2.3. Yapılandırmacı YaklaĢım
2.4.1. Kavramın Tanımı
2.4.1.2. Kavramın Önemi
Kavramlar, çeşitli özellikleri ve sınıflandırmaları bulunan, insan zihninde çeşitli süreçlerden geçirilerek tasavvur edilen yapılardır. Buna göre kavramlar çok çeşitli olup, her alana has farklı ve hayata yönelik de olabilmektedir. İşte bu aşamada kavramların tanımlanıp, içselleştirilebilmesi ve kavram yanılgı ve karmaşalarından uzak bir biçimde doğru şekilde kazanılabilmesi oldukça önemli ve gereklidir. Çünkü her kavram insanın bireysel ve toplumsal yaşantı, deneyim ve fikirleri üzerinde etkili ve önemli bir yere sahiptir. Bu açıdan her kavrama gereken önem verilmeli ve eğitimin tüm dalları üzerinde kavramlara gereken yer ayrılmalıdır, diye düşünülmektedir.
Kavramlar, insan hayatı için vazgeçilmez unsurlardır. Kavramlar, karmaşık dünyamızı anlayarak yönetmeye ve yorumlamaya yardım eder. Bu sayede kavramlar, dünyayı algılama şeklimizi etkilemektedir. Kavramlar kendi dünyamızı yorumlamamız ve yorumlayıp anlamlandırdığımız bilgileri dışa vurmamız için uygun ve akılcı yollar geliştirmemize olanak vermektedir(Candan, 1998’den Akt. Kısa, 2007: 73).
Tüm bu açılardan düşünüldüğünde, kavramlar gerek eğitim hayatında gerekse sosyal hayatta oldukça önemli bir yere sahiptir(Öktem, 2006. 25).
2.4.1.3.Kavram Türleri ve Kavramların Sınıflandırılması
Kavramlar genel olarak daha iyi anlaşılabilip, kazanılabilsin diye çeşitli biçimlerde sınıflandırmalar gidilmektedir. Bu tür sınıflamalar ise kavramların çok çeşitli özellikleri dikkate alınarak gerçekleştirilmektedir.
Eğitimci ve araştırmacılar tarafından, çeşitli kavram sınıflamaları yapılmıştır. Bunlardan en çok kabul görenleri, Martorella ve Gagne tarafından yapılmış olanlardır.
Gagne’ye göre kavramlar somut ve soyut kavramlar olarak 2 grupta ele alınırken; Martorella’ya göre ise kavramlar 4 boyut altında incelenmektedir(Alkış, :69).
Tablo.2. Martorella’ya Göre Kavram Sınıflaması
Sınıflama Temeli Kavram Çeşitleri
Somutluk Derecesine Göre 1.Somut
2. Soyut
Öğrenildiği Bağlara Göre 1.Formal
2. İnformal Ayırt edici Özelliklerine Göre 1.Tek boyutlu
2. Çok boyutlu
Öğrenilme Bakımına Göre 1.Eylemsel
2.Simgesel 3.Sembolik
Şekil 1. Kavram Türleri (Yılmaz, 2008: 22). Bir diğer sınıflamaya göre ise kavramlar:
1. Somut ve soyut kavramlar 2. Genel ve tekil kavramlar
3. Kolektif ve distribütif kavramlar 4. Açık ve seçik kavramlar
2.4.2. Kavram Öğretimi
Kavramların özelliklerine göre seçilecek strateji, teknik ve materyallerin tamamının kullanılabileceği bir tasarımdır(Tay ve Öcal, 2008: 306).
Kavram öğrenme, birey dünyaya geldiği anda başlayıp hayat boyu devam eden bir süreçtir. Ancak bu süreçte kavramlar için basitten-karmaşığa doğru aşamalı bir ilerleme yaşanmaktadır(Ülgen,2001’den Akt. Alkış, 2006:70).
