Kavramsal Yapı ve Terminoloji

Danimarka ve Meritum modellerinden farklı olarak olay analizlerine de yer vermekte olup bu özelliğin kavramsal çerçevenin çok fazla desteklenmediği bir ortamda ilk defa bildirim hazırlayacak organizasyonlar için konunun bütünselliği ve anlaşılırlığı açısından karmaşıklıklar yaratabileceği görülmüştür. Alman modeli genel olarak bir bilgi yönetim modeli önermemekte olup sunduğu entelektüel sermaye bildirim modelini organizasyonel hedeflerin ve yönelimlerin sistematik yönetimine destek unsur olarak görmektedir.

4.2. Kavramsal Yapı ve Terminoloji

Bu bölümde modellerin kullandıkları kavramsal yapı ve terminoloji ve bu yapıyı sunuş biçimleri karşılaştırılmış ve modellerin benzer kavramlar için kullandıkları farklı terimler ve tanımlar ortak başlıklar altında toplanmıştır.

4.2.1. Model Tanımları

İlk olarak modellerin kendilerini tanımlama biçimlerine bakıldığında Danimarka ve Alman modellerinin “entelektüel sermaye bildirimi” tanımını kullanırken Meritum modeli “entelektüel sermaye raporu”, Maddi Olmayan Varlıkları İzleme modeli ise “izleyici” tanımlarını kullanmayı tercih ettiği görmüştür. Bildirim kelimesi geleneksel finansal ifadelere daha yakın iken rapor kelimesi daha resmi olmayan ve isteğe bağlı olma çağrışımı yapmaktadır. Genel sonuç itibarı ile bakıldığında model isimlerindeki bu farklılıkların uygulamada ciddi farklılıklara neden olmayacağı düşünülmektedir.

4.2.2. Ana Süreç Tanımları

Modellerin yönetilmesine yardımcı oldukları veya üzerinde ölçüm yaptıkları ana süreçleri tanımlamalarında da farklılıklar görülmektedir. MOVIM bu ana süreci “değer yaratımı” olarak tanımlarken Meritum modeli, “maddi olmayan varlıkların yönetimi”, Danimarka modeli “bilgi yönetimi”, Alman modeli ise “entelektüel sermaye yönetimi” olarak tanımlamaktadır.

4.2.3. Odak Tanımları

Modellerin tanımladıkları ana süreçlerin yönetimi ve sundukları ölçüm yöntemi sayesinde geliştirmeyi hedefledikleri ve odaklandıkları noktalardır. Bu açıdan karşılaştırma yapıldığında MOVİM’nin şirket stratejisine, Meritum modelinin

45

firmanın vizyon ve stratejik amaçlarına, Danimarka modelinin bilgi yönetimi stratejisine, Alman modelinin ise iş stratejisine odaklandığı görülmektedir.

MOVİM’de göstergelerin şirket stratejisine bağlı olduğu belirtilip, bazı örnekler verilmekteyse de bu noktada şirket stratejisinin nasıl belirleneceği konusuna hiç değinilmemiştir. Meritum modeli kavramsal çerçevenin ortaya konduğu ilk bölümde stratejik amaçların belirlenmesine değinmekle birlikte sunulan detay ve araçlar bakımından yeterli bulunmamıştır. Danimarka modeli bilgi yönetimi stratejisini, kavramsal anlamda çok da net olmayan ve anlaşılması zor “bilgi öyküsü” başlığı altında “şirketin ürettiği ürün ve servislerin kullanım değerinin artırılması” olarak tanımlamıştır. Genel olarak modelin bilgi yönetimi stratejisinin belirlenmesine yönelik sunduğu yöntem ve araçlar yeterli bulunmuştur. Alman modeli ise iş stratejisi oluşturmayı, mevcut durumun fırsatlar ve risklerin tanımlanması ile analiz edilmesi ve elde edilen bulguların firmanın vizyonu ile karşılaştırılarak uzun dönemli hedef ve yönelimlerin belirlenme süreci olarak tanımlamaktadır. Modelde belirtilen adımlar ve kilometre taşları arasındaki bütünsellik bağının kurulmasında zaman zaman zorluklar yaşansa da iş stratejisini belirleme sürecine yönelik sunulan örnekler ve kontrol listesi gibi araçlar tatmin edici bulunmuştur.

4.2.4. Kritik Kaynak Tanımları

Kritik kaynaklar modellerin odaklanılan sonuçlara ulaşmada mercek altına alınacak kritik entelektüel sermaye kaynaklarına verdikleri isimlerdir.

MOVİM bu noktada incelenmekte olan diğer üç modelden farklı bir yaklaşım göstermekte, doğrudan bir krtik kaynak tanımı ortaya koymamaktadır. İncelenmesi gereken kaynaklar genel bir yaklaşımla “gösterge” olarak tanımlanarak üçlü maddi olmayan varlık yapısına (iç yapı, dış yapı, yetkinlikler) dört adet değer yaratım modunun uygulanmasıyla oluşan 12 hücreli matrisin her hücresi için bir veya iki gösterge tanımlanması önerilmektedir. Model bu yapısıyla kritik kaynakların seçimini firma stratejisinin değer yaratma modlarıyla kesiştiği noktada uygulayıcıya bırakmaktadır.

Meritum modeli kritik kaynakları “kritik maddi olmayan varlıklar” olarak isimlendirmekte ve kaynakları değer yaratımına en fazla katkıda bulunan ana etkenler, anahtar performans yüklenicileri ve geliştirilmesi gereken yetenekler olarak tanımlamaktadır. Model kritik kaynakların belirlenmesi için firmanın stratejik

46

hedeflerinin de sorgulandığı ve hedeflerin kaynaklarla ilişkilendirildiği şirket içi tartışma ve beyin fırtınası yöntemlerini önermektedir.

