Katma Değer Vergisi’nin Unsurları

Katma değer vergisi, ekonomik faaliyetler sonucunda doğrudan doğruya mal veya hizmet tesliminden kaynaklanan bir alacaktır (Şentürk,2012). Katma değer vergisi üretim süreci boyunca eklenen değeri vergilendirir. Eklenilen değer kısaca eşyanın veya hizmetin satış değeri ile aracının aldığı değer arasındaki farktır (Metcalf, 1995).

Başta Avrupa Birliği üyeleri olmak üzere ABD, Avustralya ve Japonya gibi gelişmiş pek çok ülkede katma değer vergisi uygulanmaktadır. Katma değer vergisinde uygulamada, bir işlemin nerede vergilendirileceği, işlemi yapan kişinin bulunduğu yer ve hizmetin yapıldığı yer esas alınarak belirlenmektedir (Yıldız,2005:96-97).

Katma değer vergisi konusu ve kapsamı itibariyle muamele vergilerinden olup, vergilerin en gelişmiş olanıdır. Katma değer vergisi, üretim ve dağıtımın her aşamasında uygulanan genel bir vergidir ve malların tümü bu vergi kapsamına dahildir (Saraçoğlu,2006).

Katma değer vergisinin en önemli özelliği enflasyon yaratmaması ve bazen enflasyona karşı çözüm olmasıdır (Fathi,Esmaeilian, 2012). Katma değer vergisi, malın geçirdiği her aşamada yaratılan ek değer (katma değer) üzerinden alınır.

Katma değer vergisi, yayılı muamele vergisinde olduğu gibi;

-Verginin piramitleşmesine yol açmaz ve üretici firmaların birleşmelerine neden olmaz.

-KDV’nin hesaplanması, yayılı muamele vergisine göre daha kolaydır.

2. Mükellefleri

Katma Değer Vergisinin Mükellefi:

-Mal teslimi ve hizmet ifası hallerinde bu işleri yapanlar, - İthalatta mal ve hizmet ithal edenler,

84

-Transit taşımalarda gümrük veya geçiş işlemine muhatap olanlar, - PTT İşletme Genel Müdürlüğü ve radyo ve televizyon kurumları, - Her türlü şans ve talih oyunlarını tertip edenler

- At yarışları ve diğer müşterek bahis ve talih oyunlarında bunları tertipleyenler, - Profesyonel sanatçıların yer aldığı gösteriler ve konserler ile profesyonel sporcuların katıldığı sportif faaliyetler, maçlar, yarışlar ve yarışmalar tertiplenmesi hallerinde bunları tertipleyenler veya gösterenler,

- İsteğe bağlı mükellefiyette talepte bulunanlardır.

3.Vergiyi Doğuran Olay

Katma Değer Vergisi uygulamasında vergiyi doğuran olay her işlem için ayrı ayrı belirlenmiştir. Bunlar;

-Mal teslimi ve hizmet ifası hallerinde, malın teslimi veya hizmetin yapılması, -Malın tesliminden veya hizmetin yapılmasından önce fatura veya benzeri belgeler verilmesi halinde, bu belgelerde gösterilen miktarla sınırlı olmak üzere fatura veya benzeri belgelerin düzenlenmesi,

-Kısım kısım mal teslimi veya hizmet yapılması halinde, her bir kısmın teslimi veya bir kısım hizmetin yapılması,

-Komisyoncular aracılığıyla yapılan satışlarda, malların alıcıya teslimi,

-Malın alıcıya veya onun adına hareket edenlere gönderilmesi halinde, malın nakliyesine başlanması,

-Su, elektrik, gaz, ısıtma, soğutma ve benzeri enerji dağıtım veya kullanımlarında bunların bedellerinin tahakkuk ettirilmesi,

-İthalatta, gümrük vergisi ödeme mükellefiyetinin başlaması, gümrük vergisine tabi olmayan işlemlerde ise gümrük beyannamesinin tescili,

85

-İkametgâhı, işyeri, kanunî merkezi ve iş merkezi Türkiye'de bulunmayanlar tarafından yabancı ülkeler ile Türkiye arasında yapılan taşımacılık ile transit taşımacılıkta gümrük bölgesine girilmesi veya gümrük bölgesinden çıkılması anında vergiyi doğuran olay meydana gelir (denetimturkey.com,2013).

Hizmet teslimlerinde ihracattan söz edebilmek için hizmetin yurt dışında ikamet eden veya işyeri bulunan müşteriye yapılması ve hizmetten yurt dışında faydalanılması gerekmektedir. Hizmet teslimleri, dijital ürün satıcısı yabancı bir ülkede ikamet eden bir kişiye yapıldığında üründen başka bir ülkede yararlanılıyorsa vergileme o ülkede yapılacaktır. Aynı ürünün fiziki mal olarak teslimi durumunda ise sadece teslimin yapıldığı yerde vergileme yapılması gerekmektedir (Ceran,2007).

4.İstisnalar

KDV’de mal ve hizmetlerin sadece tüketildiği ülkede vergilendirilmesi gerekmektedir. Bu durumda mal ve hizmetler çıkış ülkesinde vergilendirilmeyecek, çifte vergilendirme de söz konusu olmayacaktır. Böylece KDV uygulamasında ihracat istisnasına yer verilmiştir (Saraçoğlu,2002).