Kavram öğretimi ile ilgili özellikle Ausubel ve Bruner’in fikirleri öne çıkmaktadır. Ausubel’e göre belli bir kavram öğretilirken tümdengelimci anlayış benimsenirken; Bruner’e göre ise sezgi ve genellemelerden belli kuralların geliştirilmesi suretiyle bir öğretim süreci benimsenmektedir(Alkış, 2006 :70).
Kavram Öğretim Süreci açısından düşünüldüğü zaman, ilköğretim basamağı kavram kazanımı süreci için temel basamak olarak görülmektedir(Şahin,2004’den Akt. Alkış, 2006 :70). Yani ilköğretimde öğrenimlerine devam eden öğrencilere kavram yanılgılarından sıyrılmış, doğru ve etkili bir kavram kazanımı ortamı ortaya koyabilmek oldukça önemli görülmektedir.
Bu aşamada kavram öğretimini etkileyen birçok faktörün olduğu da bilinmektedir. Bu faktörler: kavramların yapısı, öğrencilerin ilgi ve özellikleri, öğrenme ortamının yapısı ve koşulları, öğretmenlerin kavram öğretim sürecine ilişkin yeterlikleri şeklinde kısaca özetlenebilinmektedir.
Bu faktörler düşünüldüğünde, belli bir ders ya da konuyla ilgili seçilmiş bir kavramın öğretilmek istendiği durumlarda, öğrencilerin ilgileri, özellikleri başta olmak üzere Kavram Öğretimi Süreci’ni etkileyen bu faktörlerin göz önünde bulundurulması oldukça önemli ve yararlı görülmektedir. Ancak bu sayede hem zengin bir öğrenme ortamı ve süreci geliştirilebilirken, hem de etkili bir kavram öğretimi ile kavramlar kazanılabilir.
2.4.2.1.Kavram Öğretim Süreci ve Aşamaları
Eğitim ortamları içerisinde her bir kavrama ilişkin yapılması planlanan kavram öğretimi sürecinin olabildiğince zengin ve çok yönlü bir bakış ile gerçekleştirilmesi önemlidir. Bu tür süreçlerin iyi bir plan dahilinde, öğrenme sürecini etkileyebilecek her tür koşul göz önünde bulundurularak geliştirilmesi gerekmektedir. İşte bu noktada verimli ve kalıcı bir öğrenmenin sağlanabilmesi için öğrenme ortamlarını destekleyici ek etkinlik, model, yaklaşım ve stratejiler kullanılması önerilmektedir.
Kavram öğretiminde izlenen aşamalar ise genel olarak 2 grup şeklinde açıklanmaktadır. Bunlar:
1. Kavram Oluşturma
2. Kavram Kazanma olarak sıralanmaktadır.
Kavram oluşturma süreci esasında, kavramların ortak yönlerinden yola çıkılarak belli genellemeler ortaya koymayı amaçlarken, kavram kazanımı süreci ise kavramların farklı yönlerinden hareket ederek kavramları doğru biçimde kazanmayı amaçlamaktadır.
2.4.2.2.Kavram Öğretiminde Strateji ve Yöntemler
Kavram Öğretimi sürecinde ne tür yöntem, etkinlik ve stratejilerin kullanıldığı oldukça önemlidir. Çünkü bir kavramı kazandırırken, doğru uygulamayı yapmak, doğru ve kavram yanılgılarından uzak bir öğretim için gerekli görülmektedir.
Buna göre Kavram Öğretimi Sürecinde;
1. Anlam Çözümleme Tabloları, 2. Kavram Haritaları,
3. Kavram Ağları, 4. Kavram Karikatürleri, 5. Kavram Bulmacaları,
2.4.2.3.Kavram Öğretiminde Değerlendirme
Ölçme ve değerlendirme etkinliği, eğitim programları ve eğitim süreci içerisinde tamamlayıcı bir role sahiptir.
