Gelir Vergisinin Unsurları

Her türlü ticari ve sınaî faaliyetlerden doğan kazançlar ticari kazançtır, şeklinde tanımlanmıştır. GVK’ da gelirleri ticari kazanç olarak vergilendirilecek faaliyetler ayrıca gösterilmiştir. Söz konusu faaliyetler aşağıdaki gibidir;

1. Maden, taş ve kireç ocakları, kum ve çakıl istihsal yerleri ile tuğla ve kiremit harmanlarının işletilmesinden,

2. Coberlik işlerinden,

3. Özel okul ve hastanelerin işletilmesinden,

4. Gayrimenkullerin alım, satım ve inşa işleriyle uğraşanların bu işlerinden,

5. Kendi nam ve hesaplarına menkul kıymet alım-satımı ile uğraşanların bu faaliyetlerinden,

6. Diş protezciliğinden elde edilen kazançlar (Çevre,2013).

2.Ücretler

Tevkif yoluyla vergilendirilmiş olan ücret gelirinin, birden fazla işverenden elde edilmesi durumunda, birden sonraki işverenden alınan ücretlerin toplamının gelir vergisi tarifesinin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (23.000.-TL’yi (Maliye Ba-kanlığı, 2010)) aşmaması halinde de yıllık beyanname verilmeyecek, yıllık

68

beyanname verilmesini gerektiren başkaca kazanç ve iradın bulunması halinde de bu kazanç beyannameye dahil edilmeyecektir. Dolayısıyla, birden fazla işverenden ücret geliri elde etmiş olan gerçek kişiler, en fazla ücret geliri elde ettiği işverenden alınan ücreti ‘birinci ücret’ olarak, diğer işverenlerden alınan ücretleri de ‘birden sonraki işverenden alınan ücretler’ olarak belirleyebilecektir. Burada önemli olan hususlardan biri de birinci işverenden alınan ücretin hangisi olacağının tercihinin mükelleflere bırakılmış olmasıdır. Mükellefler ‘birinci ücret’in hangi işverenden elde ettikleri ücret olduğunu serbestçe belirlenebilecektir. Tam mükellefiyete sahip olanların elde ettikleri ve tevkif yoluyla vergilendirilmiş olan ücret gelirinin, birden fazla işverenden elde edilmesi durumunda, birden sonraki işverenden alınan ücretlerin toplamının gelir vergisi tarifesinin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (23.000-TL’yi (Maliye Bakanlığı, 2010)) aşması halinde ise, bu ücret gelirleri için beyanname verilecek ve bu ücret gelirlerinin tamamı (birinci ücret de dahil) beyannameye dahil edilecektir. Bu durumda 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 103.maddesinde yer alan dilimlere göre hesaplanan gelir vergisinden, daha önce tevkif yoluyla ödenmiş vergiler indirilecektir. Gerek tam mükellefiyete, gerekse dar mükellefiyete tabi olanların elde ettikleri, ancak tevkif yoluyla vergilendirilmemiş olan ücret gelirlerinin tamamının yıllık beyanname ile beyan edilmeleri zorunludur (Tecim,2012).

3.Gayrimenkul Sermaye İratları

- Finansal Kiralama Kanunu kapsamındaki faaliyetlerden sağlanacak GMSİ % 1 - Diğer gayrimenkul sermaye iratlarından % 20

Gayrimenkul sermaye iradı tanımına giren işlemlerden bazıları aşağıdaki gibidir:

- Her türlü menkul ve gayrimenkul malların kiralanması karşılığı yapılan ödemeler, - Patent karşılığı ödeme,

- Lisans ücreti (Royalty),

- Marka, ticaret unvanı karşılığı ödeme, - Sinema TV filmi karşılığı ödeme,

69 - Ses ve görüntülü bantlar karşılığı ödeme, - Arama, işletme ruhsatı ücreti,

- İmtiyaz ruhsatı ücreti,

- Telif hakları ücreti (Coşkun,2007).

