Kavâ‘İdu’l-İ‘Râb Hakkında Yapılan Akademik Çalışmalar

İbn Hişâm’ın Kavâ‘idu’l-i‘râb adlı eseri kısa, öz ve ders kitabı mahiyetinde bir eser olması hasebiyle nahivcilerin dikkatini çekmiş ve üzerine onlarca şerh ve haşiye yazılmıştır. Bu kitaba yapılan şerhler ayrı bir bölümde ele alındığından burada onlara değinilmeyecektir. Bu başlık altında günümüzde Kavâ‘id üzerine yapılan çalışmalar ele alınacaktır. Hemen şunu belirtelim ki; tahkik dışında doğrudan Kavâ‘id üzerine yapılan akademik bir çalışmaya rastlayamadık, ancak onun şerhleri üzerine yapılan onlarca çalışmaya rastladık. Bunun için bu bölümde Kavâ‘id’in şerhleri üzerine yapılan çalışmalar ele alınacaktır.

Kavâ‘id hakkında yapılan çağdaş çalışmaların başında Gazze İslam Üniversitesi gelmektedir. Bu üniversitede Kavâ‘id’in şerhleri hakkında birden çok çalışma yapılmıştır. Bu sebeple yeri gelmişken, Kavâid üzerine yapılan çalışmalara kısaca değineceğiz.

305 _{Usâme, agt., s. 32.}

306 _{Çelebi, age., Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, I, 124.} 307 _{Usâme, agt., s. 32.}

308_{ae., s. 33.}

309 _{Hişâm eş-Şevîkî, “Hadâiku’l-i‘râb fî şerhi Kavâ‘idi’l-i‘râb li Şeyh Allâme İbni Cemâ’a”, Kudus}

53

1. Gazze İslam Üniversitesi Edebiyat Fakültesi bünyesinde 2006 yılında Mahmûd Muhammed el-Âmûdî danışmanlığında Abdulfettah Fuâd el-Bedevî tarafından ‘Havâşî Celâluddîn el-Mahallî ‘alâ Kavâ‘idi’l-i‘râb (dirâse ve tahkik)’ adlı bir yüksek lisans tezi hazırlanmıştır.310_{Bu çalışma üç bölümdenoluşmaktadır.}

Birinci bölüm İbn Hişâm hakkında, ikinci bölüm kitabın şarihi olan Celaluddîn el- Mahallî hakkında ve üçüncü bölüm ise adı geçen şerh hakkındadır. 228 sayfadan oluşan bu tezde, kitabın tamamı tahkik edilmiştir.

2. Gazze İslam Üniversitesi Edebiyat Fakültesi bünyesinde 2008 yılında Usâme Halid Muhammed Hammâd tarafından hazırlanan ‘Şurûhu ‘İzuddîn İbn Cemâ‘a ‘alâ Kavâ‘idi’l-i‘râb ( Dirâse ve safiyyetu tahlilîye) adlı bir yüksek lisans tezi bulunmaktadır.311 _{Bu tez de iki bölümden oluşmakta olup birinci bölüm şarih}

hakkında ikinci bölüm ise onun şerhleri hakkındadır.

3. Gazze İslam Üniversitesi Edebiyat Fakültesi bünyesinde 2012 yılında Mahmûd Muhammed el-Âmûdî danışmanlığında Ne‘mât Abdullah Atîye el-Barş tarafından ‘Şerhu’l-İ‘râb an kavâ‘idi’l-i‘râb li Ebî Bekr b. Ali el-Kayserî (dirâse ve tahkik) adlı yüksek lisan tezi bulunmaktadır. 429 sayfadan oluşan bu çalışma; dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Kavâ‘id ve İbn Hişâm hakkında,ikinci bölümde kitabın şarihi olan el-Kayserî hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde söz konusu şerh hakkında bilgi verilmiş ve dördüncü bölümde ise kitap tahkik edilmiştir.312

