Çal ma sonunda elde edilen veriler çal maya kat lan 191 ö(renci cevaplar aras ndan rasgele seçilen elli tanesi esas al narak, bunlar n verdikleri cevaplara göre ve testte yer alan sorularla ula lmas dü ünülen hedeflerden yola ç k larak bir analiz
ablonu meydana getirilmi tir. Bu ablon kullan larak kavramsal anlama test verileri analiz edilecek ve ç kan sonuçlar yorumlanmaya çal lacakt r.
SORU 1.
Bu soru ile ö(rencilerin bilinçalt nda, canl l k kavram n n öncelikli olarak hangi canl larla ili kilendirildi(i, bir ba ka ifadeyle canl l k-canl ili$kisinin ne ekilde yap land r ld ( n n ortaya ç kar lmas amaçlanm t r. Bu ba(lamda, 50 ö(renciden al nan cevaplara göre 1.soru ile ilgili be a amal bir analizin yap labilece(i öngörülmektedir.
a. Ö!rencilerin birinci s raya yazd klar canl n n (canl lar n) incelenmesi.
Burada ö(rencilerin canl l k kavram n ilk olarak hangi canl yla ili kilendirdiklerinin ortaya konmas amaçlanmaktad r. 50 ö(renciden al nan cevaplara göre ö(renciler ‘canl l k’ kavram n ilk olarak hayvanlarla, daha da ötesi insanla ili kilendirmektedir. Ayr ca canl l k kavram üzerine yap lan baz çal malar incelendi(inde de ö(rencilerin bu konuda antroposentrik (insanmerkezli) yada egosentrik (benmerkezli) dü ünme biçiminden kaynaklanan kavram yan lg lar na sahip olduklar ifade edilmektedir (Bardel, 1997).
b. Bütün ö!rencilerin yazd klar bütün canl çe$itlerinin incelenmesi
Ö(renciler taraf ndan yaz lan bütün canl çe itleri taksonomik gruplara ayr larak yorumlanacakt r.
c. Ö!rencilerin her birinin tek tek ele al narak yazd klar 10 canl n n genel kompozisyonun incelenmesi.
Ö(rencilerin yazd klar 10 canl , canl çe itlili(i aç s ndan ele al narak taksonomik gruplara ayr larak de(erlendirilecektir.
d. Yazd klar 10 canl n n tamam ayn gruptan olanlarla farkl gruptan olanlar n incelenmesi.
Ö(rencilerden yazd klar canl lar n tamam hayvanlardan olu anlar ile hayvanlar d nda özellikle bitki yazanlardan bunlar kaç nc s raya yazd klar incelenecektir.
e. Yaz lan 10 canl n n her birisinin tek tek ele al narak, en çok yaz landan en az yaz lana olacak $ekilde incelenmesi.
Burada ise ö(renciler taraf ndan yaz lan canl lar n frekanslar ortaya ç kar lacakt r.
SORU 2.
Bu soruda, ö(rencilerin Dünya’da var olan bütün canl lar nas l kategorize ettiklerinin ortaya ç kar lmas amaçlanm t r. Ö(rencilerin canl lar gruplarken onlar n hangi özelliklerine dikkat ettikleri, kendi taksonomik gruplar n nas l olu turduklar , bunu kavramsal olarak nas l ifade ettikleri ya da gruplar nas l adland rd klar ortaya konmaya çal lacakt r.
Di(er baz çal malarda, ö(rencilerin hayvanlar s n fland r rken biyolojik s n fland rma yerine onlar n daha çok d görünü lerini dikkate ald klar , ya ad klar ortam ve yer de(i tirme amaçl kulland klar hareket biçimlerine (uçma, yüzme vb.) göre bir grupland rma yapt klar ifade edilmektedir (Kattmann, 2001; Martin, 1991; Tunnicliffe et al., 1999; Tunnicliffe et al., 2000). Kattmann (2001), ö(rencilerin hayvanlar s n fland rmak için kulland klar bu yöntemin, onlara biyolojik s n fland rma ö(retildi(inde bile de(i meden kald ( n söylemektedir. Martin (1991) ise ö(rencilerin kulland klar bu yöntemin, biyolojik s n fland rmaya kar geli tirdikleri bir ‘alternatif s n fland rma’ (alternatif kavram) niteli(inde oldu(unu ifade etmektedir. Ayr ca, Kattmann (2001) ö(rencilerin biyolojik s n fland rmay tam
anlam yla ö(renemeden biyolojik çe itlilik konusunu kavrayamayacaklar n ileri sürmektedir.