Bir konu ya da kavrama ilişkin istenilen başarının sağlanıp sağlanmaması, kazanılması, anlamlandırılması beklenen bilgilerin edinilip edinilmediği ancak ölçme değerlendirme etkinlikleri ile tespit edilebilmektedir(MEB, 2004: 104).
MEB tarafından Öğretim Programları ile değerlendirme etkinliklerinde kullanılabilecek araç ve yöntemleri şu şekilde sıralanmaktadır;
· Gözlemler · Tutum ölçekleri · Görüşmeler
· Öğrenci ürün dosyası (Portfolyo) · Projeler
· Tartışma · Sergileme · Anekdotlar · Gösteriler
· Performans Testleri / Ödevleri · Akran / Öz Değerlendirme · Araştırma / Çalışma Kağıtları · Çoktan Seçmeli Testler · Eşleştirmeli Testler · Kısa Cevaplı Sınavlar · Uzun Cevaplı sınavlar · Açık Uçlu Sorular
· Dereceleme Ölçekleri (Rubric) (MEB, 2004: 105-112’den Akt. Öktem, 2006: 39).
Kavram öğretimi açısından, zengin bir eğitim süreci sonunda kavramların kazanılıp, kazanılmadığı durumu sorgulanmaktadır. Buna ek olarak kazanılan kavramın doğru mu kazanıldığı yoksa kavram yanılgısına ve kargaşasına mı düşüldüğü üzerinde durulmaktadır. Kavram Öğretim sürecini destekleyen yöntemler, yaklaşımlar ve modeller ile yürütülen
dersler sonunda, kavramların anlamlandırılarak hayata uygulanabilir olabilmesi istenmekte ve amaçlanmaktadır. Bu amaçla özellikle Yapılandırmacı Yaklaşıma dayalı süreç değerlendirme üzerinde durulması değerli görülmekle birlikte, öğrenen bireylerin kavram öğrenme süreci sonunda öğrendikleri kavrama ilişkin bir model, materyal vb. ürün ortaya koyabilmesi de desteklenmektedir. Bu şekilde öğrendiklerini kullanışlı ve yararlı bir ürün halinde değerlendiren birey, yaparak yaşayarak çok daha kalıcı bir kavram kazanım süreci geçirmiş olmaktadır.
2.4.3. Kavram Öğrenme
Kavram öğrenme esas olarak öğrenilmesi istenilen kavramın çeşitli zihinsel süreçlerden geçirilerek, geçmiş bilgi ve yaşantılar ile sentezlenip yapılandırılarak anlamlandırılmasıdır.
Kavram öğrenmeye ilişkin olarak çok farklı fikirler ortaya konulmaktadır. Ancak belli noktalarda kavram öğrenmenin zihinsel bir süreç olup, bilginin kazanılması olduğu fikri öne çıkmaktadır.
Bu tür fikirlere dayalı olarak Gagne (1985), Ormned (1990), Oven ve vd. (1978) kavram öğrenmede önemli olabilecek bazı öğretim ilkelerinden söz etmektedirler. Bunlar şu şekilde sıralanmaktadır (Öktem, 2006:54);
7. Kavramların öğrenilmesi sürecinde öncelikle, kavramların tamamının sunulması gerekir.
8. Kavram öğretilmesi için çok sayıda olumlu örneklerinin sunulması kavramın şematik yapısının oluşmasına yardımcı olur.
9. Kavram öğrenmede kavramın ne olmadığı belli sayıda özelliklerle beraber verilmelidir.
10. Olumlu ve olumsuz durumlar birlikte sunulmalıdır. Kavram öğrenmede kavrama özellik olan durumlarla kavramın tanımlayıcı özelliği olmayan durumların birlikte islenmesi kavram öğrenmeyi hızlandırdığı belirtilmektir. 11. Yeni örnekleri sınıflandırarak öğrencilerin kavramları anlayıp anlamadıklarını
12. Öğrencilerden kendi örneklerini vermelerini istemek ve bunları uygulatmak kavram öğrenmeyi kolaylaştırır.