4. Gazze İslam Üniversitesi dergisinde 2007 yılında Dr. Hişâm eş- Şevîkî’nin yazdığı ‘Kitabu akrebu’l-mekâsıd fi şerhi’l-kavâ‘idi’s-suğrâ fi’n-nahv li İbni Hişâm (dirâse ve tahkik)adlı makale yayınlanmıştır.313 _{Yaklaşık 45 sayfadan}

oluşan bu makale iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, kitabı şerh eden İbni Cemâ‘a nın hayatı, hocaları ve öğrencileri hakkında kısa bilgi verilmiştir. İkinci bölümde ise söz konusu kitap tahkik edilmiştir.

5. Gazze İslam Üniversitesi Dergisi’nde 2002 yılında Mahmûd Muhammed el-‘Âmûdî tarafından ‘Hallu me‘âkıdi’l-Kavâ‘idi’l-lâtî sebetet bi delâil ve şevâhid’

310 _{Bkz. el-Bedevî, agt.}

311_{Bkz: Usâmeagt.}

312 _{Bkz: el-Barş,agt.}

313 _{Hişâm eş-Şevîkî, “Kitâbu akrebi’l-mekâsıd fî şerhi’l-Kavâ‘idi’s-suğrâ fi’n-nahv li İbn Hişâm (dirâse ve}

54

adlı bir makale yayınlanmıştır.314 _{Yazar, 17 sayfadan oluşan bu makalede daha çok}

söz konusu şerhin kime ait olduğu üzerinde durmuştur. Öncelikle adı geçen kitabın nispet edildiği Ahmed b. Muhammed eş-Şumunnî’nin hayatı anlatılmış ve kitabın ona ait olmadığı ispat edilmeye çalışılmıştır. Daha sonra kitabı asıl şerh eden kişi olarak kabul ettiği Ahmed b. Muhammed ez-Zeylî’nin hayatı anlatılmış ve söz konusu kitabın ona ait olduğu ispat edilmeye çalışılmıştır.

6. Kudüs Üniversitesi Dergisi’nde 2011 yılında Dr. Hişâm eş-Şevîkî’nin yazdığı ‘Hadâiku’l-i‘râb fi şerhi Kavâ‘idi’l-i‘râb li Şeyh Allâme İbni Cemâ‘a eş-Şâfiî (dirâse ve tahkîk) adlı bir makale yayınlanmıştır.315 _{Bu makale üç bölüm şeklinde}

hazırlanmıştır. Giriş kısmında kitap hakkında genel bilgiler verilmiş, ikinci kısımda kitabı şerh eden ibni Cemâ‘a hakkında kısa bilgi verilmiş ve son kısımda ise kitap tahkik edilmiştir.

7. Kûfe Üniversitesi Eğitim ve Edebiyat fakültesinde öğretim üyesi olarak görev yapan Abdulkâzım Muhsin el-Yâsirî ve Haydar Cebbâr Aydân tarafından hazırlanan ve Mecelletu’l-luğati’l-‘Arabiye ve Âdâbihâ adlı dergide yayınlanan “Dirâsetu’l-edevâtfi kitabi Mukayyed şerhi’l-Kavâ‘id li Ahmed b. Muhammed ez- Zeylî” adında bir makale mevcuttur.

8. Nâsır b. Abdullah es-Sa‘dî tarafından şerh edilen ‘et-Ta‘lîk ve kaşfu’n- nikâb ‘alâ nazmi Kavâ‘idi’l-i‘râb’ adlı eserdir.316 _{Bu kitab Muhammed b. Süleyman}

b. Abdulaziz el-Bisâm tarafından 2005 yılında Mekke’de tahkik edilmiştir. Muhakkik bu çalışmayı iki bölümde ele almıştır. Birinci bölümde kitabı şerh eden Nâsır b. Abdullah es-Sa‘dî’nin hayatı, hocaları ve öğrencileri anlatılmış, ikinci bölümde ise söz konusu kitap tahkik edilmiştir.

