Kaynak Ülkelere Göre Türkiye’de DYSY

Yabancı sermaye girişinin önemli bir niteliksel yönü de kaynak ya da çıkış ülkesinin belirlenmesidir. Bu amaçla Şekil 4 oluşturulmuştur.

Şekil 4. Türkiye’de Yatırımların Ülkelere Göre Dağılımı (1980-2003)

Kaynak: Ekonomi Bakanlığı

Türkiye’de izin verilen doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının (1980-2003 yılları arası) ülke gruplarına göre dağılımı incelendiği zaman, gelen sermayenin yukarıda Şekil 4’te yer alan ülkeler itibariyle daha çok OECD ülkeleri tarafından gerçekleştirildiği söylenebilir. Aynı zamanda diyebiliriz ki, OECD ülkeleri içerisinde Avrupa Birliği (AB) ülkeleri, Türkiye’de en fazla doğrudan yatırım yapan ülke grubudur. Bu ülkelerden Hollanda, Türkiye’deki toplam yatırımların %27,53’ünü, Almanya %13,69’unu, İngiltere % 8,75’ini, Fransa %6,57’sini ve İtalya da %5,40’ını gerçekleştirmiştir. OECD ülkelerinden ABD %7,74, İsviçre %7,12, Japonya %4,14 yatırımda bulunmuştur. Söz konusu sekiz ülke Türkiye’deki en önemli yatırımcı ülkeler olup, toplam yatırımların %80,94’ünü gerçekleştirirken diğer ülkeler %19,06’lık payın sahibi olmuşlardır. 27,53% 13,69% 8,75% 7,74% 7,12% 6,57% 5,40% 4,14% 19,06%

Ülke Dağılımı

79 Tablo 13.

DYSY Girişlerinin Kaynak Ülkelere Göre Dağılımı (Milyon $)

Ülkeler 2009 % 2010 % 2011 % 2012 % 2013 % AB Ülkeleri (25) 4942 78,9 4737 75,7 11494 71,2 7303 67,9 5284 51,9 Almanya 497 7,9 597 9,5 665 4,1 591 5,5 1845 18,1 Fransa 617 9,8 623 10,0 999 6,2 86 0,8 222 2,2 Hollanda 717 11,4 486 7,7 1425 8,8 1381 12,8 1024 10,1 İspanya 145 2,3 205 3,3 2251 14 193 1,8 531 5,2 İngiltere 350 5,6 245 3,9 905 5,6 2044 19 297 2,9 İtalya 314 5,0 25 0,4 111 0,7 154 1,4 145 1,4 Avusturya 1019 16,3 1584 25,3 2418 15 1519 14,1 659 6,5 Lüksemburg 509 8,1 311 5,0 562 3,5 1186 11 295 2,9 Diğer AB 774 12,4 661 10,6 2158 13,4 249 2,3 266 2,6 Diğer Avrupa 306 4,9 202 3,2 1093 6,8 622 5,8 1118 10,9 İsviçre 163 2,6 123 2,0 233 1,4 454 4,2 202 2 Rusya 12 0,3 2 0,03 762 4,7 11 0,1 870 8,5 ABD 260 4,2 323 5,2 1403 8,7 439 4,1 344 3,4 Asya 673 10,6 928 14,8 2055 12,7 2337 21,7 3202 31,4 Diğer 85 1,4 66 1,1 91 0,6 58 0,5 241 2,4 Toplam 6266 100 6256 100 16136 100 10759 100 10189 100

Kaynak: TCMB; Ekonomi Bakanlığı

DYSY girişlerinin kaynak ülkelere göre dağılımının son 5 yılının incelendiği Tablo 13’de ise AB ülkelerinin geleneksel olarak daha yüksek bir paya sahip olduğu görülmektedir. 1980-2003 yıllarındaki ülkelere ek olarak Avusturya, İspanya ve Lüksemburg Türkiye’ye yatırım miktarını artıran AB ülkeleridir. 2009 yılına gelindiğinde Türkiye’ye gelen toplam yatırımların dörtte üçü halen AB ülkelerine aittir (Elitok, Straubhaar, 2010: 4). 2010 yılında da bu durum devam etmekle birlikte AB ülkelerinin toplam yatırımlar içerisindeki payı azalarak devam etmektedir. Bu pay, 2011 yılında 11.494 Milyar dolarla %71,2’ye, 2012 yılında 7.303 Milyar dolarla %67,9’a, 2013 yılında 5.284 Milyar dolarla %51,9’a düşmüştür. Öte yandan Asya ülkelerinin payı 2009 yılında 673 Milyon dolarla %10,6 iken 2013 yılında 3.202 Milyar dolarla

80

%31,4’e çıkmıştır. Bu duruma temel teşkil eden neden, kaynaktaki AB ekonomik krizidir. Bu krizin etkilerinin devam etmesi durumunda Türkiye’ye gelen yatırımlardaki AB payı azalmaya devam edecektir fakat daha da mühimi eğer ülkemize yatırımların kayması için önlem alınmazsa toplam yatırımların miktarı da fiilen azalma gösterecektir.

2.2.4 Piyasaya Giriş Türlerine Göre Türkiye’de DYSY

Türkiye’deki yabancı yatırımları piyasaya giriş türlerine göre incelendiğinde ilginç sonuçlarla karşılaşılmaktadır. Aşağıda Tablo 14’te yabancı sermayeli şirketlerin kuruluş

şekillerine göre sayıları yer almaktadır.

Tablo 14.