13. Belli kavramların öğrenilmesi için gerekli becerileri belirlemek ve kavramlar arasındaki ilişkileri göstermek kavram öğrenmede dikkate alınmalıdır.
14. Kavramlar genel kategorilerinden özele doğru verilmelidir.
15. Somut ve basit kavramlar kavram haritalamada önemli kolaylıklar sağlar. 16. Kavramların öğretilmesinde resimlerden, şekillerden, kişisel yaşantılardan,
gösterimlerden faydalanılması kavramların daha kolay öğrenilmesini sağlar
2.4.4.Kavram Yanılgısı
Eğitim alanında yapılan çalışmalar incelendiğinde, Kavram, Kavram Öğretimi gibi konulara ilişkin son yıllarda yoğun olarak yapılmış çalışmaların olduğu görülmektedir. Bu tür çalışmalarda Kavram Yanılgısı konusu da ele alınmakta ve değişik ifade ve tanımlar ile açıklanmaktadır. Genel olarak Kavram Yanılgısı: Bir kavramın bilimsel olarak kabul edilen anlamının geliştirilememesi durumu olarak kabul edilmektedir(Alkış, 2006 :71).
Tüm eğitim alanlarında olduğu gibi, Sosyal Bilgiler Öğretimi alanında da yer alan kavramlara ilişkin olarak öğrenen bireylerin ve eğitimcilerin çok çeşitli kavram yanılgılarına sahip oldukları açıktır(Yazıcı ve Samancı,2008’den Akt. Alkış, 2006 :71).
Bu tür kavram yanılgıları temelde, öğrencilerin yaşadıkları çevrelerdeki genel yaşam tarzı ve inanışlar, öğrencilerin özellikleri, öğretmenin sahip olduğu bilgi ve yanılgılar gibi birçok durumdan etkilenilerek oluşmaktadır. Buradan anlaşılacağı üzere her birey farklı çevrelerden çıkarak, öğrenme ortamlarına geldiğinde, her bir öğrencinin farklı yaşantı, deneyim ve doğaldır ki kavram yanılgıları bulunmaktadır. Eğitimcilere de bu hususta önemli sorumluluklar düşmektedir. Çünkü bireylerin öğrenme ortamlarına getirdikleri ön bilgilerinde, kavram yanılgıları mevcutsa bunu gidermek ve yeni öğrenilen konu ve kavramların doğru şekilde kazanılması görevinde rehber olan kişilerdir.
2.4.5. Kavram Öğrenmenin Sınırlılıkları
Kavramlar, bir konu ya da derse ilişkin, ilk olarak öğrenilmesi gereken unsurlar olması bakımından eğitim öğretim çalışmaları içerisinde ayrı bir öneme sahiptir. Özellikle de farklı
yaşantı, deneyim ve ön bilgilere sahip olarak öğrenme ortamına gelen bireylerin kavramlara ilişkin süreçteki durumları önemle üzerinde durmayı gerektirmektedir. Çünkü bireyler öğrenme ortamlarına getirdikleri ön bilgileri ile yeni bilgi ve kavramları karşılaştırıp, ilişkilendirecek ve böylelikle de anlamlandırabilecektir. İşte bireylerin bu ön bilgilerinde belli hatalı bilgiler de yer alıyorsa, bu kavram öğrenme sürecini mutlak biçimde etkileyecektir. Bu açıdan kavramların öğrenilmesi aşamalarında, öğretmenin rehberliği ile öğrenen bireylerin yanlış ve eksik bilgileri doğru biçimlere getirilmeli ve kavram öğrenme süreci desteklenmelidir.
2.4.6. Kavram Öğrenmenin Yararları
Kavramlar, insanlar arası iletişimde önemli bir paya sahip olan sözcük ve ifadelerdir. Bu açıdan gerek bireysel yaşantılarda, gerekse sosyal ilişkilerin geliştirilmesi noktasında, kavramların öğrenilmesi ve günlük hayatın içerisine olumlu biçimde yansıtılabilmesi gerekmektedir.