9. Ali Fevde Nîl tarafından 1979 yılında Riyad’da317 ve Raşid el-Ubeydî tarafından Beyrut’ta318 _{tahkik edilen el-İ‘râb ‘an kavâ‘idi’l-i‘irâb adlı kitaptır. Bu,}

doğrudan Kavâ‘id üzerine yapılan tek çalışmadır. Bu çalışma dışında gerek Türkiye’de gerekse Arap âleminde doğrudan Kavâ‘id üzerine yapılan herhangi bir

314 _{Mahmûd Muhammed el-Amûdî,“Hallu me‘âkıdi’l-Kavâ‘idi’l-lâtî sebetet bi delâil ve şevâhid”, Gazze}

İslam Üniversitesi Dergisi, S. 10, s. 143-157.

315 _{Hişâm eş-Şevîkî, agm.,Kudus Üniversitesi Dergisi,S.25, s. 307-350.}

316 _{Nâsır b. Abdullah es-Sa‘dî, et-Ta‘lîk ve kaşfu’n-nikâb ‘alâ nazmi Kavâ‘idi’l-i‘râb, Thk:Muhammed}

b. Süleyman b. Abdul‘aziz el-Bisâm, Dâru İbni Cevzî, Mekke, 2005.

317 _{Bkz: Nîl, age.}

55

akademik çalışmaya rastlayamadık. Yapılan çalışmaların tamamına yakınınınKavâ‘id üzerine yapılan şerh ve haşiyeler olduğunu müşahede ettik.

10. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Arap Dili ve Belagatı bilim dalında 2012 yılında Ahmet Turan Aslan danışmanlığında Ensar Aslan tarafından Tokatlı Arakiyecizâde ve Şerhu’l-İ‘râb ‘an kavâ‘idi’l-i’râb Adlı Eseri” adında bir yüksek lisans tezi hazırlanmıştır.319 _Bu

çalışma giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Arakiyecizâde’nin yaşadığı dönemde Osmanlı’nın siyasi ve ilmi durumu ele alınmıştır. Birinci bölümde müellifin hayatı ve eserleri anlatılmış, ikinci bölümde adı geçen eser tanıtılmış ve üçüncü bölümde ise eser tahkik edilmiştir.

11. Medreselerde ders kitabı olarak okutulan ve Kavâ‘idu’l-i‘râb’ın en meşhur şerhlerden biri olan Hallu’l-me‘âkıd üzerine yapılan çalışmadır. Akademik olmayan bu çalışma Mehmet Nuri Nas tarafından söz konusu kitabın üzerine haşiye yazmak suretiyle yapılmıştır. Hem tahkik hem de şerhi yapılan bu kitap, Arapça öğretiminde güncelliğini hâlâ korumaktadır.320

12. Türkiye’de yapılan çalışmalardan biri de Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalında Süleyman Tülücü danışmanlığında Veysel Yılmaz tarafından hazırlanan Halid el-Ezherî ve Hediyyetu’l-uli’l-elbâb ilâ Mûsılı’t-tullâb ilâ Kavâ‘idi’l-i‘râb adında yüksek lisans tezidir.321 Bu çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde müellifin hayatı hakkında ve kitabın muhtevası hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde ise eser tahkik edilmiştir.

319_{Bkz: Aslan, agt.}

320_{Bkz. Mehmet Nuri Nas,age.}

321 _{Veysel Yılmaz, Halid el-Ezherî ve Hediyyetuuli’l-elbâb ilâ musılı’t-tullâb ilâ Kavâ‘idi’l-i‘râb,}

(Yayınlanmamış Yüksek lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 1999.)

56

1.6. Kavâ‘İdu’l-İ‘Râb İle Muğni’l-Lebîb Arasındaki Benzerlikler Ve