Ö(rencilerin canl lar nas l s n fland rd klar ile ilgili yukar da verilen çal malarda dikkat çeken bir husus, ço(unlukla ö(rencilere canl isimleri veya bizzat canl örneklerinin verilerek bunlar grupland rmalar n n istenmesidir. Oysa bizim çal mam zda (kavramsal anlama testi 2. soru) ö(rencilerden Dünyadaki bütün canl lar en az kaç grupta toplayabilecekleri istenmi tir. Bu yönüyle çal mam z di(erlerinden ayr lmaktad r. Bu k sma gerek yok. Bunu orada ayn literatür ve bilgiler ( nda tart . Fakat a rt c olan, daha sonra verilerin analizi bölümünde ayr nt s yla verilecek olan sonuçlar n di(er çal ma sonuçlar yla büyük oranda örtü tü(ünün ortaya ç kmas d r.
50 ö(renciden al nan cevaplara göre ve yukar da verilen aç klamalar ( nda, 2. soru ile ilgili cevaplar n analizi 6 ba l k alt nda de(erlendirilecektir.
a. Canl lar gruplarken sadece hayvanlar kullananlar.
Burada ö(renciler aras ndan sadece hayvanlar yazanlar dikkate al nacakt r. Tek tek gruplamalar nas l yapt klar , bunu nas l ifade ettikleri de(erlendirilecektir.
b. ‘Hayvanlar ve Bitkiler’ $eklinde gruplama yapanlar.
Burada da ö(renciler direkt olarak ‘hayvanlar ve bitkiler’ yazmasa bile yazd klar ndan yola ç karak de(erlendirilecektir.
c. ‘ nsanlar, Hayvanlar ve Bitkiler’ $eklinde gruplama yapanlar.
Burada ise, insanlar di(er canl lardan farkl bir kategoriye koyanlar dikkate al nacakt r. Yine direkt olarak bu kelimeleri kullanmasalar bile yazd klar ndan yola ç k larak bir de(erlendirme yap lacakt r.
d. Grup ismi vermeden rakam baz nda gruplama yapanlar.
Burada “canl lar dört gruba ay r r m, 2 milyon gruba ay r r m” tarz ndaki cevaplar dikkate al nacakt r.
e. nsanlar, Hayvanlar ve Bitkiler gruplar ndan bir veya birkaç n kullanarak yan na fark bir grup ekleyenler.
Burada insanlar, hayvanlar veya bitkilerin ba ka gruplarla birlikte verildi(i (örne(in; :nsanlar, Hayvanlar, Bitkiler, Gözle görülmeyenler) cevaplar de(erlendirilecektir.
f. Ö!rencilerin gruplama i$lemini nas l yapt klar ile ilgili aç klamalar n n de!erlendirilmesi.
Ö(rencilerin gruplara ay rma i lemini nas l yapt klar kendi ifadelerinden yola ç k larak de(erlendirilecektir.
SORU 3.
Bir önceki soruyla ba(lant l olarak, bu soruda ö(rencilerden canl çe itlili(inin nedenlerini kendi ifadeleriyle yazmalar istenmektedir. Burada ö(rencilerin canl lar n çe itlili(i kavram n nas l alg lad klar ve ne düzeyde yap land rd klar n n ortaya ç kar lmas amaçlanm t r. Kattmann (2001) ö(rencilere, özellikle biyolojik çe itlilik konusu ö(retilmeden önce onlar n ‘canl lar n çe itlili(i’ kavram ile ilgili sahip olduklar ön-kavramlar n bilinmesinin çok önemli oldu(unu ileri sürmektedir.
50 ö(renciden al nan cevaplara göre konuyla ilgili analizimiz alt basamakta de(erlendirilecektir.
Burada ö(rencilerden; canl lar n çe itlili(ini, onlar n sahip olduklar farkl özelliklere ba(layanlar n, di(er bir ifadeyle çe itlili(in canl lar n bizzat kendisinden ileri geldi(ini ifade edenlerin cevaplar dikkate al nacakt r.
b. Çe$itlili!i, üreme ile aç klayanlar.