Bu açıdan kavram öğreniminin yararları şu şekilde özetlenebilir: 1. Üst düzey akademik başarı elde etmeyi destekleme, 2. Öğrenme ve hatırlamayı daha basit ve anlaşılır kılma, 3. İletişimi kolaylaştırma,
4. Öğretimi kişisel süreçler ile destekleme,
5. Gerçek ve yanlış bilgi ve kavramları algılamayı ayırt etmeye yardımcı olma, 6. Karmaşık anlamaya yardımcı olma,
7. Problem çözme ve akıl yürütmeye yardımcı olma (Doğanay, 2005: 273-276).
2.4.7.Sosyal Bilgiler Dersinde Kavram Öğretiminin Önemi
Sosyal Bilgiler, Sosyal bilimlerin temel kazanımlarının, öğrencilerin yaşları, fiziksel ve ruhsal özellikleri gibi unsurların göz önüne alınarak aktarıldığı öğretim programıdır(Yazıcı,2006: 7). Sosyal Bilimlerin çeşitli alt dalları aynı zamanda Sosyal Bilgiler dersi içerisinde de çeşitli ilişkilendirmeler açısından yer bulmaktadır. Çünkü Sosyal Bilgiler dersi temelde yapı olarak disiplinler arası bir derstir ve birçok kavramı da içerisinde bulundurmaktadır. Bu derslere Sosyal Bilgiler Öğretim Programı ve Sosyal Bilgiler ders kitaplarında yer verilirken, bu kavramların iyi bir şekilde kazanılması beklenmektedir.
Özellikle eğitim sürecinin temel basamaklarından olan ilköğretim basamağında olmak üzere, kişiliği ve hayata bakışı şekillenmeye başlayan bireylerin kavramları doğru bir biçimde kazanıp, hayatlarına taşıyabilmeleri çok değerli görülmektedir. Bu amaçla Sosyal Bilgiler derslerinin Yapılandırmacı Yaklaşım başta olmak üzere çeşitli öğrenme yaklaşımları ve Kavram Öğretim Yöntemleri ile desteklenerek zenginleştirilmesi önerilmektedir.
Bu şekilde hem Sosyal Bilgiler dersi eğlenceli ve kaliteli biçimde yürütülecek ve hem de bu dersle ilişkili olup, kazanılması beklenen kavramlar iyi bir şekilde kazanılacaktır.
2.4.8.Kavram Öğretimi İle İlgili Öne Çıkan Yaklaşımlar
Kavram öğretimi için eğitimcilerce üzerinde durulan 2 temel anlayış bulunmaktadır. Bu anlayışlardan ilki, geleneksel öğretim süreçlerini destekleyen, öğretmen merkezli yapısı ile kavramların bireylere öğretmen tarafından aktarılmasını savunan ‘Sunuş Yoluyla Kavram Öğretimi’ iken;
İkinci anlayış ise daha çok günümüz modern eğitim felsefesini temel alan ve öğretmenin rehberliğinde gerçekleştirilen, bireylerin ön bilgilerinin kabul edilmesiyle birlikte çeşitli etkinlik ve örnekler ile kavramların kazanımının kolaylaştırılması ve öğrenme ortamlarının zenginleştirilerek bu tür süreçlerin daha işlevsel hale getirilmesini savunan ve Bruner tarafından geliştirilen ‘Buluş Yoluyla Kavram Öğretimi’dir.
2.5.Öğretim Modeli
2.5.1.Öğretim Tasarım Modeli ve Sınıflandırılması
Modeller, gerçek nesnelerin tanınabilir taklitleri olup, gerçek eşyalar ile aynı ya da farklı boyutlarda olabilen, öğrenme ortamlarında kullanıldıklarında öğrenme-öğretme etkinliklerini destekleyen yöntemlerdir(Gümüş ve Diğerleri, 2008: 67).