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 5.maddesi kapsamında kurumlar vergisinden istisna edilen kazançlar;

-Tam mükellef kurumlardan elde edilen kazançlar, -Dar mükellef kurumlardan elde edilen kazançlar,

-Yurt dışı hisselerin elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar, -Emisyon primleri,

-Yurt dışı inşaat ve onarım işleri ile teknik hizmetlerden sağlanan kazançlar, -Gayrimenkul satış kazançlarının %75’i,

-Banka borçlarının ödenmesinde kullanılan gayrimenkul hisseleri satış kazançları, -Bankaların alacak karşılığında edindikleri gayrimenkullerin satışından sağlanan kazançların %75,

86 -Eğitim kazançları,

-Rehabilitasyon merkezlerinin işletilmesinden sağlanan kazançlar (Kavak,2012).

5. Matrah Tespit Yöntemleri (KDV Çeşitleri)

Aracı kurumlar ve finansal kuruluşlar tarafından uygulanan hizmetler dünyada değişik katma değer vergisi yöntemleriyle ele alınmaktadır (Gendron,2007). Bunlar;

a.Gayrisafi Hasıla Tipi KDV

Bir işletme, ürettiği malların değerinden, yatırım mallarının değerini bir bütün olarak düşmeden katma değer vergisine esas teşkil edecek matrahını hesaplarsa, bu tür KDV’ye gayrisafi hasıla tipi KDV denir.

b.Gelir Tipi KDV

Gelir tipi KDV’de, mükellefler, ürettikleri malların değerinden, yatırım mallarının bedelini düşerek KDV’nin matrahını düşmesine denir. Ülkemizde bu yöntem uygulanır.

c.Tüketim Tipi KDV

Tüketim tipi KDV’de, mükellefler, ürettikleri malların değerinden, yatırımda kullandıkları malların bedelini bütün halinde düşerek KDV’lerinin matrahını oluşturuyorlarsa, tüketim tipi KDV’den söz edilir. Tüketim tipi KDV’de yatırımların hepsi gider olarak düşüldüğünden, KDV sadece tüketim üzerinde kalır.

6.Katma Değer Vergisinin Hesaplama Teknikleri

a.Dolaysız Hesaplama

Dolaysız hesaplama tekniği iki şekilde yapılabilmektedir. Bunlar, çıkarma ve toplama yöntemleridir.

-Çıkarma Yönetimi: Bu yöntemde, bir mal üretmek için kullanılan girdiler, o malın satış değerinden çıkarılır ve o mal için yaratılan katma değer bulunup, belirlenen değere vergi oranı uygulanır.

87

-Toplama Yöntemi: Bir malı üretmek için her aşamada yapılan, ücret, rant, faiz, kar bulunur ve bunların toplamına vergi oranı uygulanır.

b.Dolaylı Hesaplama (Vergi Mahsubu):

Dolaylı hesaplama tekniği, KDV’nin en basit hesaplama tekniğidir ve ülkemizde de KDV bu teknikle hesaplanır. Buna göre, işletmeler, mal ve hizmet alışları nedeniyle ödedikleri KDV’leri, mal ve hizmet satışı ile tahsil ettikleri KDV’den çıkarırlar ve kalan tutar ödenecek olan KDV’yi verir(Kalenderoğlu,2004:106-107-108). KDV’nin olumlu yanlarını destekleyen çalışmalarında Keen ve Lockwood, KDV’nin söz konusu olduğu ülkelerin KDV’nin yürürlükte olmadığı ülkelere göre daha yüksek vergi geliri sağlamış olduğunu vurgulamıştır (Arısoy,Ünlükaplan,2011). Katma değer vergisi Amerika Birleşik Devletleri dışında sadece Okyanusya ve Karayipler’deki küçük ada ekonomilerinde ve kamu harcamalarının finansmanında petrol gelirlerini kullanan Orta Doğu ülkelerinde uygulanmamaktadır. Afrika ülkelerinin çoğu ise ya yurt içinde üretilen ham madde ve ara malların vergiden muaf tutulduğu eski Fransız tüketim vergisini ya da kayıtlı tüccarların diğer tüccarlardan vergiden istisna mal almalarına imkân tanıyan İngiliz imalat muameleleri vergisini uygulanmaktadır (Çelikkaya,2011).

Tablo 7.2: Türkiye’de Toplam Vergi Gelirleri İçinde Gelir, Kurumlar ve Katma Değer Vergilerinin Payı (%)

88

Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı Bütçe Gelirleri, www.gib.gov.tr. Erişim tarihi: 03.06.2013 *: Bin TL

Kamu gelirlerinin önemli kısmını oluşturan vergi gelirinin yerini tutabilecek herhangi bir finansman kaynağı bulunmamaktadır ve bununla birlikte gelir, harcama, servet üzerinden alınan vergilerin maliye politikasının en önemli amaçlarından biri olan ekonomik büyümeye etkisi, vergi politikası doğru uygulandığı takdirde başarılı olmaktadır. 1988 yılında 14.232 TL olan vergi tahsilâtı, denetimlerin sıklaşması ve mevzuatın sadeleştirilmesi gibi birçok yenilikle beraber 2012 yılında317.188.767 TL’ye ulaşmıştır. Gelir vergisi, kurumlar vergisi, katma vergisinin toplam vergiler içindeki payı özel tüketim vergisinin yürürlüğe girmesiyle azalmıştır. 2002 yılında özel tüketim vergisiyle beraber önemli derecede azalış gelir vergisi payında meydana gelmiştir. 1988-2012 yılları arasında kurumlar vergisi ve katma değer vergisi paylarında önemli değişiklikler yaşanmamıştır.