Canl lar n çe itlili(ini, üreme sonucu canl say s ndaki art eklinde ifade edenler ile farkl canl yla çiftle me sonucu olu tu(unu yazanlar n cevaplar bu bölümde dikkate al nacakt r.
c. Çe$itlili!i, canl lar n farkl ortamlarda ya$amalar na ba!layanlar.
Canl lardaki çe itlili(in; farkl ortamlarda ya ama, çevreyle ve insanla etkile im gibi faktörler sonucu meydana geldi(ini ifade edenlerin cevaplar bu bölümde de(erlendirilecektir.
d. Çe$itlili!i evrimle aç klayanlar.
Burada ö(rencilerden, çe itlili(i canl lar n farkl ekillerde evrim geçirmesiyle aç klayanlar n cevaplar dikkate al nacakt r.
e. Çe$itlili!i beslenme ili$kileri ve do!adaki döngülere ba!layanlar.
Çe itlili(i, canl lar n do(adaki döngülerin tamamlanmas n sa(lamak ve bir canl n n di(erinin besini olmas eklinde ifade edenler bu bölümde incelenecektir.
f. Di!erleri
SORU 4.
Bu soruda ö(rencilerin, insan bütün canl lar içinde nas l konumland rd ( n n ortaya ç kar lmas amaçlanm t r. Ö(rencilerin do(adaki canl lar gruplarken, insan ayr bir kategoride de(erlendirmesinin sebepleri de kendi ifadelerinden yola ç k larak aç (a kavu turulmaya çal lacakt r. Yukar da da sözü edildi(i üzere, ö(rencilerin büyük ço(unlu(unda var oldu(u dü ünülen antroposentrik dü ünme biçiminin, 50 ö(renciden al nan bu soruya verilen cevaplarda etkisini gösterdi(i görülmü tür. Buna göre cevaplar n üç ba l k alt nda de(erlendirilecektir
a. nsan n, canl lar n en üstünü oldu!unu ifade edenler.
:nsan di(er canl lar aras nda; en mükemmel, en geli mi , en ba ta vb. oldu(u için hepsinin üstünde ayr bir kategoride de(erlendirenler.
b. nsan n, di!er canl lardan farkl olarak sahip oldu!u baz özellikleri nedeniyle farkl bir kategoride de!erlendirenler.
:nsan n di(er canl lardan farkl olarak; akl olmas , dü ünmesi, beynini kullanmas , di(er canl lar yönetmesi vb. özelliklerinden dolay farkl bir grupta de(erlendirenler.
c. nsan , hayvanlar (memeliler) grubu içinde de!erlendirenler.
Biyolojik s n fland rmaya uygun olarak insan n konumunu ifade edenler. SORU 5.
Bu soruda ö(rencilerin canl lar , önemlilik aç s ndan kendi kriterlerine göre kategorize ederken nelere dikkat ettiklerinin ortaya konmas amaçlanm t r. 50 ö(rencide al nan cevaplarda ö(renciler, do(ada varl ( önemli olmayan canl bulunmad ( n ba ka bir ifadeyle bütün canl lar n önemli oldu(unu ifade
etmektedirler. Ancak bu ‘önemlilik’ belirlenirken ö(rencilerin kulland ( farkl ölçütlerin incelenmesi bu soru aç s ndan önem arz etmektedir.
Ö(rencilerin önemlilik kavram n canl lar n hangi özellikleri ile ili kilendirerek yap land rd klar n n bilinmesinin, do(an n özellikle de türlerin korunmas yönünde bir bilinç kazand rmak üzere verilecek e(itimde öncelikli olarak dikkate al nmas gerekti(i dü ünülmektedir.
Bu soruyla ilgili analizimiz iki a amal olarak ele al nacakt r.
a. Varl ! önemli olmayan canl lar olabilir.
Burada, do(ada varl ( önemli olmayan canl lar bulundu(unu ve bu canl lar n niçin önemli olmad ( n yazan ö(rencilerin cevaplar de(erlendirilecektir.
b. Bütün canl lar önemlidir.