Öğretim modeli ve tasarımları ise, farklı eğitim ortamlarının yaratılarak, öğrenme- öğretme sürecinin biçimlendirilmesi amacıyla hazırlanan görsel ve sözel sunumlardır(Yılmaz ve Yılmaz, Tarihsiz : 1138).
Bir süreç olarak öğretim tasarımı, öğretim özelliklerinin öğrenme sürecinde kullanılarak öğretimin daha sistemli bir hale getirilmesi, geliştirilmesidir(Witte, 2004’den Akt. Yılmaz ve Yılmaz, Tarihsiz :1139).
Öğretim tasarımı bir bilim olarak açıklandığında ise; geliştirme, uygulama, değerlendirme ve durumların sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla büyük ya da küçük çeşitli konu alanlarında ve tüm karmaşıklık düzeylerinde öğrenmeyi desteklemek için ayrıntılı bir biçimde tasarım yapma bilimidir (Berger & Kam, 1996’dan Akt. Akkoyunlu vd., 2008: 14).
Bir öğretim tasarımı modeli, insanlara nasıl daha iyi öğrenebileceklerine ilişkin görüşler sunan temsilcidir. Aynı zamanda eğitimcilerin de, model çerçevesinde öğrenme ortam ve süreçlerini nasıl düzenleyeceği hakkında rehber niteliğindedir(Gustafson ve Branch,2002’den Akt. Yılmaz ve Yılmaz, :1139).
Öğretim modellerinin sınıflandırılması, her modelin özelliklerinin bilinmesi suretiyle nerede ve nasıl etkili olarak kullanılabileceği hususunda eğitimcilere yardımcı olmaktadır(Yılmaz ve Yılmaz, :1138).
(Gustafson, 1997); Öğretim tasarımı modellerine ilişkin, eğitimci ve ilerleyen yıllarda bu tür çalışmalar yapacak olan araştırmacılar için örnek ve rehber olabilecek bir sınıflandırma yapmıştır. Bu sınıflandırmaya göre, tüm öğretim özellikleri göz önünde tutulduğunda, öğretim tasarımı modellerini 3 grupta toplamıştır. Bunlar:
1. Öğretmenlere rehberlik etmeye yönelik olarak planlanan bir süreci kapsayan ‘Sınıf Yönlendirici Öğretim Tasarımı Modeli’,
2. Eğitim-öğretim süreci sonunda bir ürün elde etmeye yönelik, uzun soluklu bir çalışma evresini kapsayan (gün-hafta) teknik açıdan gelişmiş bir süreci içeren ‘Ürün Yönlendirici Öğretim Tasarımı Modeli’,
3. Teknolojiye önem veren, bir ders ya da programın geniş çaplı olarak öğretimini içeren ‘Sistem Yönlendirici Öğretim Tasarımı Modeli’dir.
2.5.2. Öğretim Tasarım Süreci ve Tarihsel Gelişim Süreci
Öğretim tasarımları, belli amaca yönelik olarak atılan adımlar ile öğrenme sürecini yararlı ve etkili hale getirip, süreç boyunca öğrenmeden bir doyum almak amacı ile yapılmaktadır.
Tablo 3.Öğretim Tasarımının Tarihsel Gelişim Süreci (Akkoyunlı ve vd., 2008: 6).
İyi bir öğretim tasarımı, yöneticilerde öğretimin etkililiğini ve verimliliğini arttırmayı; tasarımcılarda öğrenenlerin ihtiyaç ve ilgilerine göre bir program geliştirmeyi; öğretmenlerde öğrencilerin belli bir seviyeye gelip başarıyı yakalamalarını, öğrencilerde ise öğrenme sürecinden zevk alarak başarılı olabilmeyi desteklemektedir(Akkoyunlu vd.,2008: 16).
