Kavram Yanılgısı Giderme 21 

Yapılandırıcı öğrenme teorisine göre öğrenme, öğrencilerin var olan bilgileriyle yeni bilgilerini ilişkilendirdiği takdirde gerçekleşir. Bu ilişkilendirme kavramlar arası ilişkilerin öğrenciye gösterilmesiyle değil, öğrencinin kendi kendine bu ilişkileri kurması ile gerçekleşir (Yılmaz, 2010: 14). Öğrenmenin kalıcı hale getirilmesi ve öğrencilerde varolan eksik bilgilerin ve kavram yanılgılarının giderilmesi önemlidir. Kavram yanılgıları öğrencilerin teorik bilgilerindeki eksikliklerini tanımlayan güvenilir kaynaklardan birisidir (Yağbasan ve Gülçiçek, 2003).

Günlük yaşamda kazanılan kavram yanılgıları öğrencilerin sınırlı bilgileriyle duyuşsal bilgileri üzerinden mantıksal yaptıkları yorum ile ortaya çıkmaktadır. Öğretim sonucu ile ilgili bilimsel çevreler tarafından kabul edilenlerden farklı çeşitli ön bilgi ve kavramlarla geldiklerini ve bu ön kavramların öğrencilerin bilimsel prensipleri ve kavramları doğru şekilde öğrenmelerini engelleyebildiğini göstermektedir. Öğrenmenin nasıl meydana geldiğini açıklamak üzere ortaya atılan ve özellikle son yirmi yıldır en çok savunulan öğrenme

teorilerinden birisi olan bütünleştirici (constructivist) öğrenme teorisine göre, öğrenci yeni elde ettiği bilgileri daha önceden sahip olduğu bilgiler ile karşılaştırarak anlamlı hale getirir. Bu nedenle öğrencilerin ön bilgileri ve varsa yanlış kavramları ciddi bir şekilde ortaya çıkarılmalı ve öğretim bunların dikkate alınmasıyla planlanmalıdır (Borazan, 2008: 15).

Kavram yanılgılarının giderilebilmesi için zihinde hâlihazırda var olan bilgilerin gözden geçirilmesi ve yeni bilgilerle uyumun sağlanabilmesi için, bilimsel olarak doğru olmayan bilgilerin bilimsel olarak doğru olanlarla yer değiştirmesi gerekir. (Smith ve diğ., 1993).

Bilimsel topluluk tarafından doğru olarak kabul edilen kavramları kabul etmeden önce öğrenciler kendi inançları ile birlikte ilgili çelişki ve sınırlamalarıyla yüz yüze gelmelidir ve sonra gösterilmekte olan bilimsel modeli anlamak için gerekli olan bilgiyi yeniden oluşturmaya teşebbüs etmelidir. Bu süreç öğretmenin;

• Öğrencilerin kavram yanılgılarını belirlemesini,

• Öğrencilerin kendi kavram yanılgılarıyla yüz yüze kalmaları için bir tartışma ortamı sağlaması,

• Öğrencilere bilimsel modellere dayanan bilgiyi yeniden organize etmesi ve özümsemesi için yardım etmesini gerektirir (Aydın, 2007: 30).

Öğrencilerin bilimsel kavramları anlamada zorluk çektikleri gerçeği bizi kavramların yanı sıra kavram yanılgılarının genel olarak sınıflandırılarak incelenmesi zorlamaktadır. Öğrenciler, kavramlar fazlalaştıkça ezberlemeyi tercih etmektedirler. Ezber ve kavramların anlamlı bir şekilde öğrenilememesi, öğrencilerde kavram yanılgılarının oluşmasına ve artmasına sebep olmaktadır. Öğrenciler, derse daha önceki deneyimlerinden edindikleri bilgiler ile gelirler. Eğer bu bilgiler bilimsel olarak kabul edilen bilgilerden farklı ise, öğrenciler bu bilgilerle ilgili yanlış algılamaya yatkınlık göstermektedir. (Yılmaz ve diğ., 1999).