Burada ise do(ada önemsiz canl olamayaca( n ve bunun nedenlerini yazan ö(rencilerin yazd klar nedenler de(erlendirilecektir.
SORU 6.
Bir önceki soru ile ba(lant l olarak bu soruda, ö(rencilerin canl lara önem atfederken onlar n hangi özelliklerini dikkate ald klar n n ortaya konmas amaçlanmaktad r. Asl nda bütün canl lar n bulunduklar ekosistem içinde önemli bir yeri oldu(u söylenebilir. 50 ö(renciden al nan cevaplara göre; canl lara önem yüklenirken, canl n n insanlara yararl olmas yada olmamas penceresinden bak larak bunun yap ld ( n n ortaya konmaya çal lmas d r. Çünkü canl lara “insana yararl ” yada “bize bir faydas yok” eklinde yakla lmas nedeniyledir ki insanlar (ö(renciler) direkt olarak fayda gördükleri canl lar n daha ‘önemli’ oldu(unu ifade etmektedirler.
Bunlara göre bu sorunun analizinde:
Burada, verilen dört canl n n hepsinin önemli oldu(unu ve bir s ra yap lamayaca( n ifade eden ö(rencilerin cevaplar dikkate al nacakt r.
b. Balar s di!erlerinden önemlidir.
Yukar da bahsetti(imiz nedenlerle balar s n n di(erlerinden daha önemli oldu(unu yazanlar n cevaplar de(erlendirilecektir.
SORU 7.
Bu soru ile, Türkiye’nin sahip oldu(u iklimsel ve co(rafî özelliklerin (jeolojik ve jeomorfolojik özellikler) bir sonucu olarak meydana gelen tür çe itlili(i ve endemizmin ö(renciler taraf ndan ne düzeyde alg land ( n n ortaya ç kar lmas amaçlanm t r.
Kan m zca, e(itim sürecinde, ö(rencilere canl lar n çe itlili(i konusu verilirken Dünya’da önemli bir yere sahip olan “Türkiye’nin biyolojik çe itlili(i” konusunun ayr ca üzerinde durulmal d r. Bu çal madan elde edilecek, ö(rencilerin konuyla ilgili sahip oldu(u kavramlara ait verilerin konunun önemine paralel bir kazan m n ortaya ç kmas n sa(layaca( dü ünülmektedir.
50 ö(renciden al nan cevaplara göre bu soru için haz rlanan ablon:
a. Türkiye’deki biyolojik zenginli!i iklim ve co!rafî özelliklere dayand ranlar.
Burada ö(rencilerden Türkiye’nin sahip oldu(u biyolojik zenginli(i iklim ve co(rafî özelliklerle aç klayanlar n cevaplar dikkate al nacakt r.
Biyolojik zenginli(i, sadece hayvanlar n say s yada çe itlili(iyle ili kilendiren ö(rencilerin cevaplar bu bölümde dikkate al nacakt r.
SORU 8.
Bir ekosistemde bulunan ve belli bir biyolojik çe itlili(i meydana getiren bütün canl lar beslenme bak m ndan birbirlerine ba(l d rlar. Bizim de bu sorudaki amac m z, canl lar n beslenme bak m ndan birbirlerine ba(l olmalar n n ve birlikte bir denge meydana getirmelerinin ö(renciler taraf ndan nas l alg land ( n ortaya ç karmakt r.
Bize göre biyolojik çe itlilik konusunun daha iyi anla labilmesi için canl lar n birbirleriyle ve çevreleriyle olan ili kilerinin bilinmesine ihtiyaç vard r. Ö(rencilerin canl lara bir bütünlük içinde bakabilmeleri sa(lan rsa, bütün canl lar n birlikte bir denge unsuru oldu(unun, bunlardan bir tanesinin bile yok olmas n n neticede var olan dengenin bozulmas anlam na gelebilece(inin ve sonuçta da biyolojik çe itlili(in öneminin ö(rencilere kazand r lmas n n daha kolay olaca( dü ünülmektedir.
50 ö(renciden al nan cevaplar ( nda bu soruyla ilgili üç a amal bir analizin yap lmas planlanmaktad r.
a. ahin fareyi, fare çekirgeyi, çekirge otu yer.