Yıl Gelişme
1953 Miller’ın geliştirdiği iş analizi yöntemi
1954 Skinner’in yazdığı “Öğrenme Bilimi ve Öğretme Sanatı (The Science
of Learning and the Art of Teaching)” adlı makale
1950’lerde Bloom ve arkadaşlarının yayınladıkları “Eğitimsel Hedeflerin
Taksonomisi (Taxonomy of Educational Objectives)”
1962 Mager’ın öğretim hedeflerinin nasıl yazılacağını anlattığı
“Programlanmış Öğretim için Hedef Hazırlama (Preparing Objectives
for Programmed Instruction)” adlı eseri
1963 Glaser’in ölçüt tabanlı testi geliştirmesi
1965 Gagne’nin yazdığı “Eğitim Durumları (The Conditions of Learning)”
kitabı
1967 Scriven’in önerdiği biçimlendirmeye ve bütüne dönük değerlendirme
yöntemleri
1970 Geliştirilen birçok öğretim tasarım modeli
1980’ler Bilişsel psikolojinin etkisinde kalan ve mikrobilgisayarların
kullanıldığı öğrenme ortamları
1990’lar Yapılandırmacılığın ve internet teknolojisi ile gelişen web tabanlı
öğrenme ortamları
Tablo.4. Öğretim Tasarım Süreci (Akkoyunlu vd., 2008: 18). ÖĞRETİM TASARIMI
(Öğretimin planlanması, düzenlenmesi, değerlendirilmesi)
ANALİZ
Öğrenen ihtiyaçlarının belirlenmesi
Öğrenme içeriğinin ve öğrenme çevresinin incelenmesi
TASARIM VE GELİŞTİRME
Öğretim programı, kurs ya da sürecin çıktılarının belirlenerek, amaçların düzenlenmesi
Uygun ölçme ölçüt ve araçlarının belirlenmesi
Öğretim süreci içerisinde etkili olacak yaklaşımların belirlenmesi
UYGULAMA VE DEĞERLENDİRME
Öğretim sürecinin etkililiğinin öğrenme ve öğretim süreci ile öğrenen birey açısından değerlendirilmesi
Öğretim sisteminin elde edilen sonuçlar ile yeniden yapılandırılarak düzenlenmesi
2.5.3. Yapılandırmacı Yaklaşıma Dayalı Kavram Öğretim Modeli
Araştırmanın bu bölümünde, Kavram Öğretim sürecinin geliştirilmesine yönelik Yapılandırmacı Yaklaşıma dayalı olan öğretim modeli ile ilgili temel bilgilere ve modelin geliştirilmesine yönelik aşamalara yer verilmiştir.
Bu araştırmada, Yapılandırmacı Yaklaşımı temel alarak hazırlanan ve uygulanan Kavram Öğretim Modeli, öğrenme-öğretme etkinliğini dinamik bir süreç olarak gören ve sınıf içi etkinlikler formunda düzenlenen bir ders tasarım modelidir.
Bu modelde, Sosyal Bilgiler Dersleri içerisinde, ‘Kavramlar Nasıl Daha İyi Öğretilebilir?’ Sorusundan hareket ederek, kavram öğretimi yapılırken, öğrenme-öğretme süreci boyunca, öğrenme ortamlarında yapılan etkinlik ve uygulamaların, Yapılandırmacı Öğrenme Yaklaşımı ile derslere nasıl etkili biçimde indirgendiği hakkında öğrencileri öğrenmeye doğru harekete geçirecek temel bilgiler verilmekte, öğrenme süreci zenginleştirilerek, öğrencilerin tüm süreç boyunca aktif olarak yer alması üzerinde durulmaktadır.
2.5.4. Yapılandırmacı Yaklaşıma Dayalı Kavram Öğretim Modeli’nin Ana Hatları
Bu bölümde, hazırlanan kavram öğretim modeli ile etkinlik ve uygulamalar çerçevesinde, öğrenme-öğretme sürecinin nasıl düşünüldüğü kısaca açıklanmaya çalışılmıştır.
