Karizma Kavramı

Kökleri itibariyle Yunan diline ait olan karizma kelimesi kelime anlamı olarak bağışlanmış, ihsan edilmiş, ilahi kaynaklı bir ilham yeteneği şeklinde tanımlanabilir. Kelimenin kökü inayet manasına gelen yunanca Khoris’tir. Literatür ve sözlüklere bakıldığında ise yaratıcı duygulara ve düşüncelere yönlendirici özel bir liderlik becerisi olarak kendine yer bulur. Aynı kavram sonraları Hristiyan kilisesinde, Tanrı eliyle iyileştirme, tahmin etme gibi olağan dışı yetenek isteyen işleri gerçekleştirebilmek için yollanan becerileri tanımlayabilmek amacıyla kullanılmıştır52_.

Karizma olgusu klasik anlamda siyasi, askeri, manevi veya sosyal yapılarda bulunan en üst seviyedeki figürleri için kullanılagelmiştir. Karizma ile ilgili literatür çalışmaları incelendiğinde araştırmacıların karizmayı krallar, başkanlar, büyük sosyal ve dini yapılanmaların önderleri ile ilişkilendirdikleri görülebilir. Yapılan çalışmalar boyunca karizmanın daha düşük seviyedeki yönetim pozisyonuna sahip kişilere uygun bir olgu olmadığı ve karizmanın sadece organizasyonların en üst seviyedeki insanlarında bulunabileceği düşünülmüştür. Ancak kimi kuramsal çalışmalarda buna karşıt görüşler de öne sürülmüştür53_.

Karizma kavramı lideri takip edenlerin lidere yakıştırdıkları tanrı kaynaklı, destansı bir güç olarak tanımlanabilir. Karizmatik liderlikse, söz konusu bu erki var eden bireysel becerilere sahip kişilerin, takipçiler üstünde olağanüstü etkiler sağlaması demektir. Alt düzeyde çalışan kişilerin tutumlarını sahip olduğu kişisel özelliklerine bağlı olarak belirli bir seviyede etkileyebilen üst pozisyondaki kişilere karizmatik lider ya da karizmatik yönetici denilebilir. Ancak her şeyden önce liderin altında çalışanların bu türdeki yöneticilerin ya da liderlerin özelliklerini fark etmeleri gerekmektedir54_.

52 _{Abdullah Karaman, ‘Profesyonel Yöneticilerde Güç Yönetimi’, Eğitim Akademi Yay., Konya, 2008,}

s. 57.

53 _{Boas Shamır, "Social Distance and Charisma: Theoretical Notes and An Exploratory Study",} Leasdership Quaterly, 1995, 6(1), s.19-20.

16

Karizmatik liderler, erke gereksinim duyarlar ve kişisel özgüven düzeyleri aşırı yüksektir. Sahip oldukları inançlar ve idealleri ile ilgili çok güçlü ve belirgin fikirleri bulunur. Vizyonlarını aktarabilmek, yönettikleri üstünde etki meydana getirmek ve onlara model olabilmek için gayret gösterirler. Lider yapılması gereken işlerin önemi, bu iş ile ilgili personelden beklenen üst düzey performans ve çaba, personelin bu işi yapabileceğine olan inanç gibi durumları astlarına sağlıklı bir şekilde aktarabilme yeteneğine sahiptir. Bass'a göre bu liderler üst düzey tartışma ve inandırıcı olma gücüne, bilişsel ve teknik donanıma sahiptir. Bu sayede liderler astları üzerinde tutumsal, davranışsal ve coşkusal değişikliklere yol açabilirler. Grup içinde stres altında olanlar veya iş süreçleri ile ilgili belirli bir rahatlama düzeyine erişmek isteyenler kolaylıkla liderinin söylediklerine inanırlar ve kendi inançlarını da buna göre şekillendirirler. Stresli durumdan kurtularak rahatlayabilmek amacıyla organize çabaları eş güdümler ve aşkın veya yenilikçi misyonunu oluştururlar. Radikal değişiklikleri ve cesur, sıra dışı edimleri, üyelerin bireysel ideolojileri, değerleri ve inançları ile tutarlı bir şekilde savunurlar. Astlar meydana gelen bu değişim ile birlikte kendilerini liderlerinin değer yargıları ve davranışları ile şekillendirirler. Astlar liderine karşı yüksek derecede bağlılık, güven ve inanç gösterirler. Karizmatik lider tipindeki lider figürler takipçilerinin gereksinim, değer, kaynak ve ideallerini kendi ilgilerinden organize ilgilere dönüştürürler55_.

Seküler bakış açısı ve liderlik kavramı ile birlikte karizmanın değerlendirilmesi Alman bilim adamı sosyolog Max Weber’in öncülüğü ile gerçekleşmiştir56_{. Weber’e}

göre karizma toplumsal yapıdaki değiştirici ve yenileyici güçleri ifade eder. Ona göre karizmatik lider ise toplumsal değişime yol açabilecek güce sahip olan kişidir. Karizma kavramını yönetimsel alana ve işletme bilimine uyarlayan ilk kişinin Weber olduğu kabul edilebilir. Weber’in karizma kavramını kullanma tarzı, “karizmatik yetki” şeklinde olmuştur57_.

Weber’e göre karizma kavramı için aşağıdaki açıklamalar yapılabilir58_:

55_{Bernard Bass, Rıggıo Ronald E.,Transformational Leadership(2nd. Edition), Lawrence Erlbaum}

Associates, New Jersey, 2006, s.64.

56_{Jay A. Conger, Kanungo Rabindra N., Menon Sanjay T., Mathur Purnima, "Measuring Charisma:}

Dimensionality and Validity of the Conger-Kanungo Scale", Revue Canadienne des Sciences de

l'Administration, 1997, 14(3), s.291.

57_{John Antonakıs, Transformational and Charismatic Leadership, İçinde The Nature of} Leadership,(Editörler David. Day ve John Antonakis), 2.Baskı, Sage Publication, Washigton DC, 2012,

s.260.

58_{Hasan Gül, Karizmatik Liderlik Ve Örgütsel Bağlılık İlişkisi Üzerine Aksaray Ve Karaman Emniyet}

Müdürlüklerinde Yapılan Bir Araştırma, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gebze, 2003, s.1-3. (Yayınlanmış Doktora Tezi).

17

— Sevgi temelinde halk tarafından meydana getirilen destek durumu, — Topluluklarda duyulan güdülme ihtiyacı,

— Lider ve peşindekilerin aralarında meydana gelen duygusal bağlanma, — Etkileyici ve büyüleyici özellikler taşıyan bir liderin bulunma durumu,

— Lider özellikteki kişide olduğu varsayılan doğaüstü güçler ile ilgili toplum tarafından oluşturulan popülarite,

— Liderin güç sahibi, bilge özellikte ve yüksek ahlaki değerlere sahip olduğuna dair toplum üzerinde oluşan görüş.

1900’lü yılların başından itibaren liderlik ile ilgili çalışmalar başlamış ve liderlerin bilişsel özellikleri ve kişisel özellikleri araştırmalara konu edilmiştir. 1900’lü yılların ilk yarısından sonra ise bugüne kadar yapılan çalışmalar ise karizmatik liderlik üstüne olmuştur. Karizmatik liderlik konusunda artık psikologlar, sosyologlar ve politika bilimi ile ilgilenen araştırmacılar çalışmalarını sürdürmektedirler. Karizma olgusunun birey ve toplum üzerindeki öneminin azalmaması yapılan çalışmaların temel sebeplerinden biri olmuştur59_.