Burada beslenme ili kisini ahin-fare-çekirge-ot eklinde verenlerin cevaplar ve bununla ilgili aç klamalar de(erlendirilecektir.
b. ahin fareyi, fare ve çekirge otu yer.
Beslenme ili kisini ahin-fare ve fare ve çekirge-ot eklinde yapanlar n cevaplar ve aç klamalar de(erlendirilecektir.
c. Beslenme ili$kisi di!er bir $ekilde aç klayanlar.
Burada ise ilk iki kk n d ndaki cevaplar ve aç klamalar de(erlendirilecektir.
SORU 9.
Bu soruda, canl lar n birbirleriyle ve etkile im içinde olduklar çevreleriyle olan ili kilerinin meydana getirdi(i ya am birli(i olarak tan mlanan ekosistem kavram n n ö(renciler taraf ndan nas l ifade edildi(inin ortaya konmas amaçlanmaktad r.
Ekosistem kavram , yaz l , i itsel ve görsel medyada nadiren de olsa kullan lan bir kavram oldu(u için özellikle seçilmi tir. Ö(rencilerden bu kavram n tan m n n istenmesi konuyu ne derece bildiklerinden çok, tan mlar nda kulland klar ifadelere bakarak okul d kaynakl olabilece(ini dü ündü(ümüz baz kavram yan lg lar n n (varsa) ortadan kald r lmas için neler yap labilece(inin tespit edilmesidir. Bu soruda da yine 50 ö(renciden al nan cevaplar ( nda a a( da aç klanan üç a amal bir analizin yap lmas n n uygun olaca( dü ünülmektedir.
a. Ormanda sadece bitkiler bulunur.
Ormanda a(açlar vb. bitkilerin bulundu(unu belirten ö(rencilerin cevaplar dikkate al nacakt r.
b. Ormanda sadece hayvanlar bulunur.
Ormanda a(açlardan ziyade hayvanlara odaklanan ve bu çerçevede cevap yazanlar de(erlendirilecektir.
Ormanda bulunan iki hakim ö(e olarak a(açlar ve hayvanlar dikkate alan ö(rencilerin cevaplar incelenecektir.
d. Ormanda insan d $ ndaki canl lar bulunur.
Burada, ormanda sadece vah i hayvanlar n bulunaca( n ifade eden ö(rencilerin cevaplar de(erlendirilecektir.
e. Ormanda ya$ayabilen canl lar bulunur.
Ormanda ya ayabilecek canl lar ifade eden ö(renciler bu k s mda dikkate al nacakt r.
SORU 10.
Bu soru ile ayr t r c lar n bulunduklar ekosistemin vazgeçilmez unsurlar ndan biri oldu(unun hangi düzeyde alg lanabildi(inin ortaya konmas amaçlanm t r. 8. soru ile ba(lant l olarak, belli bir alanda ya am n sürdüren, di(er canl larla ve çevreyle kar l kl ili ki içinde olan bütün canl lar ekosistemin bir parças d r. Fakat ayr t r c lar n ço(unlukla ç plak gözle görülememesinden dolay ö(renciler taraf ndan ekosistemi olu turan canl lar bütünü içinde alg lanamayaca( dü ünülmektedir. Bu soruda da 50 ö(renciden al nan cevaplar ( nda a a( da verilen dört kademeli analiz ablonu uygulanmas planlam t r.
a. Toprak içine al r, yok eder.
Topraktaki ayr t r c lar n faaliyetleri gözle görülüp gözlenemedi(inden ö(renciler gördü(üne, yani ‘topra(a’ göre hüküm vermektedir.
b. Böcekler yer vs.
Ö(renciler topra(a dü en elman n böcekler vb. canl larca yenilerek ortadan kald r ld ( n dü ünerek bu tür cevaplar verebilirler.
c. Çürükçüller, bakteriler, ayr $t r c lar yok eder.
Burada bilimsel anlamda elman n yok olmas n aç klamaya çal an ö(rencilerin cevaplar de(erlendirilecektir.
d. Bo$, alakas z cevaplar, bilmiyorum.
Bu bölümde soruyu bo b rakanlar ya da alakas z cevap verenlerin de(erlendirilmesi dü ünülmü tür.
B YOLOJ K ÇE TL L K KAVRAMSAL ANLAMA TEST N N