Araştırmada kullanılan Kavram Öğretim Modeli genel yapısı ve işlerliği bakımından çeşitli noktalarda (Gustafson, 1997) tarafından öne sürülen Model sınıflaması ile uyumlu olup, bu sınıflamanın tüm aşamalarını içeren ve araştırmacı tarafından geliştirilerek daha da zengin hale getirilmiş olan bir öğretim modelidir.
Bilgi: Yapılandırmacı Yaklaşımın temel felsefesine uygun olarak, keşfedilmekte, bireysel yaşantı ve deneyimler süzgecinden geçirilerek yapılandırılmaktadır.
Öğrenme-Öğretme Süreci: Öğrencinin aktif olduğu, öğretmenin tüm etkinlik ve uygulamalar boyunca rehberlik ettiği dinamik bir süreçtir.
Öğrenme Ortamı: Hem bireysel hem de gruplarla işbirlikli öğrenme ortamları desteklenmektedir.
Öğrenme Ürünü: Öğrenci tarafından Yapılandırmacı Yaklaşım temelinde yapılan ve öğrenme sürecini iyi bir biçimde yansıtan öğrenen çalışmaları olarak düşünülmektedir.
Neler Öğrendim? (Ölçme-Değerlendirme): Yapılandırmacı Yaklaşım temelinde kavram öğretiminin tüm aşamalarını temsil eden süreç değerlendirme anlayışı üzerinde durulmaktadır.
Öğretim durumu tasarımı: Öğrenme güçlüklerin belirlenip giderilebilmesi amacıyla öğrenme koşullarının ayrıntılı olarak incelenmesi, dışsal etkinlikler ve içsel süreçler yönüyle analiz edilmesini içermektedir(Karaağaçlı ve Erden, 2008: 23).
2.5.5. Yapılandırmacı Yaklaşıma Dayalı Kavram Öğretim Modeli’nin Temel İlkeleri
Araştırmanın bu kısmında deney grubu öğrencileri ile uygulaması yapılan öğretim modeline yönelik temel ilkelere yer verilmeye çalışılmıştır.
Kavramların Sosyal Bilgiler Derslerinde nasıl daha iyi ve etkili biçimde öğretilebileceği üzerine düşünen ve öğrencilere verimli ve kalıcı şekilde kavram kazanımını sağlamayı amaçlayan bu modelde, tüm uygulama aşamaları boyunca Yapılandırmacı Yaklaşım benimsenmiştir.
Bu araştırmada, hazırlanan ve uygulanan kavram öğretim modelinde, Sosyal Bilgiler Dersleri açısından öğrenme-öğretme süreci boyunca, öğrencilerin;
1. Motivasyonları 2. İlgileri
3. Bilgiye ve öğrenmeye olan merakları 4. Öğrenme istekleri
5. Bilgiyi keşfetme ve yorumlama güçleri 6. Öğrenme süreci boyunca aktif olmaları
7. Tüm etkinlik ve uygulamalar süresince yaratıcı düşünmeleri
8. Kavram kazanım süreci boyunca tüm yaptıkları çalışmalarda sorumluluk almaları
9. Etkinliklerin etkili olması ve kavramların iyi şekilde pekiştirilmesi açısından iki aşamalı çalışmalar, modelin etkili ve verimli biçimde uygulanabilir olması için çok önemli görülmektedir.
2.6. İlgili Araştırmalar
2.6.1. Sosyal Bilgiler Alanında Yapılan Araştırmalar
(Öktem, 2006); ‘İlköğretim 4. ve 5. Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Bilgiler Dersinde Yer Alan Kavramları Anlama ve Kazanma Düzeyleri’ isimli araştırmasında, Yeni İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı’nda yer alan kavramların 4. ve 5. Sınıf öğrencileri