Anlamlı bir öğrenmenin gerçekleşebilmesi için öğrencilerin zihinlerinde kavramsal değişimi oluşturmalarına imkân tanınmalı, sahip oldukları kavram yanılgıları ve bunların oluşma nedenleri belirlenmelidir (Cansüngü ve Bal, 2000).

Öğrencilerin zihinlerinde oluşturduğu, kendilerince mantıklı geldikleri halde bilimsel olarak doğru kabul edilemeyecek olan kavramların düzeltilmesi oldukça zordur. Çünkü öğrenci bunu kendi zihninde oluşturmuş ve bir mantığa oturtmuştur. Yanlış öğrenilen bir kavramı düzeltme, yeni bir kavramı öğrenmekten daha zordur (Ülgen, 2004: 143). Bu yüzden yapılması gereken ilk şey nedenlerin ortadan kaldırılmasına çalışmak ve oluşmasına en aza indirgeyebilmektir (Eyidoğan ve Güneysu, 2002).

Alternatif kavramlar, öğrencilerin kavram organizasyonunda, değiştirilmesi veya yok edilmesi zor olan bir konuma yerleşmişlerdir. Bu nedenle, kavramsal değişim sürecine uymayan öğretim yöntemleriyle bunları yok etmek hemen hemen imkânsızdır. Önemli olan anlamlı öğrenme olduğuna göre, bu yanılgıları gidermek ve bilimsel kavramları kazandırmak adına, öğretimle gelen yeni bilgiler ile var olan bilgiler arasında ilişki kuran, sahip olunan bilgilerin olayları açıklamada yetersiz kaldığını hissettiren öğretim yaklaşımlarının ve yöntemlerinin kullanılması gerekir. Bu yaklaşımlardan biri de; yapılandırmacı öğrenme teorisine dayanan, öğrencilerin kavramsal değişim sürecinden başarıyla çıkmasını sağlayan ve bu sayede, öğrencilerin kavram yanılgılarından kurtularak bilimsel kavramları doğru ve kalıcı bir şekilde yapılandırmasına olanak veren, kavramsal değişim yaklaşımıdır (Çaycı, 2007: 35).

Öğrencilere kendi kavramsal yapılarını yeniden oluşturmalarına yardım etmek zor bir görevdir ve ister istemez bir alan dersinin diğer aktivitelerden daha fazla zaman alır. Bununla birlikte eğer öğrencilere kavram yanılgılarını düzeltmelerine yardım etmeye karar verilmişse şu yöntemler denenmelidir:

• Konu hakkındaki yaygın kavram yanılgılarını önceden tahmin edilir ve diğerlerine karşı dikkatli olunmalıdır,

• Öğrencileri diğer öğrencilerle yapılan tartışmalarda kendi kavramsal yapılarını test etmeleri için teşvik edilmelidir,

• Olabildiğince sık yaygın kavram yanılgılarını gözden geçirilmelidir,

• Öğrencilerin kavramlarının geçerliliğini belirledikten sonra yeniden değerlendirme yapılmalıdır (Aydın, 2007: 36).

Demirci (2003)’ye göre, kavram öğretimi ya da yanlış bir kavramın düzeltilmesinde öğretmenin sürekli kendini denetlemesi ve kavramı yapısal bir bütünlük içinde verip

vermediğini, kavrama verdiği örnek seçim ve sıralamasının doğruluğunu değerlendirmesi gerekir.

Kavram yanılgılarının giderilmesinde öğrencilerde varolan kavram yanılgılarının belirlenmesi kadar kavramsal değişimi sağlayan öğretim etkinliklerine yer verilmesi de önemlidir. Bunların yanı sıra özellikle öğrencilerin geldiği aile ve kültürel ortamın bilinmesi, ders kitaplarında mümkün olduğunca günlük hayattan örneklere yer verilmesi, öğretmenlerin konuların işlenişi sırasında öğrencilerdeki yanılgıları dikkate alarak bu yanılgıları düzeltici açıklamalar yapması da bu süreçte öğrencilere faydalı olabilecek etkinliklerden sayılabilir.