Piyasaya Giriş Türlerine Göre Çok Uluslu Şirketlerin (ÇUŞ) Sayısı

Yıllar Yeni İştirak Şube Toplam

1954-2000 3810 615 163 4588 2001-2010 16889 4209 523 21621 2011 3633 635 95 4363 2012 3615 575 83 4273 2013 2885 182 75 3142 Toplam 30832 6216 939 37987

Kaynak: Ekonomi Bakanlığı.

Türkiye’de yatırım yapmayı düşünen yabancı firmalar ele alınan dönemler boyunca faaliyette bulunan yerli firmalarla iştirak yoluyla birleşme yerine yeni yatırımlar yapma yolunu seçmişlerdir (Batmaz ve Tunca, 2005: 115).

1954-2000 yılları arası, yaklaşık 50 yıllık zaman dilimi, kümülatif olarak gösterilmesine rağmen Türkiye’ye gelen ÇUŞ sayısı sadece 4588’dir. Bu rakam, neredeyse 2011 veya 2012’deki yabancı sermayeli şirket sayısıyla aynıdır. Son yıllarda gözlenen yabancı sermayeli şirket sayısındaki bu artışın nedenlerinden biri muhakkaktır ki 2003 yılında

81

kabul edilen 4875 Sayılı Kanun ile birlikte yabancıların ön izin alma zorunluluğunun kaldırılmasıdır. Ayrıca ülkemizde, özelleştirme faaliyetlerinin son on yılda oldukça hızlı artması ÇUŞ sayısına da yansımıştır.

Türkiye’ye gelen ÇUŞ’ların büyük bir bölümü yeni yatırım yaparak ülkeye girmektedir. Tablo 14’e göre 2013 yılında toplam 3142 ÇUŞ’un 2885’i yeni yatırımlar iken, 182’si iştirak, 75 ise şube açma şeklinde giriş yapmıştır. Esasında şirket sayısının çokluğu önemlidir ancak şirketlerin cirosu, büyüklüğü, yaptıkları yatırımın büyüklüğü ve hangi sektörlere yöneldikleri şirketlerin sayısından daha önemlidir. Aşağıda Tablo 15’de 2012-2013 yıllarında yabancı sermayeli şirketlerinin sermaye büyüklükleri açısında sektörlere göre dağılımı verilmiştir.

2012 yılında toplam 4.273 ÇUŞ’un 1.896’sı toptan ve perakende ticaret sektöründe, 694’ü gayrimenkul faaliyetlerinde, 442’si ise ulaştırma, haberleşme sektöründe faaliyette bulunmaktadır. 2013 yılında sıralama değişmemiş ve toplam 3.142 ÇUŞ, başta toptan ve perakende ticaret sektörü olmak üzere, gayrimenkul faaliyetleri ve ulaştırma, haberleşme sektörlerinde faaliyette bulunmuşlardır (Ekonomi Bakanlığı, 2014: 6).

Gelen yabancı sermayenin türleri içerisinde yeni yatırımların sayısal olarak yüksekliği Tablo 14’ten hatırlandığında ve Tablo 15’te gayrimenkul için gelen ÇUŞ’ların çokluğu bize, Türkiye’ye gelen yeni yatırımların özellikle gayrimenkul alımı amaçlı olduğunu göstermektedir. Bu şekilde gelen yabancı sermaye bir fabrika veya bir tesis inşa etmemekte, üretim ve istihdam artışı yaratmamaktadır (Şener, 2008: 138-139). Çünkü ülke GSYİH’inde kayıtlı olan bir varlık sadece el değiştirmekte dolayısıyla ülke yatırımı artmamaktadır. Yani “plasman” gerçekleşmektedir (Alagöz ve diğ., 2008: 84). Öte yandan ÇUŞ’lar sermaye büyüklükleri açısından incelendiğinde, Türkiye’deki ÇUŞ’ların sermayesinin daha çok 50.000 $’dan küçük olduğunu Tablo 15’e göre söyleyebiliriz. Bunun sebebi, 2003’de kabul edilen 4875 Sayılı Kanun ile birlikte sermayesi 50.000 $’ın altındaki şirketlerin de, Türkiye’de yabancı sermaye olarak kabul edilmesidir (17.06.2003 tarih ve 25141 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiş bulunan “Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu”).

82 Tablo 15.

ÇUŞ’ların Sermaye Büyüklüğü Açısından Sektörlere Göre Dağılımı

Sektörler 2012 2013 <50.000$ 50.000$-500.000$ ^{>500.000$ Toplam <50.000$} 50.000$-500.000$ ^{>500.000$ Toplam} Tarım 19 33 3 55 16 13 3 32 Madencilik 5 14 0 19 5 5 3 13 İmalat 137 143 37 317 125 86 29 240 Elektrik,Gaz,Su 90 46 15 151 69 42 12 123 İnşaat 139 168 33 340 140 98 15 253 Toptan ve Perakende Ticaret 802 949 145 1.896 770 549 68 1.387 Oteller ve Lokantalar 43 43 9 95 49 19 6 74 Ulaştırma, Haberleşme 215 195 32 442 183 116 19 318

Mali Aracı Kuruluş

Faaliyetleri 9 6 13 28 6 7 8 21

Gayrimenkul

Faaliyetleri 431 214 48 694 370 139 26 535

Diğer Hizmetler 123 94 19 236 89 43 14 146

TOPLAM 2.013 1.906 354 4.273 1.822 1.117 203 3.142

Kaynak: Ekonomi Bakanlığı.