklık “L” değerinin haritalanmasında kullanılan semivariogramların parametreleri ve hata değerleri

Renk Parametresi Model Nugget (Co) Sill (Co+Cs) Ayrım mesa. En fazla-En az (m) Ani, Yönü Nugget /Sill % ME* RMSSE** L (0-30cm) (N=400) Spherical (Küresel) 3,833 7,6172 6247,5 4189,63 89,6 50,32 0,01726 1,029 L (30-60cm) (N=399) Exponential (Üssel) 4,9307 9,0597 3448,54 - 54,42 0,009296 0,9841

*Ortalama hata **Standardize ortalama hatalar karekökü

Kazova topraklarının “L” değerlerinin değişimi gösteren haritalar Şekil 5 ve Şekil 6’da verilmiştir. “L” değeri parlaklık yani toprağın açık veya koyu renkli olması ile ilişkilidir. Yüzey toprağa ait harita incelendiğinde Kazova’da, çalışma alanının orta bölgesinde kum içeriği de yüksek olan güney etek birikinti düzlükleri ve devamında gelen düz arazilerdeki topraklar oldukça açık renklidir. Diğer birçok özellikte olduğu gibi Pazar ilçesinin bitiminden itibaren kendini belli eden bu değişkenlik, ovanın Sol sahilinin tamamen kireç taşı kökenli koluviyal ana materyallerden oluşmamış olma

olasılığını akla getirmektedir. Nitekim çok iyi bilinmektedir ki kireç taşı üzerinde Tokat gibi yıllık yağışın karbonasyon olayı için yeterli olduğu iklimlerde oluşan toprakların renkleri genellikle kırmızımsı renkte olmaktadır. Dünyanın birçok bölgesinde olduğu gibi ülkemizin de Akdeniz kıyılarında yaygın olarak bulunan Kırmızı Akdeniz toprakları (Terra Rosa) kireç taşı üzerinde oluşmaktadır. Sol sahilde Tokat merkezin hemen dışından itibaren gözlemlenen kırmızı renkli topraklar da aynı oluşumun ürünüdürler.

Daha önce de bahsedildiği gibi kırmızı renk drenajın iyi olduğu ortamlarda topraktaki demir oksit içeriğinin bir göstergesidir ve toprağın parlaklık değerinin azalmasına yol açmaktadır. Çalışma alanının hemen hemen ortalarında bulunan Kaz Gölü’nün güneyindeki bu alanların toprakları belirgin bir şekilde sol sahilin geri kalanından farklılık göstermektedir. Yine çalışma alanın orta kısmında kuzey etek birikinti düzlükleri ve devam eden düz arazilerde açık renkli toprakların bulunduğu bölgelere rastlanılmaktadır. Kazova’nın doğu kesiminde 3 farklı bölgede de açık renkli toprakların bulunduğu araziler göze çarpmaktadır.

En koyu renkli topraklar ise çalışma alanının batısında ve güneydoğusunda yer alan yüksek kil içeriğine sahip olan arazilerde yer almaktadır. Toprak rengine etki eden en önemli toprak bileşenlerinden biri de organik madde içeriği olduğu çok bilinen bir gerçektir.

Yüzey topraklarının parlaklık değerlerinin yüzey altına göre istatistiksel olarak önemli derecede değişkenlik gösterdiği belirlenmiştir. Alt toprağa ait “L” değeri haritası incelendiğinde toprak renginin açıklık koyuluğu arasındaki farklılıklar daha da belirgin hale gelmiştir. Yüzey altı topraklarının organik madde içerikleri yüzeye göre önemli miktarda düşük olduğundan, alt toprakta açık renkli toprakların bulunduğu bölgelerin alanı daha da genişlemiştir. Alanın orta kısmının güney ve kuzeyinde yer alan açık renkli topraklara ait bölgeler alt toprakta daha belirgin olup ovanın kuzey kesiminin nerdeyse tamamımda açık renkli toprakların bulunduğu araziler yer almaktadır.

4.3.2. Kazova Toprakları Toprak Rengi, Kırmızılık (a) Değerlerinin Haritalanması

Çalışma alanında kırmızılığın ifadesi olan “a” değerine ait çarpıklık değeri üst toprakta 1,75 ve alt toprak ise 2,08’dir. Webster (2001), toprak verilerinde normal dağılımla ilgili en ciddi ayrılma göstergesinin yatıklık değeri olduğunu ifade etmiştir. Yatıklık değeri 0,5’den küçük ise veriye dönüşüm uygulamaya gerek olmadığını belirtmiştir. Yatıklık değeri >0,5 ve ≤1,0 ise bu durumda karekök alınarak verinin normale dönüştürülebileceği ve yatıklık değeri >1,0 ise bu durumda da logaritmik dönüşümün uygulanabileceğini ifade etmiştir.

Değerlendirmeye alınan özelliklerden kırmızılık göstergesi “a” değeri dışındaki özelliklerin tamamının yatıklık değerinin normal dağılım için kabul edilebilir sınırlar içinde olduğu görülmüştür. “a” değerlerine ait çarpıklık değerleri >1,0 olduğundan, üst ve alt toprağa ait veri logaritmik transformasyon yapıldıktan sonra jeoistatistiksel modellemeler yapılmıştır. Çalışma alanında “a” değerinin uzaysal değişkenliğini üst ve alt toprakta en iyi küresel anizotropik semivariogram modeli tanımlamaktadır. Çalışma alanında üst ve alt toprakta “a” değeri yönsel değişim göstermekte olup, üst toprakta anizotropinin yönü 88,2 derece alt toprakta ise 270,3 derecedir. Kırmızılık ifadesi olan “a” değerine ait yüzde nugget oranı alt ve üst toprakta birbirlerine yakındır. Kazova’da “a” değeri her iki derinlikte de kuvvetli derecede uzaysal bağımlılık göstermektedir (Çizelge 18).