4.Serbest Meslek Kazançları

Serbest meslek faaliyetini meslek olarak ifa edenler serbest meslek erbabı kabul edilmektedir. Bu kişilerin serbest meslek faaliyeti yanında başka iş veya görevle devamlı olarak meşgul olmaları bu niteliklerini değiştirmez. Gümrük komisyoncuları, borsa ajan ve acenteleri, noterler, serbest meslek erbabını bir araya getirip örgütleyerek ya da onlara sermaye vererek serbest meslek kazacından pay alanlar ve serbest meslek faaliyetinde bulunan kolektif ve adi şirket ortakları, adi komandit şirketlerde komandite ortaklar da serbest meslek erbabı kabul edilir.

Ayrıca, dava vekilleri, müşavirler, diş protezcileri, konser veren müzik sanatçıları, iş takipçileri ile – bazı koşullar altında- ebe, sünnetçi, sağlık memuru, rehberlik yapanlar v.s. bu meslek grubunda yer alır (Uluatam,Methibay,2001:293-294).

5.Menkul Sermaye İradı

a.Menkul Sermaye İradı Sayılan Gelirler -Her Nevi Hisse Senetlerinin Kar Payları

Hisse Senetleri; anonim şirketler, sermayesi payları ayrılmış komandit şirketler, T.C Merkez Bankası, sigorta şirketleri, genel mağazalar, menkul kıymetler yatırım ortaklıkları, aracı kurumlar, özel finans kuruluşları ve kamu ortaklığı idaresi tarafından çıkarılan ve sahibine kar payı alma, oy kullanma, yönetim ve temsil gibi şahsi haklar tanıyan ve yasal şekil şartlarına uygun olarak düzenlenmiş kıymetli evrak olarak tanımlamaktadır. Hisse senetleri adi-imtiyazlı-kurucu-intifa, bedelli-bedelsiz hisse senetleri olmak üzere niteliklerine göre çeşitli şekillerdedir.

-İştirak Hisselerinden Doğan Kazançlar

70

Limitet Şirket Ortaklarının, iş ortaklıklarının ortakları ve komanditerlerin kar payları ile kooperatiflerin dağıttıkları kazançlardır.

-Kurumların İdare Meclisi Başkan ve Üyelerine Verilen Kar Payları

Yönetim kurulu başkan ve üyelerine kurum karından verdikleri paylar da gelir vergisine göre menkul sermaye iradı olarak sayılmıştır.

-Kurumlar Vergisi Mükelleflerinde Menkul Sermaye İradı

Kurumlar Vergisi Kanunu’na göre yıllık veya özel beyanname veren dar mükellef kurumların, indirim ve istisnalar düşülmeden önceki, hesaplanan kazançtan kurumlar vergisi ve fon payı düşüldükten sonra kalan kısım, menkul sermaye iradı sayılmaktadır.

-Mevduat Faizleri

-Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemiş kuponlarının satışından elde edilen tutarlardır,

-İştirak hisselerinin sahibi adına henüz tahakkuk etmemiş kar paylarının devir ve temliki karşılığında alınan paralar,

-Her çeşit senedin ıskonto edilmesi karşılığında alınan ıskonto bedelleri, -Faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kar menkul sermaye iradıdır.

b.Menkul Sermaye İradı Sayılmayan Gelirler

-Menkul kıymetlerin kuponlu veya kuponsuz olarak satılması -Hisselerin devir ve temliki

-Menkul kıymet hisselerinin tamamen veya kısmen itfa olunması karşılığında alınan paralar (Tekin,2002).

6.Diğer Kazanç ve İratlar:

Tam mükellefiyete sahip gerçek kişiler, istisna tutarlarını geçen diğer kazanç ve iratlarını yıllık beyanname ile beyan etmek zorundadırlar. 2011 yılına ilişkin istisna

71

tutarları; değer artışı kazançları için 8.000.TL ve arızi kazançlar için ise 19.000.TL’dir. Dar mükellefiyete sahip gerçek kişilerin diğer kazanç ve iratları için yıllık beyanname vermeleri söz konusu olmayıp, bu gelirler münferit beyanname ile beyan edilecektir (Tecim,2012).