Danimarka modeli kritik kaynakları “yönetim hedefleri” olarak adlandırmakta ve bu kaynakları firmanın güçlendirmesi gereken mevcut bilgi kaynakları ve edinilmesi gereken yeni kaynaklar olarak tanımlamıştır. Model bir adım daha ileri giderek kritik kaynakları bilgi sistemleri, çalışanlar arasındaki işbirliği ve bireysel/grupsal uzmanlık olarak üç genel türe ayırmış ve her tür için iki adet olmak üzere toplam altı adet genel kritik kaynak tanımlamıştır. Modelde kritik kaynakların tanımlanması ve geliştirilmesinde kullanılabilecek yardımcı sorulardan oluşan bir kontrol tablosu sunulmakla birlikte bütünselliğin kaybedilmemesi için en fazla üç veya beş merkezi kaynakla çalışılması tavsiye edilmektedir.

Alman modeli kritik kaynakları “bilgi stratejisi” başlığı altında incelemeyi uygun bulmuştur. Modele göre bilgi stratejisi iş stratejisinden türetilmekte ve organizasyonun entelektüel sermayenin alt alanlarında göre konumunu tasvir etmektedir. Modelde bilgi stratejisi tanımı detaya girilmeden yalnızca genel hatlarıyla verilmesine rağmen sunulan örnekten ve yardımcı sorulardan bilgi stratejisi ile iş stratejinin uygulanmasında ihtiyaç duyulan entelektüel sermaye kısımlarının tanımlanmaya çalışıldığı anlaşılmaktadır. Modelin kritik kaynak tanımlamasını yeterince açık bir şekilde yapamadığı görülmekte ve her ne kadar “bilgi stratejisi” kavramına takılıp kalınmaması tavsiye edilse de bu durumun uygulamada zorluklar yaratabileceği düşünülmektedir.

4.2.5. Kritik Aktivite Tanımları

Kritik aktiviteler genel olarak yeni kaynak yaratarak, mevcut kaynakları geliştirerek ve kaynakların izlenmesini sağlayarak organizasyonun hedeflerine ulaşmasını sağlayan aktiviteler olarak tanımlanabilir (Meritum, 2002).

MOVİM bu aktiviteleri eldeki varlıkların gelişim hızını, yenilenme hızını, kullanım verimliliğini ve kaybetme riskini etkileyen aktiviteler olarak tanımlamış ve ölçümün temelini bu aktiviteleri temsil eden göstergelerdeki değişim üzerine kurmuştur. Modelde aktivite tanımları ve gösterge tanımları zaman zaman birbirlerinin yerine kullanılmakta olup bu noktada çok detaya girilmeyip inisiyatif uygulayıcıya bırakılmaktadır.

47

Meritum modeli kritik aktiviteleri “maddi olmayan (soyut) aktiviteler” olarak isimlendirmekte ve özetle yeni varlıklar edinilmesini ve mevcutların geliştirilmesini sağlayan ya da ilk iki aktivitenin sonuçlarının değerlendirilmesine olanak tanıyan aktiviteler olarak tanımlamaktadır. Modelde kritik aktivite tanımı çok kesin ve net bir şekilde verilmekle birlikte uygulamada bu aktivitelerin nasıl belirleneceği konusuna yer verilmemiştir.

Danimarka modeli kritik aktiviteleri “aksiyonlar ve girişimler” olarak isimlendirmekte ve bu aktiviteleri yönetim hedeflerine ulaşmada ihtiyaç duyulan bilgi kaynaklarının oluşturulması, geliştirilmesi, elde edilmesi ve kapsam ve sonuçlarının izlenmesine yönelik girişimler olarak tanımlanmaktadır. Model farklı bir yol izleyerek entelektüel sermaye bildirimi hazırlamaya mevcut adımların/girişimlerin tanımlanmasıyla başlanmasını ve daha sonra bu girişimlerin şekillendireceği bilgi yönetim hedefleriyle ilişkili sorunlara doğrudan bağlantılı olanların ayrıştırılmasını önermektedir. Model başlangıç aşaması olarak gördüğü kritik aktivitelerin tanımlanması sürecini bol miktarda açıklama, örnek, destek tablosu ve kontrol sorusuyla mümkün olduğunca net bir şekilde sunmaya çalışmaktadır.

Alman modeli kritik aktiviteleri “değişim tetikleyici etkenler” olarak isimlendirmekte ve bu aktiviteleri değişim dönemlerinde başarıya ve örgütsel hedeflere ulaşmayı etkileyen etkenler olarak tanımlamaktadır. Bu tanımın devamı olarak organizasyonda yeni değişliliklere yol açmayan etkenlerin değişim tetikleyici etken olarak sayılmamaları gerektiği belirtilmekte olup bu ayrımın doğru bir şekilde nasıl yapılabileceği konusunda bir çözüm önerilmemiştir. Modelde kritik aktivitelerin tanımlanma süreci yardımcı sorularla ve örneklerle desteklenmeye çalışılmış ancak bu süreç özellikle büyük bir örgütsel değişiklik kararı vermek durumda olan bir firmanın anlatıldığı örnek olayla birlikte fazlaca değişime odaklamıştır. Bu odaklanmanın tanımlara da yansıtılmasının, çok önemli örgütsel değişimlerle karşı karşıya olmaksızın entelektüel sermaye raporlaması yapmaya çalışacak firmalar için bu aşamada zorluk teşkil edeceği kanısına varılmıştır.