Çizelge 18. Çalışma alanında “a” değerinin haritalanmasında kullanılan semivariogramların parametreleri ve hata değerleri

Model Nugget (Co) Sill (Co+Cs) Range Major- Minor(m) Ani, Yönü Nugget /Sill % ME* RMSSE** a(log) (0-30cm) (N=400) Spherical (küresel) 0,024028 0,118606 4990,62 2997,16 88,2 20,25 -0,04342 1,113 a(log) (30-60cm) (N=399) Spherical (küresel) 0,03888 0,16083 4990,62 3333,68 270,3 24,17 -0,0462 1,133

Kazova’da üst toprakta “a” değerinin değişimini gösteren harita Şekil 7’de ve alt topraktaki harita ise Şekil 8’de verilmiştir. Negatif “a” değeri yeşil ve pozitif “a” değeri ise kırmızılığı ifade etmektedir. Pozitif “a” değerinin artması ise kırmızı rengin şiddetinin artması anlamına gelmektedir. Üst toprağa ait “a” değeri değişim haritası incelendiğinde, Kazova’nın en batı kesimindeki killi toprakların bulunduğu araziler ve çalışma alanın güney-doğusundaki killi araziler en kırmızı renkli toprakların bulunduğu bölgelerdir. Ovanın diğer kısımlarında kırmızı renkli topraklar yer almazken yalnızca ovanın orta kesiminde ırmak yatağına yakın bölgelerde “a” değeri bakımından daha yüksek değere sahip (en batıdaki kadar kırmızı olmayan) araziler bulunmaktadır.

Çalışma alanında “a” değerinin alt topraktaki değişimi üst toprak ile büyük benzerlik göstermektedir. Alt toprak bakımından yine kırmızlık değeri en yüksek araziler, çalışma alanının en batı kesiminde ve alanın güney-doğusundaki killi toprakların bulunduğu alanlarda yer almaktadır. Alt toprakta Yeşilırmak yatağının geçtiği bölgedeki arazilerin “a” değeri etek birikinti düzlükleri ve devamında gelen düz arazilerden daha yüksek olduğu (daha kırmızımsı) elde edilen krigleme haritalarında açıkça kendini göstermektedir.

4.3.3. Toprak Rengi, Sarılık (b) Değerlerinin Haritalanması

Çalışma alanında sarı rengin göstergesi olan “b” değerine ait çarpıklık değeri üst toprakta 0,71 ve alt toprak ise 0,68’dir. Üst ve alt toprağa ait veri normal dağılım gösterdiğinden, transformasyon yapılmadan jeoistatistiksel modellemeler yapılmıştır. Çalışma alanında “b” değerinin uzaysal değişkenliğini üst ve alt toprakta küresel anizotropik semivariogram modeli tanımlamaktadır. Çalışma alanında üst toprakta “b” değeri yönsel değişim göstermekte olup üst toprakta anizotropinin yönü 80,3 derecedir. Yüzde nugget oranı değeri değerlendirildiğinde “b” değeri alt toprakta kuvvetli derecede uzaysal bağımlılık gösterirken alt toprakta ise orta derecede uzaysal bağımlılık göstermektedir (Çizelge 19).

Çizelge 19. Çalışma alanında “b” değerinin haritalanmasında kullanılan semivariogramların parametreleri ve hata değerleri

Model Nugget (Co)

Sill (Co+Cs)

Range Major-

Minor(m) Ani, Yönü Nugget /Sill % ME* RMSSE** “b”(0-30cm) (N=400) Spherical (küresel) 0,97085 4,99915 4990,62 2789,56 80,3 19,42 -0,009316 1,009 “b”(30-60cm) (N=399) Spherical (küresel) 1,7723 5,6332 4366,96 - 31,46 -0,008949 1,006

*Ortalama hata **Standardize ortalama hatalar karekökü

Kazova topraklarında üst toprakta “b” değerinin değişimini gösteren krigleme haritaları Şekil 9’da alt toprakta ise Şekil 10’da verilmiştir. Renk kodu olarak “b” değerinin pozitif olması sarı renk, negatif olması ise mavi renk durumuna karşılık gelmektedir. Toprakta pozitif “b” değerindeki artış sarı rengin artması anlamına gelmektedir. Çalışma alanında üst toprakta “b” değerinin değişimini gösteren harita incelendiğinde tüm güney etek birikinti düzlükleri ve devamındaki düz araziler daha sarı renkli olup, kuzey etek birikinti düzlükleri ve devamındaki düz arazilerde sarı rengi daha baskın olan topraklar yer almaktadır. Sarı renk yoğunluğu en düşük olan araziler ise Yeşilırmak yatağı çevresinde ve ovanın en batı kısmında kil miktarı çok yüksek olan daha önceki haritalarda kırmız renk yoğunluğu en baskın bölge olarak sınıflandırılan bölgedir.

Alt toprakta “b” değerinin değişimi üst toprak ile büyük benzerlik göstermektedir. Üst toprakta sarı rengi daha baskın olarak belirlenen araziler alt toprakta da aynı bölgeler olup yalnızca ovanın orta bölümünde Yeşilırmak yatağının geçtiği bir alanda sarı rengin daha baskın olduğu bölgeler yüzey topraklarından farklı olarak haritalanmıştır.